Cholesterol HDL i LDL – normy. Jak go obniżyć?

Cholesterol jest istotny dla kondycji organizmu

Dobry i zły cholesterol to potoczne określenia dla dwóch lipoprotein: frakcji cholesterolu HDL (to tzw. „dobry cholesterol”) oraz fakcji cholesterolu LDL (to „zły cholesterol). Ich poziomy zależą m.in. od diety oraz aktywności fizycznej człowieka. Gdy dojdzie do zaburzenia metabolizmu lipidów, skutkiem może być rozwój poważnych chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, udar mózgu czy choroba wieńcowa. Jakie są normy cholesterolu? Jaką rolę w organizmie pełni ten składnik? Jakie są przyczyny podwyższonego cholesterolu i jak go obniżyć? Czy można wyliczyć samodzielnie ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, na podstawie poziomu cholesterolu? Odpowiedzi na te pytania udzielamy w niniejszym artykule. Zapraszamy do lektury!

Co to jest cholesterol?

Cholesterol w większości (75%) produkowany jest w wątrobie oraz innych narządach. Pozostałe 25% człowiek przyjmuje wraz z żywnością pochodzenia zwierzęcego. Cholesterol to steroidowy alkohol, który nasz organizm syntetyzuje w różnych tkankach. Jest on potrzebny do właściwego funkcjonowania organizmu. Do prozdrowotnych funkcji cholesterolu zalicza się:

• udział w budowie błon lipidowych,
• udział w przekazywaniu sygnałów (jest składnikiem otoczki mielinowej komórek nerwowych),
• wpływ na aktywność receptorów i enzymów metabolizmu,
• udział w trawieniu tłuszczu,
• cholesterol jest prekursorem syntezy witaminy D3, a także ważnych hormonów sterydowych (m.in. testosteronu, estrogenu, progesteronu czy kortyzonu).

W związku z powyższym, cholesterol jest niezbędny do utrzymania zdrowia. Z drugiej strony, zbyt duże ilości cholesterolu w organizmie prowadzą do poważnych chorób.

Czym jest „dobry” lub „zły” cholesterol?

Cholesterol nie rozpuszcza się we krwi – jest transportowany w formie lipoprotein (to cząstki zbudowane z białek i tłuszczów). Wyróżniamy kilka typów lipoprotein, które inaczej nazywamy frakcjami. To m.in. lipoproteiny o dużej gęstości o nazwie HDL (to dobry cholesterol) oraz lipoproteiny o małej gęstości – inaczej LDL (to zły cholesterol). O ile HDL są pożądane, ponieważ chronią nasze naczynia przed miażdżycą (zbierają z naczyń nadmiar cholesterolu i powodują, że jest on przenoszony do wątroby, po czym wydalany wraz z żółcią), o tyle LDL przenoszą cholesterol do ściany tętnicy, co powoduje utworzenie się blaszki miażdżycowej, a także prowadzi do zwężeń światła naczyń krwionośnych. Poniższa rycina obrazuje oba procesy.

Źródła cholesterolu. Czego unikać?

Jak już wspomnieliśmy, większość cholesterolu produkuje nasz organizm, ale 25% jest dostarczane wraz z pożywieniem. Cholesterol występuje w tłuszczach zwierzęcych i produktach pochodzenia zwierzęcego, jak mięso, jaja, nabiał. Poniższa tabela pokazuje przykładowe produkty – źródła cholesterolu – z podaniem jego poziomu (zawartość w wybranych produktach w mg na 100 g). Tabela utworzona na podstawie publikacji Kunachowicz i wsp., 2003.

Produkt	Zawartość w mg/100 g
żółtko jaja kurzego	1062
wątróbka kurczaka	380
wątroba wieprzowa	354
salami	107
śmietanka 30% tłuszczu	106
kabanosy	86
ser camembert pełnotłusty	73
ser gouda tłusty	71
wieprzowina, szynka	60
mięso z piersi kurczaka, bez skóry	58
ser twarogowy tłusty	37
mleko 3,2% tłuszczu	13

Cholesterol – normy (dopuszczalne poziomy)

Normy cholesterolu podawane są w mmol/l lub mg/dl. Jeśli chodzi o dopuszczalne poziomy cholesterolu, to zależy od stanu fizjologicznego – jest kwestią dość indywidualną. Na przykład osoby cierpiące na cukrzycę nie powinny mieć wyższego cholesterolu niż 165 mg/dl, z kolei osoby po zawale serca powinny mieć ok. 180 mg/dl. Dlatego wynik badania cholesterolu każdorazowo powinien ocenić lekarz, a my – jako pacjenci – powinniśmy zastosować się kategorycznie do jego zaleceń.

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne wystosowało zalecenia, w których określone są normy dla poziomu cholesterolu całkowitego. Norma, według tychże zaleceń, nie przekracza ogółem 190 mg/dl. Sam poziom cholesterolu całkowitego niestety nie powie nam wiele o ryzyku wystąpienia np. choroby wieńcowej, ale przyjmuje się, że najbardziej narażone są osoby z wynikiem powyżej 260 mg/dl. Najlepiej jednak zrobić także badanie, w którym będzie wyszczególniony poziom HDL oraz LDL. I tak kolejno u kobiet poziom HDL powinien być wyższy niż 45 mg/dl. U mężczyzn powinien on wynosić powyżej 40 mg/dl. Poziom LDL dla obu płci nie powinien przekraczać 115 mg/dl, jednak są wyjątki – np. osoby z cukrzycą nie powinny przekraczać normy LDL powyżej 100 mg/dl, a osoby z chorobami wieńcowymi – powyżej 70 mg/dl.

Badanie cholesterolu możemy zrobić nawet samodzielnie w domu za pomocą testu, który polega na pobraniu krwi z palca. Oczywiście najlepszy wynik otrzymamy z lipidogramu – który uwzględni nie tylko poziom całkowitego cholesterolu, ale także HDL, LDL oraz trójglicerydów (TG). Badanie wykonuje się pobierając krew na czczo.

Wskazaniem do badań jest wiek powyżej 45 roku życia), cukrzyca, choroba wieńcowa, choroba naczyń mózgowych, zaburzenia czynności tarczycy, nieprawidłowości przepływu w naczyniach obwodowych.

Normy cholesterolu i ryzyko sercowo-naczyniowe wg tabeli SCORE

Poniższa tabela SCORE przedstawia zależność ryzyka zgonu z powodów sercowo-naczyniowych od płci, wieku, wysokości cholesterolu, ciśnienia oraz tego, czy dana osoba pali papierosy, czy nie. Poza tabelą prezentujemy ponadto zalecenia dla osób z podwyższonych i wysokich grup ryzyka zgonu wg tabeli SCORE.

Aby obliczyć ryzyko, czy w ciągu 10 lat umrzemy w powodu choroby serca lub naczyń – musimy zaznaczyć na skali wartość ciśnienia adekwatną do naszego wyniku oraz wartość cholesterolu (należy brać pod uwagę tabelę, która nas dotyczy, także pod względem tego, czy palimy papierosy i ile mamy lat). Miejsce styku obu tych wartości na skali wskaże jeden w prostokątów. Skala ta dotyczy osób, u których nie stwierdzono jeszcze choroby z grupy sercowo-naczyniowych, ani choroby nerek lub cukrzycy. Osoby z takimi chorobami mają o wiele większe ryzyko niż na powyższej skali.

Zalecenia (normy) dla osób z grup ryzyka wg SCORE

Jeśli już znalazłeś „swój” prostokąt, pora na analizę. Uzyskanie od 5 do 9 punktów oznacza, znajdujesz się w grupie z umiarkowanym ryzykiem zgonu (mniej niż 5% szans). Wysokie ryzyko maja osoby, które uzyskały od 10 do 14 punktów (ryzyko procentowe zgonu od 5 do 10%), a największe ryzyko – osoby z punktacją od 15 wzwyż (ryzyko procentowe zgonu powyżej 10%). Poniżej prezentujemy zalecenia dla każdej z tych grup ryzyka.

• Osoby z umiarkowanym ryzykiem zgonu (SCORE <5%): cholesterol całkowity do 190 mg/dl (5 mmol/l), LDL – do 115 mg/dl (3 mmol/l), HDL dla mężczyzn – ponad 40 mg/dl (1 mmol/l), HDL dla kobiet (ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l), trójglicerydy: poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/dl).
• Osoby z wysokim ryzykiem zgonu (SCORE 5-10%): cholesterol całkowity do 175 mg/dl (4,5 mmol/l), LDL – do 100 mg/dl (2,5 mmol/l), HDL dla mężczyzn – ponad 40 mg/dl (1 mmol/l), HDL dla kobiet (ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l), trójglicerydy: poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/dl).
• Osoby z bardzo wysokim ryzykiem zgonu (SCORE >=10% oraz osoby z chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, niewydolnością nerek): cholesterol całkowity do 175 mg/dl (4,5 mmol/l), LDL – do 70 mg/dl (1,8 mmol/l), HDL dla mężczyzn – ponad 40 mg/dl (1 mmol/l), HDL dla kobiet (ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l), trójglicerydy: poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/dl).

Dla przykładu, niepaląca kobieta w wieku 55 lat z cholesterolem całkowitym 230 mg%, a także ciśnieniem skurczowym 160 mmHg, ma ryzyko zgonu w ciągu 10 lat z powodów sercowo-naczyniowych na poziomie poniżej 5% (znajduje się bowiem w grupie umiarkowanego ryzyka).

Wysoki cholesterol całkowity – przyczyny

Gdy już wiemy, jakie jest ryzyko, zapewne mamy większą motywację do tego, aby obniżyć poziom cholesterolu. Aby tak się stało, musimy poznać przyczynę podwyższonego poziomu tej substancji. Do przyczyn zalicza się m.in. niedoczynność tarczycy, złą dietę bogatą w tłuszcze zwierzęce, chorobę wątroby, zastój żółci, zespół nerczycowy a także chorobę alkoholową lub genetyczne uwarunkowania (predyspozycja do podwyższonego poziomu cholesterolu). Gdy wysoki poziom cholesterolu się utrzymuje, prowadzi do miażdżycy, zawału serca, udaru mózgu, zapalenia trzyski, choroby wieńcowej – i wielu innych chorób.

Jakie są objawy wysokiego cholesterolu?

Czy można rozpoznać bez badania, że ma się wysoki cholesterol? Niestety wysoki poziom cholesterolu nie daje bardzo długo żadnych objawów – te pojawiają się zazwyczaj dopiero w momencie rozwoju miażdżycy. Wówczas zaczynamy mówić o objawach miażdżycy, do których należą biało-żółte zgrubienia lub wypukłe plamki w kącikach oczu, na kolanach i łokciach, a także problemy ze skupieniem się. Ważnym sygnałem jest tez otyłość. Chory może odczuwać ból w klatce piersiowej. W skrajnych przypadkach, gdy cholesterol odkłada się latami w tętnicach, może prowadzić do śmierci, powodując zawał serca lub udar mózgu.

Wysoki cholesterol – leczenie farmakologiczne

Zbyt wysoki cholesterol powinien skłonić pacjenta do zmiany nawyków: zwłaszcza zmiany diety oraz aktywności fizycznej. Poza tym lekarz może przepisać leki obniżające cholesterol, które zawierają głównie lowastytynę, atorwastytynę, rosuwastytynę lub simwastatynę. Substancje te mogą również lekko obniżyć poziom trójglicerydów, a także zwiększyć poziom cholesterolu HDL (dobrego cholesterolu, którego wyższa poziom jest wskazany).Alternatywnie dla wymienionych substancji, lekarz może zalecić fibraty, które zwykle stosowane są u osób z niskim poziomem HDL i wysokim poziomem trójglicerydów.

Obniżanie cholesterolu dietą

Żaden lek nie będzie skuteczny, jeśli pacjent nadal będzie utrzymywał stare nawyki żywieniowe, polegające na przyjmowaniu dużych ilości produktów z wysokim cholesterolem. Dlatego oprócz terapii farmakologicznej (a najlepiej zamiast niej), należy zastosować dietę lekkostrawną, zgodną z piramidą żywienia. Powinno się ograniczyć masło, jajka, podroby, tłuste żółte sery, tłuste mleko. Kategorycznie należy zrezygnować z ciast, kremów, czekolad. Dietę należy opierać o chude mięso, jogurty, niskotłuszczowe twarogi, warzywa, owoce, świeże soki. Warto także zmienić nawyki co do obróbki termicznej potraw: zrezygnuj ze smażenia na szkodliwych olejach, a zamiast tego gotuj potrawy na parze, duś, albo piecz w naczyniu żaroodpornornym. Jedząc drób, nie spożywaj skóry (jest w niej dużo niezdrowego tłuszczu). Z wędlin również staraj się usuwać tłuszcz.

Witaminy i inne związki obniżające cholesterol

Jak się okazuje, w diecie osoby z podwyższonym cholesterolem szczególnie nie powinno zabraknąć witamin i kilku innych związków chemicznych, ponieważ jak dowiedziono, mogą one wspomagać obniżanie cholesterolu. Do takich pożądanych witamin należą:

• witamina C (minimalizuje ryzyko przylegania tłuszczów do ścianek tętnic),
• karotenoidy (pochodne witaminy A – hamują utlenianie lipidów),
• witamina E (zapobiega osadzaniu się cholesterolu w tętnicach),
• polifenole (usuwają wolne rodniki).

Lek na cholesterol = większa aktywność fizyczna

Tak jak bez odpowiedniej diety nie obniżymy cholesterolu, tak samo ciężko będzie poprawić poziom tej substancji, nie zapewniają organizmowi wystarczającej dawki aktywności fizycznej. Ćwiczenia powinny być wykonywane codziennie lub co dwa dni. Powinny to być raczej delikatne ćwiczenia aerobowe, które będą dostosowane do naszego stanu fizjologicznego. Ważne, aby zapewnić sobie min. 50-60 minut aktywności każdego dnia. Formami aktywności, które nie będą stanowić problemu dla większości osób i nie zniechęcą do dalszych ćwiczeń (ze względu na stopień trudności czy wysiłku), są: spacery, nordic walking, marszobiegi, jazda na rowerze, joga, pilates, pływanie, aerobik.

Bibliografia

• Cybulska B., Szostak W.B., Kłosiewicz-Latoszek L.: Zapobieganie chorobom układu krążenia. [W:] Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012: 149-162.
• Berryman C.E. i wsp.: Effects of almond consumption on the reduction of LDL-cholesterol: a discussion of potential mechanisms and future research directions. Nutr. Rev., 2011; 69: 171–185.
• The Merck Manual. Podręcznik Diagnostyki i Terapii. Elsevier Urban and Partner, Wrocław 2008.
• Cybulska B., Szostak W.B., Kłosiewicz-Latoszek L.: Hipercholesterolemia. [W:] Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2012: 153-157.