Czym jest anoreksja?
Anoreksja to tzw. jadłowstręt psychiczny. Pojawia się zwykle w okresie dojrzewania, a za jej przyczynę uznaje się destrukcyjny wpływ mediów promujących bardzo szczupłą sylwetkę jako klucz do tego, aby osiągnąć w życiu sukces i zyskać na wartości. Wiele młodych dziewczyn, które są podatne na tego typu komunikaty, zaczyna odczuwać presję społeczną, co może prowadzić właśnie do głodzenia się.
Za anoreksję odpowiedzialne są geny?
Jak zauważa jednak prof. Piotr Gałecki, który jest konsultantem krajowym w dziedzinie psychiatrii, że duże znaczenie ma także genetyka. Wspomina on, że wiele mówi się o mechanizmach współczesnej cywilizacji i o akceptacji społecznej, co jego zdaniem ma oczywiście znaczenie, jednakże pomija się nie jako aspekt genetyki – a znane są przypadki np. dwóch bliźniaczek chorujących na anoreksję, co świadczy od istotnym znaczeniu genów.
Ponadto anoreksja nie jest nowym zjawiskiem – można ją odnaleźć w zapiskach historycznych, np. u duchownych, którzy się głodzili, aby przyjąć pokutę albo w przypadku świętej Katarzyny ze Sieny.
Naukowcy postanowili zbadać przyczyny anoreksji właśnie pod takim kątem i rzeczywiście okazało się, że anoreksja jest schorzeniem dziedzicznym – przekazywanym po linii kobiecej. Środowisko naukowe odchodzi też od typowo kulturowych przyczyn choroby. Obecne szacunki pokazują, że nawet połowa chorych na anoreksję odziedziczyła ją po przodkach i nie choroba ta nie jest wówczas wynikiem presji społecznej.
Ponadto naukowcy twierdzą, że znaczenie w anoreksji ma także płeć, gdyż funkcjonowanie układu serotoninergicznego u kobiet i mężczyzn jest inne, co wpływa bezpośrednio na poziom serotoniny. Specjaliści sądzą, że należy także pochylić się w kwestii anoreksji nad epigenetyką – czyli wpływie środowiska oraz naszych zachowań na to, jaki kształt przyjmuje nasz genom (oraz w jakiej formie zostanie przekazany dalej – do potomstwa).
Anoreksja wiąże się z zaburzeniami osobowości
Wspomniany psychiatra – prof. Gałecki – nadmienia, że kluczowe znaczenie dla pojawienia się anoreksji mogą mieć bardzo wczesne etapy życia człowieka, gdy jeszcze nie mamy świadomości. Istotne są więzi z rodzicami oraz zaburzeniami więzi pierwotnej, czyli przytulanie, bezpieczeństwo czy ssanie (potrzeby wrodzone). Zaburzenie takiej więzi może wynikać albo z niewydolności rodziców, albo z przyczyn fizjologicznych, np. zaburzeń natury endokrynologicznej, przyjmowane leki czy narażenie na toksyny. Z czasem te czynniki mogą wywierać wpływ – nawet na zachowanie i osobowość chorej osoby. Jak zaznacza prof. Gałecki, jako społeczeństwo powinniśmy zacząć rozmieć anoreksję jako nie tylko zaburzenie związane z głodzeniem się i zbyt małą masą ciała, ale jako głęboką zmianę osobowości. Dodaje przy tym: „nie znam osoby z anoreksją, która nie miałaby jednocześnie zaburzeń osobowości” (w wywiadzie dla PAP).
Czy anoreksja to podtyp schizofrenii?
Jest teza, że anoreksja może być pewnym podtypem schizofrenii. Teza ta bazuje na założeniu, że chorując na anoreksję mamy nieprawidłowe treści myślenia, które nakazują nam postrzegać siebie (swoje ciało) w konkretny sposób (osoba z anoreksją nie widzi, że jest za szczupła – może nawet uważać się za otyłą) – mimo że istnieją dowody na to, że osąd ten jest fałszywy (np. można obliczyć swoje BMI i mieć dowód, że waga jest zdecydowanie za niska). Osoba chorująca na anoreksję nie dopuszcza do siebie myśli, że jest za chuda. Sądzi, że jej ciało jest za grube, brzydkie, że waga jest za wysoka – mimo że wiele obiektywnych wykładników temu przeczy. To postrzeganie siebie nie poddaje się korekcji nawet wtedy, gdy osoba chora ma bardzo wysoki iloraz inteligencji. Wszystko to wskazuje na fakt, że anoreksja jest głębokim zaburzeniem, ale według prof. Gałeckiego, jej początków należy szukać na wczesnych etapach rozwoju ośrodkowego układu nerwowego.
Obecnie psychoterapeuci są zgodni i szukają przyczyn anoreksji we wczesnym dzieciństwie, w efekcie czego terapia polega na powracaniu do momentów z dzieciństwa, które mogły mieć wpływ na późniejszy jadłowstręt. Do takich sytuacji można zaliczyć brak akceptacji, wycofanie rodziców, alienacja rodzicielska czy bezskuteczne próby zwracania na siebie uwagi.
Sposób jedzenia a sposób bycia
Osoby z anoreksją często mają charakter neurotyczny, dla którego wszystko jest czarne lub białe. Tego typu osoby zawsze się do kogoś porównują, są perfekcjonistami. Taki charakter rzutuje na styl jedzenia – mówi się o punktowym stylu jedzenia, który jest bardzo poukładany. Osoby neurotyczne restrykcyjne realizując założony plan. Punktowy styl jedzenia jest bardzo charakterystyczny np. dla sportowców – i właśnie dla wielu osób z anoreksją. Przeciwieństwem dla takiego stylu jest przedziałowy sposób jedzenia – jest on charakterystyczny dla osób chorych na bulimię. Jest tutaj wiele przypadków i spontaniczności, a o tym, co zjemy, decyduje nastrój, impuls czy apetyt. Zdaniem psychodietetyków styl jedzenia ma przełożenie na sposób bycia. Osoby z punktowym stylem jedzenia zjawiają się na sesję terapeutyczną na czas lub przed czasem, natomiast przedziałowcy często się spóźniają lub chcą zmienić termin spotkania. W przypadku neurotyków elementem terapii jest często celowa zmiana godziny wizyty, aby pokazać pacjentowi, że nic takiego się nie stało, gdy doszło do zmiany planów. Zmiana planów nie jest czymś złym.
Anoreksja jest chorobą śmiertelną i trudną w leczeniu
Specjaliści są zgodni, że terapia anoreksji jest bardzo trudna, gdyż w przebiegu tej choroby mamy do czynienia ze specyficznie ukształtowaną osobowością, która po wczesnym okresie adolescencji jest niezmienna. Zatem postrzeganie siebie w zakrzywionym zwierciadle (jestem za gruba, brzydka, za duża, a gdybym taka nie była, na pewno byłabym bardziej akceptowana przez innych) niestety pozostaje w człowieku na zawsze. Niektórzy uważają, że w tym sensie anoreksja jest nieuleczalna. Nie należy jednak przez to rozumieć, że terapia anoreksji nic nie da. Podczas terapii chory może nauczyć się różnych mechanizmów radzenia sobie z problemami, aby skutecznie wyciszać chorobę. Istotne jest wdrożenie kompleksowego oddziaływania: terapia indywidualna, grupowa, wsparcie rodziny i konsekwencja ze strony chorego. Specjaliści dodają, że terapia anoreksji jest ponadto długotrwała – z pewnością nie uda się wyleczyć danej osoby w rok czy dwa.
Osoby z anoreksją są ponadto oporne na terapię – nie chcą współpracować i często wędrują od jednego do drugiego specjalisty, aby uzyskać akceptację – która jest nieco narcystyczna, bo choremu chodzi o przyzwolenie na dalsze odchudzanie lub zachowanie niskiej masy ciała. Wielu chorych nie rozpoczyna ponadto terapii, przez co naraża swoje życie – nie tylko w konsekwencji wygłodzenia organizmu, ale i samobójstwa (szacuje się, że do samobójstwa dochodzi w 1 na 5 przypadków choroby, więc bardzo często), gdyż anoreksja ściśle łączy się z depresją (ma to związek z tabu na temat anoreksji, co powstrzymuje osoby chore przed szukaniem pomocy).
Jakie objawy daje anoreksja?
Warto wiedzieć, jakie objawy daje anoreksja, aby trafnie i szybko zdiagnozować ją u siebie lub u bliskiej osoby – i jak najszybciej wdrożyć środki terapeutyczne. Podstawowymi objawami anoreksji są:
- spadek masy ciała,
- spadek odporności – częste przeziębienia, podatność na choroby,
- zły stan włosów, skóry i paznokci,
- niskie tętno,
- niska temperatura ciała,
- hipoglikemia (niski poziom cukru),
- niski poziom lipidów – także cholesterolu.
Anoreksji mogą ponadto towarzyszyć objawy natury emocjonalnej i psychicznej, takie jak lęk, napięcie, obniżenie nastroju, drażliwość, myśli samobójcze, myśli rezygnacyjne (wszystko jest bez sensu), problemy ze snem, epizody bulimiczne (anoreksja bulimiczna).
Co istotne, wyznacznikiem anoreksji nie jest skrajne wychudzenie i BMI poniżej 18, gdyż anoreksja może także dotyczyć osób otyłych, które za wszelką cenę chcą lub muszą schudnąć.
