Anoreksja – poznaj skutki nieleczonej anoreksji

Anoreksja – poważny problem wśród młodych osób

Szacuje się, że anoreksja występuje u ok. 0,3% młodych kobiet i wskaźnik ten wciąż rośnie. Aż 2 razy częściej pojawia się u nastoletnich dziewcząt ok. 15 roku życia, ale dolna granica wieku cały czas się obniża. Aż 90% osób cierpiących na anoreksję to kobiety. Anoreksja jest najczęstszą przyczyną przyjęć młodych dziewcząt na pediatryczne oddziały szpitalne. W niniejszym artykule skupiamy się na zaprezentowaniu możliwych skutków i powikłań anoreksji – zarówno krótko- jak i długoterminowych, a także zagrażających i niezagrażających życiu chorego.

Najczęstsze powikłania anoreksji

Do najczęstszych powikłań anoreksji zalicza się zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitowej, zaburzenia sercowe i naczyniowe, zaburzenia hormonalne (np. oporność na hormon wzrostu, zaburzenia pracy tarczycy, zaburzenia pracy na linii podwzgórze-przysadka-nadnercza lub -jajnik, niedobór IGF-1), zaburzenia w pracy układu pokarmowego, śmierć, osteoporoza, niedobory witamin i minerałów, zaburzenia metabolizmu glukozy, zespół porealimentacyjny.

Śmierć w wyniku anoreksji

Śmierć jest najgroźniejszym powikłaniem anoreksji i występuje stosunkowo często. Szacuje się, że w okresie 10 lat od rozpoznania choroby, z powodu anoreksji umiera co 10 pacjentka. To zdecydowanie najczęstsza przyczyna śmierci w grupie kobiet między 15 a 24 rokiem życia. Wśród przyczyn bezpośrednich wymienienia się zaburzenia sercowo-naczyniowe, fizjologiczne skutki długotrwałego głodzenia się, występowanie infekcji, samobójstwo. Im niższa jest masa ciała i im dłużej trwa choroba, tym jest większe ryzyko zgonu. Ryzyko jest jeszcze wyższe, jeżeli współistnieją epizody objadania się, charakterystyczne dla anoreksji bulimicznej, a także nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Anoreksja a zaburzenia związane z niedożywieniem

W przypadku długotrwałego niedożywienia i zbyt niskiej masy ciała, organizm przechodzi w stan oszczędzania energii oraz zasobów – wskutek tego niestety rozwija się wiele mechanizmów, które objawiają się m.in. nietolerowaniem zimna, bardzo przesuszoną skórą i wypadaniem włosów, kruszeniem się paznokci, zaburzeniami w termoregulacji ciała, pojawieniem się meszka włosowego – tzw. lanugo na całym ciele, wystąpieniem leukopenii (niedoboru białych krwinek) oraz anemii, podwyższeniem enzymów wątrobowych AST i ALT, podwyższeniem poziomu mocznika.

Skutki anoreksji dla gospodarki wodno-elektrolitowej

U osób z anoreksją bardzo często dochodzi do odwodnienia i braku uzupełniania płynów. W związku z tym rozwija się stan odwodnienia, co prowadzi do osłabienia, spadku ciśnienia czy zaburzeń elektrolitowych, mogących prowadzić nawet do groźnych dla życia zaburzeń rytmu serca czy kwasicy metabolicznej. Jakie konkretnie zaburzenia elektrolitowe mogą wystąpić wskutek anoreksji? Najczęściej obserwuje się:

• hipokaliemię – prowadzi do zaburzeń rytmu serca, osłabienia mięśni, niedrożności jelit, nefropatii hipokalcemicznej (to postać przewlekłej niewydolności nerek),
• hiponatremię – prowadzi do zaburzeń świadomości, osłabienia mięśni i zaburzeń krążenia krwi,
• hipokalcemię – prowadzi do objawów tężyczki i zaburzeń pracy serca,
• hipomagnezemię – prowadzi do bolesnych skurczów mięśni, bóli brzucha, zaburzeń pracy serca,
• hipofosfaremię – powstałą w wyniku nieumiejętnego doustnego lub dożylnego dożywiania, a także na skutek zbyt intensywnych ćwiczeń lub nadużywania leków moczopędnych; może prowadzić nawet do śmierci.

Ponadto jeżeli występuje niski poziom fosforanów, co jest często spotykane w przypadku osób cierpiących na anoreksję, prawdopodobnie jest także niski poziom potasu i magnezu. A takie niedobory występujące jednocześnie mogą prowadzić m.in. do zaburzeń oddychania, objawów wskazujących na zapalenie płuc, niewydolności mięśnia sercowego, osłabienia mięśni szkieletowych, zaburzeń czucia i porażeń.

Zaburzenia sercowo-naczyniowe – powikłania anoreksji

Większość zgonów osób z anoreksją powodowanych jest bezpośrednio przez zaburzenia sercowo-naczyniowe. Dzieje się tak, ponieważ w przypadku zbyt niskiej masy ciała obniża się także masa mięśnia lewej komory serca, a także zmniejsza się objętość wyrzutowa serca. W konsekwencji dochodzi do niewydolności sercowej i częściej może to skutkować epizodem nagłego zgonu sercowego, co jest prawdopodobnie wynikiem zaburzeń elektrolitowych, brakiem równowagi układu nerwowego czy też występowania zespołu wydłużonego QT, który w wielu przypadkach prowadzi do częstoskurczu komorowego.

Poza powyższymi, bardzo groźnymi powikłaniami, w przebiegu anoreksji obserwuje się także inne zaburzenia sercowo-naczyniowe, również groźne dla zdrowia i życia, takie jak:

• bradykardia i hipotensja,
• hipotensja ortostatyczna,
• częste zawroty głowy i nagłe omdlenia,
• arytmia zatokowa i komorowa,
• wypadanie płatka zastawki mitralnej,
• pojawienie się płynu w worku osierdziowym.

Skutki anoreksji dla układu pokarmowego

Anoreksja powoduje wydłużony czas pasażu pokarmu przez przewód pokarmowy, co powoduje wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha. Podczas dożywiania osób z anoreksją może ponadto dojść do ostrego zapalenia trzustki, co jest zwykle wynikiem zalegania pokarmu w dwunastnicy, a także zarzucania żółci do przewodu trzustkowego. Niekiedy dochodzi do zaniku trzustki. Zdarza się także, że osoby z anoreksją wymagają leczenia chirurgicznego, gdy występuje niedrożność jelita cienkiego, grubego lub martwicze zapalenie jelit.

Zaburzenia układu wydalniczego jako skutek anoreksji

Poważnym skutkiem anoreksji może być ostra przednerkowa niewydolność nerek, która zagraża życiu, ponieważ nerki przestają produkować mocz, co zwykle jest wynikiem odwodnienia lub hipoalbuminemii, w której dochodzi do nasilenia hipowolemii i niewydolności krążenia. W wyniku anoreksji może także wystąpić przewlekła niewydolność nerek, co ma bezpośrednią przyczynę w niedoborach potasu we krwi. Bardzo często zdarzają się infekcje układu moczowego.

Anoreksja powoduje zaburzenia hormonalne

Zaburzenia hormonalne są bardzo częste wśród osób zmagających się z anoreksją i niestety jeśli nie są leczone, mogą skutkować bardzo groźnymi powikłaniami, takimi jak:

• zaburzenia na linii podwzgórze-przysadka-nadnercza: występuje nadaktywność tej osi oraz podwyższony poziom hormonu stresu; skutkuje to odkładaniem się tkanki tłuszczowej na brzuchu, osteoporozą, depresją; oprócz tego mogą pojawić się problemy z częstym oddawaniem moczu (zaburzenia wydzielania wazopresyny),
• zaburzenia hormonu wzrostu i niedobór IGF-1 – niedożywienie ma wpływ na wydzielanie oraz aktywność hormonu wzrostu – osoby z anoreksją produkują tego hormonu więcej od innych, co jest zależne od poziomu IGF-1 (jego zadaniem jest kontrolowanie wzrostu, a przy niedożywieniu produkcja IGF-1 jest zahamowania), co prowadzi do zaburzeń wzrostu,
• zaburzenia pracy tarczycy – to bardzo częste powikłanie anoreksji, gdyż dochodzi do obniżenia poziomu T3 (trójjodotyroniny), podczas gdy poziom TSH i T4 (tyroksyny) jest w normie; stan ten objawia się hipotermią, uczuciem zmęczenia, bradykardią, częstymi zaparciami, podwyższonym poziomem cholesterolu,
• zaburzenia na linii podwzgórze-przysadka-gonady – anoreksja może prowadzić m.in. do zahamowania miesiączki, co jest związane zarówno z głodzeniem i utratą masy ciała (organizm chce zapobiec ewentualnej ciąży w momencie, gdy ciało nie jest na nią przygotowane), jak i z dysfunkcją na osi podwzgórze-przysadka-jajnik; ponadto naturalne wydzielanie goandoliberyny (hormonu oddziałującego na jajniki) jest zaburzone przez inne powikłania anoreksji, takie jak hiperkortyzolemia czy niedoczynność tarczycy, w wyniku czego dochodzi do obniżenia estrogenów we krwi i zatrzymania owulacji; ponadto obniżona jest aktywność aromatazy, która to przekształca androgeny w estrogeny; warto również wiedzieć, że brak miesiączki jest ważnym czynnikiem ryzyka wystąpienia ciężkiej osteoporozy, w której to dochodzi do niszczenia tkanki kostnej.

Zaburzone metabolizowanie glukozy

Osoby z anoreksją mają we krwi stosunkowo niskie stężenie glukozy i insuliny, a wyższe stężenie glukagonu. Gdy taka sytuacja występuje, wydzielanie trzustki jest zmniejszone w odpowiedzi na przyjęcie pokarmu i organizm wykazuje tendencję do korzystania z glukozy, zamiast z zapasów zgromadzonego tłuszczu. Zwykle hipoglikemia nie powoduje groźnych powikłań, jednak zmienia się to wraz z zaawansowaniem choroby, gdyż w kolejnych stadiach niski poziom glukozy jest bardziej zauważalny. Ponadto poziom cholesterolu może być znacznie podwyższony, co również jest niezdrowe dla organizmu.

Anoreksja powoduje niedobory makro- i mikroelementów

Długotrwałe niedożywienie siłą rzeczy powoduje niedobory bardzo ważnych składników w organizmie człowieka. U osób z anoreksją obserwuje się m.in. niedobory cynku, witaminy B1 i B2, magnezu i nienasyconych kwasów tłuszczowych.

• Cynk - w przypadku niedoborów cynku może dojść do zatrzymania miesiączki, zapalenia skóry, depresji, zaburzeń hormonalnych (zwłaszcza jeśli chodzi o regulację stężenia prolaktyny, estrogenu, kortyzolu, leptyny i testosteronu w organizmie), zmian w metabolizmie serotoniny (to przekaźnik odpowiedzialny m.in. za dobry nastrój). W związku z tym suplementacja cynku może poprawiać rokowania anoreksji – zarówno pod kątem fizycznym, jak i psychicznym pacjenta.
• Witamina B1 – jej niedobory prowadzą do depresji, osłabień i zawrotów głowy, bradykardii, arytmii, niedociśnienia, bóli mięśni, parestezji, a także kołatania serca.
• Witamina B2 – jej niedobory powodowane są zwykle przez niskie stężenie T3 (trójjodotyroniny), co jest powszechne u osób z anoreksją (hormon ten jest konieczny do produkcji witaminy B2). Skutkiem niedoboru witaminy B12 jest opóźnienie we wzroście, znaczne uszkodzenia narządu wzroku (uszkodzenia rogówki, nadwrażliwość na światło, uszkodzenia gałek ocznych), wypadanie włosów, zapalenie błon śluzowych, bezsenność, zaburzenia nerwowe, problemy z koncentracją i pamięcią, pleśniawki. \
• Magnez – niedobór tego składnika pojawia się średnio u ¼ pacjentów z anoreksją i prowadzi do osłabienia mięśni, bolesnych skurczy, parestezji, zaburzeń rytmu serca, dużej męczliwości, problemów z pamięcią i koncentracją.

Bibliografia

• Jolanta Rebe-Jabłońska; Powikłania somatyczne jadłowstrętu psychicznego, Kraków 2006.
• Jane Morris, Sara Twaddle; Anorexia nervosa; BMJ. 2007.