Niestrawność – jak się jej pozbyć? Objawy, leczenie

Co to jest niestrawność (dyspepsja)?

Niestrawność określa zespół dolegliwości żołądkowych, które są przewlekłe lub nawracające. Podczas niestrawności odczuwany jest ogromny dyskomfort gastryczny, który nasila się zwłaszcza po posiłkach. Dolegliwości mogą mieć rozmaite przyczyny, ale bardzo często dyspepsja czynnościowa (która jest popularna), rozwija się przez podłoże psychogenne.

Dyspepsja ogółem określa dolegliwości górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jak ją rozpoznać? Przede wszystkim po tym, że objawy niestrawności nawracają lub są przewlekłe – czyli utrzymują się długo.

Okazuje się, że problem nawracającej lub przewlekłej niestrawności dotyczy nawet 60% populacji! Spośród tej liczby, 20% osób odczuwa objawy niestrawności regularnie, raz na jakiś czas, a aż 60% osób deklaruje, że niestrawność jest u nich problemem przewlekłym – stałym – i ma postać dyspepsji czynnościowej.

Rodzaje niestrawności (dyspepsji)

Istnieje kliniczny podział dyspepsji na rodzaje: niezdiagnozowana, organiczna oraz czynnościowa, o której już wspomnieliśmy. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje?

• Dyspepsja niezdiagnozowana – występuje u osób, które zgłaszają się do lekarza, z powodu dolegliwości trawiennych po raz pierwszy, a także dotyczy pacjentów, którzy wcześniej już zgłaszali takie objawy, ale ich przyczyna nie została wówczas określona.
• Dyspepsja organiczna – tego typu niestrawność diagnozuje się u pacjentów, którzy mają rozpoznane organiczne zmiany w przewodzie pokarmowym (wówczas to one są odpowiedzialne za objawy niestrawności i są wynikiem chorób układu pokarmowego). Powodem są zwykle: wrzody żołądka lub dwunastnicy, refluks, zapalenie trzustki lub żołądka, rak żołądka lub przełyku.
• Dyspepsja czynnościowa – taka niestrawność jest diagnozowana u osób, u których nie występują organiczne zmiany w przewodzie pokarmowym, ani nie ma innych nieprawidłowości w jego budowie czy funkcjonowaniu. Mimo prawidłowej budowy oraz pracy układu pokarmowego, pacjenci odczuwają przewlekłe dolegliwości trawienne oraz objawy wskazujące na niestrawność. Tego rodzaju niestrawność może być spowodowana przez niektóre leki, spożywanie zbyt dużych ilości jedzenia, stres, nadwrażliwość trzewną, zwiększoną wrażliwość żołądka, palenie papierosów.

Niestrawność – jakie są jej przyczyny?

Za rozwój niestrawności przewlekłej lub nawracającej odpowiadają czynnościowe zaburzenia funkcji układu pokarmowego. Zazwyczaj zaburzenia te dotyczą opróżniania się żołądka po przyjęciu stałego pokarmu. W normalnej sytuacji (gdy nie ma zaburzeń), po jedzeniu dno żołądka ulega rozluźnieniu dzięki nerwu błędnego. W przypadku zaburzeń tak się nie dzieje i wówczas zbyt wcześnie odczuwamy sytość oraz wręcz nieprzyjemną pełność. Niekiedy za objawy niestrawności odpowiada nadwrażliwość błony śluzowej na kwas wytwarzany przez żołądek.

Niestety dyspepsja to nie to samo, co chwilowe – jednorazowe – problemy z trawieniem. Chwila niestrawność może wystąpić u każdego, np. w przypadku zjedzenia zbyt dużego posiłku albo zbyt ciężkiego i tłustego. W przypadku dyspepsji jest inaczej – oznacza ona bowiem przewlekłą (stałą) niestrawność lub niestrawność, która często nawraca.

Co może być przyczyną takiego schorzenia? Niestety nie ma na to jednej odpowiedzi, ponieważ do dyspepsji może prowadzić wiele czynników, np.:

• zakażenie bakterią Helicobacter pylori (która powoduje zapalenie błony śluzowej żołądka),
• zła dieta (nadużywanie alkoholu i kawy, spożywanie ciężkich potraw),
• niektóre leki naturalne wyciągi (np. kwas acetylosalicylowy, naturalny napar z kory wierzby, niesteroidowe leki przeciwzapalne),
• depresja, niepokój, stres,
• nadwrażliwość trzewna.

Niekiedy dyspepsja (przewlekła niestrawność) wynika lub towarzyszy schorzeniom układu pokarmowego, takim jak:

• wrzody żołądka lub dwunastnicy (u 15-25% chorych),
• refluks żołądkowo-przełykowy lub żołądkowo-dwunastniczy (u 5-15% chorych),
• rak żołądka lub rak przełyku (u 2% chorych).

Niestrawność czynnościowa (dyspepsja czynnościowa)

Jak wcześniej wspomnieliśmy, ogromna liczba przypadków niestrawności dotyczy dyspepsji czynnościowej. Niestety ten rodzaj dyspepsji przysparza najwięcej problemów – zarówno diagnostycznych, jak i związanych z ustaleniem leczenia. Obecnie wyróżnia się 2 typy dyspepsji czynnościowej: PDS (zespół dyskomfortu poposiłkowego) oraz EPS (zespół bólu w nadbrzuszu). Pierwszy z nich charakteryzuje się objawem zbyt szybkiego uczucia sytości podczas spożywania posiłków, a także uczuciem pełności, nawet po zjedzeniu bardzo małego posiłku. Z kolei EPS wyróżnia się odczuwanym bólem oraz pieczeniem w nadbrzuszu niedługo po spożyciu posiłku oraz przez kilka godzin po.

Okazuje się, że niestrawność czynnościowa bardzo często występuje wraz z pewnymi cechami psychologicznym: spore grono pacjentów ma trudności w radzeniu sobie ze stresem, odczuwają stały niepokój w życiu codziennym. Cechy te nasilają niestety wtórnie objawy ze strony przewodu pokarmowego, który jest wrażliwy na działanie stresu. Są to tzw. objawy somatyzacyjne (czyli objawy o podłożu psychologicznym manifestują się jako fizyczne dolegliwości).

Jak rozpoznać niestrawność czynnościową? Objawy dyspepsji

Dyspepsja czynnościowa daje wiele niespecyficznych objawów – występują one w wielu innych schorzeniach układu pokarmowego, dlatego niezwykle trudno jest poprawnie i szybko ją zdiagnozować. Najczęstszymi objawami tego rodzaju niestrawności są:

• wzdęcia,
• nudności i wymioty,
• szybkie uczucie pełności po posiłku,
• dyskomfort po posiłku w nadbrzuszu,
• bóle w nadbrzuszu środkowym, z towarzyszącym pieczeniem i uczuciem palenia,
• objawy typowe dla zgagi,
• uczucie powolnego trawienia,
• uczucie zalegania pokarmu,
• częste odbijanie się.

Objawy mogą utrzymywać się długo lub często oraz regularnie się powtarzać. W przypadku osób, które mają typ PDF dyspepsji czynnościowej, dominuje wśród objawów uczucie wczesnej sytości, natomiast u osób z typem EPS dyspepsji, częściej odczuwany jest dyskomfort w nadbrzuszu w postaci uczucia pieczenia, palenia, ucisku.

Często do objawów dochodzi również obniżony nastrój – jednak zwykle ciężko jest określić, czy to dolegliwości związane z niestrawnością są powodem złego nastroju, czy raczej odwrotnie (czyli zły nastrój powoduje dolegliwości żołądkowe).

Badania diagnostyczne w celu wykrycia niestrawności

Poza obserwacją własnego organizmu, niestrawność przewlekłą lub nawracającą (dyspepsję) można rozpoznać wykonując pewne badania diagnostyczne. Obecnie schorzenie to rozpoznaje się w oparciu o ulepszoną wersję kryteriów opracowanych w latach 90. w Rzymie. Na badania diagnostyczne pacjent zwykle otrzymuje zlecenie, gdy dolegliwości żołądkowe trwają co najmniej 3 miesiące oraz gdy pierwsze z objawów pojawiły się co najmniej 6 miesięcy przed powstaniem podejrzenia o schorzeniu. Niestety diagnostyka niestrawności wymaga różnicowania jej z wieloma innymi chorobami, które dają bardzo podobne objawy: np. z zespołem jelita drażliwego czy refluksem.

Podstawą diagnozy jest wywiad oraz badanie fizykalne. W wywiadzie lekarz wypytuje pacjenta o styl życia, nawyki żywieniowe, poziom stresu na co dzień. Po zebraniu tych danych zwykle pacjent jest kierowany do lekarza gastroenterologa, który zajmuje się dalszą diagnostyką. Jeżeli dana osoba ukończyła 45 rok życia, często pierwszym badaniem, na które pacjent jest kierowany, jest gastroskopia mająca wykluczyć ewentualne guzy – o ile występują objawy alarmujące, takie jak bóle brzucha wybudzające ze snu, krwawienia z przewodu pokarmowego czy zaburzenia przełykania. W pozostałych przypadkach najpierw wykonuje się endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego lub badanie pod kątem obecności Helicobacter pylori (ta przyczynia się mocno do rozwoju wrzodów żołądka). Jeśli w badaniu zostanie wykluczona obecność tej bakterii, lekarz może zdecydować o rozpoczęciu leczenia z wykorzystaniem inhibitorów pompy protonowej, które zmniejszają wydzielanie kwasu solnego w żołądku (do grupy IPP należą np. takie leki, jak Zalanzo czy Lanzul).

Jeżeli i takie leczenie nie przynosi efektu, zwykle dochodzi do diagnozy dyspepsji czynnościowej oraz jednocześnie kontynuuje się diagnostykę pod kątem innych schorzeń, które często towarzyszą dyspepsji.

Dyspepsja czynnościowa – metody leczenia niestrawności

Dyspepsja czynnościowa to schorzenie, którego leczenie jest trudne. Leczenie objawowe tego rodzaju niestrawności często daje nieznaczne efekty. Ciekawym natomiast jest fakt, że leczenie z wykorzystaniem placebo ma stosunkowo wysoką skuteczność – a to efekt charakterystyczny dla chorób o podłoży psychologicznym.

Jeśli chodzi o metody farmakologiczne leczenia niestrawności, zazwyczaj lekarz przepisuje leki, których zadaniem ma być zapobieganie wzdęciom i niekiedy zobojętnianie kwasu żołądkowego. Ich skuteczność okazuje się podobna do stosowania placebo w przypadku niestrawności o podłożu psychologicznym. Do innych leków, które przepisuje się w celu objawowego leczenia dyspepsji czynnościowej, należą:

• leki zobojętniające kwas solny – mogą zawierać aluminium, wapń lub magnez, które mają właściwości zasadotwórcze; niekiedy stosuje się także sukralfat; preparaty te działają jednak chwilowo,
• leki zapobiegające wzdęciom – np. symetykon, którego zadaniem jest zmniejszenie napięcia powierzchniowego pęcherzyków gazu w jelitach, co prowadzi do ich pękania, dzięki czemu możliwe jest wydalenie gazów jelitowych, a co za tym idzie – likwidacja bolesnego napięcia w jelitach,
• inhibitory pompy protonowej – np. Zalanzo lub Lanzul; to preparaty o wysokiej skuteczności, jeśli chodzi o zmniejszanie wytwarzania kwasu solnego w żołądku; rzadko powodują działania niepożądane, chociaż w ostatnich latach pojawiły się przesłanki mówiące o szkodliwości długotrwałego stosowania inhibitorów pompy protonowej pod względem zwiększania ryzyka wystąpienia niektórych poważnych chorób (m.in. chorób nowotworowych); IPP stosuje się zwykle przez 4-8 tygodni,
• leki prokinetyczne – to leki, które przyspieszają opróżnianie żołądka, a także pasaż jelitowy; u niektórych osób wykazują dużą skuteczność, ale niestety w sporej grupie osób powodują skutki uboczne; w Polsce stosuje się m.in. cyzapryd oraz metoklopramid – pierwsza z substancji może np. wywoływać zaburzenia rytmu serca,
• leki antypresyjne – na razie ich wpływ na leczenie niestrawności nie jest do końca zbadany, jednak podejrzewa się, że mogą one pomóc w przypadku, gdy podłożem dyspepsji są czynniki psychogenne.

Poza metodami farmakologicznymi, leczenie dyspepsji powinno opierać się na zdrowej, lekkostrawnej diecie alkalicznej (zasadowej), a także piciem wody alkalicznej (najlepiej, aby jej poziom pH przekraczał 8). Dodatkowo zaleca się terapię poznawczo-behawioralną u pacjentów, którzy nie reagują na leczenie farmakologiczne. Dzięki terapii pacjent uczy się lepiej radzić sobie ze stresem, łagodzić lęk i niepokój, skutecznie się relaksować – co z kolei sprawia, że rozluźniony jest układ pokarmowy i jego czynność ulega odczuwalnej poprawie. Udowodniono ponadto bardzo wysoką skuteczność hipnozy: u 30% osób, które się jej poddały (a u których stwierdzono dyspepsję), nastąpiła znaczna poprawa nastroju i samopoczucia.

Dieta na niestrawność (dyspepsję żołądka)

Bardzo często objawy niestrawności zaostrzają się zaraz po spożyciu posiłku – oczywiste więc jest, że nie bez znaczenia jest codzienna dieta. Powinna być z pewnością lekkostrawna i bogata w produkty, które sprzyjają trawieniu. Naukowcy sugerują, aby osoby z dyspepsją czynnościową ograniczały spożywanie tłuszczy, pszenicy, węglowodanów łatwo fermentujących w jelitach, kofeiny oraz ostrych przypraw. Zaleca się więc rezygnację (lub mocne ograniczenie) picia kawy, a także rezygnacja z produktów zbożowych na rzecz zbóż bezglutenowych. Korzystne okazuje się także zmniejszenie ilości spożywanych tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, a także ograniczenie dań smażonych lub grillowanych (zamiast nich lepiej wybrać dania przygotowane na parze, gotowane lub surowe). Warto ponadto ograniczyć spożywanie alkoholu.

Istotne jest, aby dziennie spożywać 4-5 mniejszych posiłków, zamiast 1-2 większych. Posiłki muszą być jedzone w spokoju i najpóźniej na 3 godziny przed snem.

Należy ponadto unikać produktów wzdymających, takich jak napoje gazowane, fasola, groch, jabłka czy cebula. W przypadku, gdy objawem najbardziej uciążliwym nie są wzdęcia, a zgaga, poleca się np. wypicie mleka lub zjedzenie migdałów. Po jedzeniu lepiej się także nie schylać, tylko przez jakiś czas przebywać w pozycji pionowej – aby uniknąć cofania się kwasów żołądkowych do przełyku.

Przy niestrawności bardzo pomocne okazują się także zioła – należy jednak z nimi uważać, ponieważ mogą wchodzić w interakcje z niektórymi lekami (warto więc zapytać lekarza, które zioła na pewno są bezpieczne przy przyjmowanych lekach). Wśród ziół najskuteczniej działających na niestrawność wyróżnia się przede wszystkim dziurawiec, a także siemię lniane. Pomocna jest także mięta (za wyjątkiem zgagi i refluksu).