Hashimoto a inne choroby - jakie jest ryzyko?

Czym jest choroba Hashimoto?

Hashimoto to autoimmunologiczna choroba tarczycy (jej nazwa pochodzi od odkrywcy tej dolegliwości - dr Hakaru Hashimoto) powodująca przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, na którą choruje ok. 1 mln osób w Polsce. Choroba stopniowo upośledza funkcjonowanie gruczołu tarczowego, prowadząc do niedoczynności - jest to najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy. Układ odpornościowy osoby, która choruje na Hashimoto, błędnie odbiera pewne sygnały i atakuje własne tkanki. W wyniku nieprawidłowego pobudzenia układu immunologicznego dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy, czyli anty-TPO i przeciwko tyreoperoksydazie (przeciwciała przeciwtarczycowe) na poziomie nawet kilku tysięcy. Im dłużej trwa niedoczynność tarczy, tym poważniejsze są jej objawy. Skutki niedoczynności tarczycy mogą obejmować choroby serca, niepłodność, a nawet śpiączkę. Często jednak przez długie lata schorzenie nie jest rozpoznane, gdyż nie występują wyraźne objawy choroby związane z niedoborem hormonów tarczycy - ich kliniczny obraz może wskazywać na wiele innych dolegliwości, a ponadto rozwijają się powoli, co utrudnia diagnostykę (objawy można podzielić na miejscowe i ogólnoustrojowe). Pomocne w wykryciu Hashimoto jest oznaczenie poziomu ft3 i ft4 (wolna tyroksyna), badanie TSH oraz przeciwciał anty-TPO.

Na początku choroby tarczyca może być lekko powiększona, powodując wole. Następnie staje się coraz mniejsza i mogą pojawić się na niej guzki. Hashimoto z reguły nie powoduje bólu szyi, natomiast obserwuje się nadmierne zmęczenie i senność, zaburzenia pamięci, stany depresyjne, nadmierną masę ciała, ciągłe uczucie zimna, niskie ciśnienie tętnicze, łuszcząca się skóra, zaburzenia miesiączkowania, problemy z perystaltyką jelit.

Obecnie nie ma skutecznej metody leczenia autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, które zahamowałoby proces uszkadzania tego gruczołu przez organizm - nie jest możliwe całkowite wyleczenie. Leczenie opiera się zatem na niwelowaniu niedoczynności tarczycy poprzez przyjmowanie brakujących jej hormonów w postaci syntetycznej. Prawidłowe leczenie farmakologiczne pozwala osiągnąć remisję, czyli stan, gdy nie występują objawy choroby, tylko ma ona postać utajoną (1).

Inną patologią autoimmunologiczną tarczycy jest choroba Gravesa i Basedowa.

Hashimoto a inne choroby

Choroby autoimmunologiczne nie lubią występować samotnie - zwykle powodują zwiększone ryzyko chorób dodatkowych, co potwierdzają statystyki mówiące o tym, że aż 30% chorych na Hashimoto ma także inne schorzenia autoimmunologiczne. Ponadto zaburzona praca tarczycy w wyniku przebiegu choroby, powoduje szereg zmian w funkcjonowaniu organizmu czy metabolizmie, co również pośrednio wpływa na rozwój innych chorób o różnym podłożu. Najczęściej schorzeniami towarzyszącymi chorobie Hashimoto są: cukrzyca typu 1, celiakia, depresja, łuszczyca, insulinooporność, anemia złośliwa, reumatoidalne zapalenie stawów, bielactwo, otyłość.

Cukrzyca typu 1

Hashimoto często występuje z cukrzycą typu 1, czyli cukrzycą o podłożu autoimmunologicznym (2). Według statystyk, aż u 15-30% osób dorosłych chorujących na ten rodzaj cukrzycy, ma również obecne przeciwciała anty-TPO. Aby sprawdzić, czy chorujemy na cukrzycę typu 1, należy obserwować swoje ciało w poszukiwaniu takich objawów, jak częste zmęczenie, nadmierna senność, nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, niska temperatura palców. Ponadto wykonuje się badania poziomu glukozy - jej zwiększone stężenie oznacza zaburzenia gospodarki glukozowej w organizmie.

Celiakia

Celiakia to glutenozależna choroba trzewna układu pokarmowego, która powoduje wytwarzanie przeciwciał i reakcję zapalną w wyniku spożycia glutenu. Leczenie tej choroby opiera się o dietę bezglutenową. W przypadku osób z chorobą Hashimoto, celiakia występuje u średnio 5% chorych (3). Do rozpoznania celiakii można wykonać badanie laboratoryjne krwi wykrywające obecność odpowiednich przeciwciał (np. EmA, tTG, AGA, DGP oraz w klasie IgA i IgG), biopsję jelita cienkiego, badania genetyczne. Należy ponadto szukać takich niepokojących objawów, jak przewlekła biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, spadek masy ciała, anemia.

Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Często z chorobą Hashimoto występują także inne schorzenia układu pokarmowego, a dokładniej - nieswoiste choroby zapalne jelit, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)(4) czy Choroba Leśniowskiego-Crohna (5). Niestety etiopatogeneza nie jest całkowicie poznana, jednak uznaje się, że jedną z przyczyn rozwoju tych chorób jest nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna na antygeny pokarmowe.

Anemia złośliwa

Anemia złośliwa to immunologiczna niedokrwistość Addisona i Biermera (6). Wiąże się ona z obecnością przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom okładzinowym błony śluzowej żołądka, w wyniku czego zaburzone jest wytwarzanie czynnika Castle'a - ten odpowiada m.in. za wchłanianie witaminy B12. W efekcie upośledzone jest również wytwarzanie czerwonych krwinek, co powoduje anemię. Anemię rozpoznaje się na podstawie badań krwi.

Choroby nerek

W wyniku nieprawidłowej odpowiedzi autoimmunologicznej, uszkodzeniom mogą ulegać nerki, co prowadzi m.in. do uszkodzenia kłębuszków nerkowych (glomerulopatii). U osób z Hashimoto i niedoczynnością tarczycy obserwuje się zmniejszony poziom GFR, który jest wskaźnikiem filtracji oraz zmniejszony przepływ nerkowy. Występuje ponadto zatrzymanie wody w organizmie.

Choroba Addisona i zespół Carpentera

Zaburzona praca tarczycy i nieprawidłowe mechanizmy układu odpornościowego mogą również prowadzić do niedoczynności kory nadnerczy, czego efektem jest zaburzone wydzielanie kortyzolu i aldosteronu, co świadczy o chorobie Addisona. Ta natomiast często współistnieje z zespołem Carpentera (7), który stanowi autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy - obejmuje on chorobę Addisona, cukrzycę typu 1, Hashimoto oraz zespół Schmidta.

Łuszczyca i bielactwo

Często w populacji osób z Hashimoto występują choroby skóry, takie jak łuszczyca i bielactwo, a także łysienie plackowate - są to choroby o podłożu immunologicznym, Częstość występowania wraz z bielactwem innych chorób autoimmunologicznych wynosi 15-25%, w tym bardzo duży odsetek dotyczy Hashimoto. Równie często rozwija się także łuszczyca (8).

Reumatoidalne zapalenie stawów

RZS to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która szczególnie często występuje wraz z Hashimoto (9). Jest to choroba wpływająca na wyściółkę maziową stawów. Jej objawami jest: ból, obrzęk, zaczerwienienie w okolicy stawów, ograniczenie ruchu, a nawet niepełnosprawność. Ta choroba atakująca stawy może powodować bóle stawów rąk i stóp, obrzęki stawów, wrażliwość na ucisk, deformację stawów. W celu wykrycia RZS wykonuje się badania serologiczne pod kątem obecności przeciwciał anty-CCP oraz występowania czynnika reumatoidalnego CF. Dodatkowo bada się także poziom przeciwciał anty-carP oraz stężenie kalprotektyny. Niekiedy konieczny jest również rezonans magnetyczny, badanie USG oraz RTG.

Depresja

Choroba Hashimoto daje nie tylko objawy fizyczne, ale i psychiczne w wyniku zaburzenia gospodarki hormonalnej (10). Gruczoł tarczycy odpowiada bowiem nie tylko za regulację temperatury ciała, pracę jelit, pracę serca i innych narządów, ale i za nastrój - jego uszkodzenie może zatem bezpośrednio wpływać negatywnie na psychikę. Badania wykazały, że u chorych na Hashimoto bardzo często występują wahania nastroju - te z czasem mogą przerodzić się w depresję. Związek między autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy a zaburzeniami nastroju czy lękowymi nie jest jasny i wymaga kolejnych badań, w jaki sposób przeciwciała przeciwtarczycowe działają na pracę mózgu. Rozpoznawanie tych przeciwciał u osób z zaburzeniami depresyjnymi jest natomiast zdecydowanie większe niż w populacji ogólnej, co dotyczy szczególnie kobiet z depresją poporodową i zaburzeniami ze spektrum ChAD (11).

Otyłość

Związek Hashimoto z nadwagą i otyłością jest natomiast bardzo dobrze udokumentowany. Szacuje się, że nawet 68% kobiet z Hashimoto ma problemy z nadmierną masą ciała. Przyrost masy ciała ma związek z niedoczynnością tarczycy, niskim stężeniem hormonów tarczycowych i stężeniem TSH. Ponadto poziom przeciwciał przeciwtarczycowych sprzyja wzrostowi insulinooporności u kobiet z Hashimoto, co przyczynia się do wzrostu masy ciała. Dodatkowo stan zapalny w gruczole tarczowych i niedobór limfocytów TREG także sprzyja insulinooporności, a to otyłości. Osoby chore na Hashimoto mają niedobory ważnych dla metabolizmu pierwiastków, takich jak cynk czy selen, co sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej. (12)

Inne choroby współistniejące z Hashimoto

Wskazuje się także na związek występowania stanu zapalnego tarczycy w wyniku nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego na nieprawidłowości układu mięśniowego. U pacjentów z Hashimoto nieco częściej występuje m.in. stwardnienie rozsiane (SM), zapalenie wielomięśniowe, twardzina układowa czy MCTD.

Bibliografia

1. Mincer DL, Jialal I. Hashimoto Thyroiditis. [Updated 2021 Sep 28]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459262/
2. Li L, Liu S, Yu J. Autoimmune thyroid disease and type 1 diabetes mellitus: same pathogenesis; new perspective?. Ther Adv Endocrinol Metab. 2020;11:2042018820958329. Published 2020, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7493255/
3. Sategna-Guidetti C, Bruno M, Mazza E, Carlino A, Predebon S, Tagliabue M, Brossa C. Autoimmune thyroid diseases and coeliac disease. Eur J Gastroenterol Hepatol. 1998 Nov;10(11):927-31. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9872614/
4. Shizuma T. Concomitant Thyroid Disorders and Inflammatory Bowel Disease: A Literature Review. Biomed Res Int. 2016;2016:5187061, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4794572/
5. Shah SA, Peppercorn MA, Pallotta JA. Autoimmune (Hashimoto's) thyroiditis associated with Crohn's disease. J Clin Gastroenterol. 1998 Mar;26(2):117-20, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9563922/
6. Osborne D, Sobczyńska-Malefora A. Autoimmune mechanisms in pernicious anaemia & thyroid disease. Autoimmun Rev. 2015 Sep;14(9):763-8. doi: 10.1016/j.autrev.2015.04.011. Epub 2015, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25936607/
7. Singh G, Jialal I. Polyglandular Autoimmune Syndrome Type II. 2022 Apr 30. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30252248/
8. Alidrisi HA, Al Hamdi K, Mansour AA. Is There Any Association Between Psoriasis and Hashimoto's Thyroiditis?. Cureus. 2019;11(3):e4269. Published 2019, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6529052/
9. Paola Conigliaro, Arianna D'Antonio, Sara Pinto, Maria Sole Chimenti, Paola Triggianese, Mario Rotondi, Roberto Perricone, Autoimmune thyroid disorders and rheumatoid arthritis: A bidirectional interplay, Autoimmunity Reviews, Volume 19, Issue 6, 2020, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1568997220300847
10. Thyroid disease: Can it affect a person's mood?, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperthyroidism/expert-answers/thyroid-disease/faq-20058228
11. Marta Broniarczyk-Czarniak, Zaburzenia psychiczne współistniejące z chorobą Hashimoto — przegląd piśmiennictwa, Varia Medica 2018;2(1):83-90, https://journals.viamedica.pl/varia_medica/article/view/57527
12. Dominika Gier, Lucyna Ostrowska, Choroba Hashimoto a otyłość, Varia Medica 2019;3(3):238-242, https://journals.viamedica.pl/varia_medica/article/view/66482