Czy masz reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)?

Reumatoidalne zapalanie stawów (RZS) – co to za choroba?

RZW to choroba obejmująca stawy i narządy, a jej charakter jest przewlekły. Schorzenie to charakteryzuje ból, obrzęk oraz postępujące zniekształcenia i usztywnienia (stopniowo dochodzi do niszczenia kości i chrząstek, ścięgien oraz więzadeł). Nieleczone RZS może spowodować destrukcję stawów, znaczną niesprawność, a w bardzo agresywnych przypadkach – uszkodzenie narządów, co może skutkować nawet śmiercią. Dlatego ważne jest szybkie rozpoznanie schorzenia i wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby zablokować rozwój choroby.

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów

Przyczyny RZW nie są jednoznaczne – jest ich wiele. Poniżej wypisujemy te najczęściej spotykane:

• palenie papierosów – osoby uzależnione od palenia papierosów są w grupie wyższego ryzyka zachorowania na RZS,
• czynniki genetyczne – RZS np. u rodziców lub dziadków powoduje zwiększone ryzyko wystąpienia tej choroby u potomków,
• przewlekły stres – może powodować powstanie choroby RZS,
• nieprawidłowości w układzie odpornościowym – powodem RZS może być dysfunkcja w układzie odpornościowym, polegająca na złym rozpoznaniu tkanek własnych jako wroga – i produkowanie przeciwciał, które mają na celu zniszczenie tychże tkanek; wyróżniono także kilka genów mogących odpowiadać za taki proces, np. geny zgodności tkankowej HLA DRB1.,
• płeć – kobiety częściej chorują na RZS niż płeć przeciwna.

Na czym polega choroba? Jak się rozwija?

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekły stan zapalny, który obejmuje zwykle symetrycznie stawy śródręczno-paliczkowe, stawy kolanowe, barkowe, śródstopno-paliczkowe oraz międzypaliczkowe bliższe. Zapalenie tychże stawów objawia się bólem, obrzękiem, zniekształceniem, a także zesztywnieniem, co znacznie utrudnia np. ruchomość.

Stan zapalny ma swój początek w wewnętrznej wyściółce torebki stawowej. Stopniowo zaczyna obejmować nie tylko cały obszar stawu, ale także jego okolice.

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy w badaniach i nie tylko

Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów może odbyć się np. na podstawie wielu badań, ponieważ skutki tego chorobowego odczynu ogólnoustrojowego widoczne są m.in. w badaniu OB, badaniu stężenia żelaza we krwi, badaniu leukocytozy czy też odczynu Waalera-Rosego. Oczywiście do wyników badań lekarz zawsze podchodzi indywidualnie i bierze pod uwagę szereg czynników, zanim postawi diagnozę (nie wystarczy np. tylko jedno badanie OB czy żelaza, aby stwierdzić, że mamy do czynienia z taką, czy inną chorobą; potrzebny jest szerszy wywiad i więcej badań).

Pierwsze rozpoznanie choroby RZS może wystąpić przy zauważeniu widocznych objawów. Do nich należy np. zniekształcenie stawów, którym nierzadko towarzyszą też zaniki mięśniowe, trudności w ruchomości, a z czasem nawet unieruchomienie stawu. Reumatoidalne zapalenie stawów powinno być także rozpatrywane pod kątem innych objawów – postawowych – ponieważ atakuje także inne narządy. Może więc objawiać się takimi schorzeniami jak:

• miażdżyca,
• uszkodzenie zastawek,
• zapalenie osierdzia,
• kardiomiopatia,
• guzki reumatoidalne (występują pod skórą i zwykle zlokalizowane są w okolicach stawów rąk i łokci; nie wyklucza się ich jednak np. na narządach wewnętrznych),
• suchość oka, zapalenie spojówek, odczuwanie „piasku” w oczach,
• zapalenie naczyń prowadzące do niedokrwienia narządów wewnętrznych,
• wrzody na skórze i opuszkach palców,
• osteoporoza,
• uczucie mrowienia, drętwienia i niedowładu kończyn (może dojść bowiem do powikłań w postaci ucisku na rdzeń kręgowy),
• zapalenie płuc (objawy to duszności, suchy kaszel, ból w klatce piersiowej),
• uszkodzenie nerek,
• anemia,
• powiększone węzły chłonne lub śledziona,
• występowanie chłoniaków.

Ponieważ reumatoidalne zapalenie stawów powoduje groźne skutki, przy zaobserwowaniu u siebie jakiegokolwiek z objawów, do lekarza należy udać się jak najszybciej. Lekarz prawdopodobnie zaleci kontrolę reumatologa oraz skieruje nas na odpowiednie badania diagnostyczne, aby potwierdzić chorobę i wdrożyć leczenie.

Reumatoidalne zapalenie stawów: diagnostyka laboratoryjna i obrazowa

Do diagnozy reumatoidalnego zapalenia stawów wykorzystywane są zarówno badania laboratoryjne, jak i badania obrazowe. Do badań laboratoryjnych w RZS należą:

• badanie OB, CRP oraz morfologia krwi – badania te pozwalają ocenić, czy reumatoidalne zapalenie stawów jej aktywne;
• badanie RF – czyli badanie czynnika reumatoidalnego (występuje on aż u 80% pacjentów ze zdiagnozowanym reumatoidalnym zapaleniem stawów);
• badanie anty CCP – występują tylko w przebiegu RZS i co ciekawe, mogą pojawić się jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów choroby.

Duże miano RF oraz anty-CCP mogą być ważną wskazówką do tego, że występuje reumatoidalne zapalenie stawów, a destrukcja stawów oraz zmiany pozastawowe postępują dość szybko. Poza wymienionymi wyżej badaniami wykonuje się też inne badania krwi, moczu lub płynu stawowego, które mają na celu wykluczenie innych chorób, a także kontrolę stanu nerek czy wątroby, które są narażone na uszkodzenia przy RZS.

Do badań obrazowych natomiast, o których wspomnieliśmy, należy głównie ultrasonografia, ewentualnie rezonans magnetyczny. Badania te pozwalają na wykrycie zmian zapalnych wcześniej niż badanie rentgenowskie, chociaż RTG także się stosuje. Ponieważ RZS może też wpływać na kręgosłup szyjny, w tym przypadku praktykuje się – przy odpowiednich wskazaniach – tomografię komputerową.

Reumatoidalne zapalenie stawów – leczenie

Leczenie reumatoidalnego zapalenie stawów ustala lekarz. Zwykle jest to długotrwały plan, którego celem jest zahamowanie rozwoju choroby oraz przedłużenie aktywności chorego i jego zdolności do swobodnego poruszania się. Bardzo istotna w leczeniu jest aktywność fizyczna – regularna gimnastyka oraz stosowanie różnych farmaceutyków zaleconych przez lekarza. Wyróżnia się więc kilka form leczenia: rehabilitacyjne oraz farmakologiczne, a także – o czym dokładniej piszemy dalej – wspomaganie leczenia dietą oraz naturalnymi środkami i leczeniem punktowym. Poniżej omówimy pokrótce każdy rodzaj leczenia.

1. Leczenie farmakologiczne

Leki maja za zadanie nie tylko złagodzić ból czy objawy choroby, ale także zahamować proces destrukcji stawów, modyfikować chorobę, likwidować stany zapalne. Rodzaj leków oraz ich stosowanie ustala lekarz prowadzący na podstawie wyników badań oraz stopnia zaawansowania choroby.

W przypadku leków łagodzących ból oraz objawy, stosuje się leki przeciwzapalne niesteroidowe (NLPZ) oraz glikokortykosteroidy (GKS). NLPZ nie zapobiegają destrukcji tkanej – ich działanie jest wyłącznie objawowe – m.in. hamują wydzielanie enzymów biorących udział w procesach zapalnych, przez co mogą redukować obrzęk i ból. GKS natomiast mają działanie immunosupresyjne – zmniejszają liczbę oraz aktywność limfocytów, które niszczą komórki. Blokują też wydzielanie fosfolipazy A2, która bierze udział w procesie zapalnym. Środki farmakologiczne, którą mają z kolei modyfikować przebieg choroby i hamować jej postęp, poprawiają ruchomość stawów, ograniczają ich uszkodzenia, zmniejszają ból. Ich działanie ma na celu zahamowanie złych reakcji układu odpornościowego. Do najczęściej zalecanych środków podczas reumatoidalnego zapalenia stawów należą: abatacept, adalimumab, etanercept, metotreksat, glikokortykosteroidy, golimumab, hydroksychlorochina, infliksymab, leflunomid, sulfasalazyna, tocylizumab. Po stosowaniu zaleconych przez lekarza lekarstw efekty można zauważyć już po 2-6 tygodniach. Często dodatkowo lekarz zaleca stosować farmaceutyki mające na celu zmniejszenie bólu – np. paracetamol.

2. Leczenie aktywnością fizyczną

Oprócz stosowania leczenia farmakologicznego, chory na RZS powinien podejmować się regularnej aktywności fizycznej, która nie tylko poprawi ruchomość stawów, ale także poprawi samopoczucie. Chorzy na RZS mogą np. jeździć na rowerze, regularnie spacerować, a także pływać. Mogą również uprawiać gimnastykę aerobową w domu lub zacząć ćwiczyć jogę.

3. Leczenie zabiegami rehabilitacyjnymi

• Kinezyterapia – ćwiczenia usprawniające stawy – można je wykonywać samodzielnie w domu.
• Masaże.
• Termoterapia, czyli leczeniem ciepłem lub zimnem.
• Elektroterapia – wykorzystuje prądy w celu poprawy ukrwienia tkanek.
• Magnetoterapia i laseroterapia, które mają na celu poprawę przemiany materii w tkankach.

4. Leczenie dietą

Dieta ma również istotne znaczenie w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Po pierwsze, należy unikać nadwagi, ponieważ dodatkowe kilogramy znacznie obciążają stawy i powodują szybszy rozwój miażdżycy, na którą chorzy z RZS są szczególnie narażeni. Osoby z RZS powinny też unikać o niedożywienie, ponieważ to może doprowadzić do osłabienia organizmu oraz zaniku mięśni. Dlatego receptą jest przede wszystkich stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety odpowiadającej zaleceniom z piramidy żywienia, a także diety bogatej w witaminę D oraz wapń (aby zapobiec osteoporozie).

Ponadto – choć nie ma konkretnej diety, która byłaby lecznicza dla RZS – liczne badania pokazują, że wpływ niektórych składników zawartych w pożywieniu zmniejsza ryzyko zachorowania na RZS lub wpływa na hamowanie aktywności choroby. Przykładowo, niektóre produkty spożywcze mogą wyciszać stan zapalny, a większość z nich należy do składników diety śródziemnomorskiej. Szczególnie zaleca się więc spożywanie ryb, waży, owoców, orzechów, oliwy z oliwek i nasion.

Poza powyższymi zaleceniami, są też znane doniesienia naukowe na temat stosowania różnych diet w RZS, np. diety bezglutenowej lub wegetariańskiej – niestety na obecną chwilę skuteczność tych diet w leczeniu RZS nie zostało potwierdzone, więc na wnioski musimy poczekać.

5. Leczenie miejscowe stawów

• Punkcja (z podawaniem środków przeciwzapalnych).
• Artrodeza (polega na usztywnieniu stawu).
• Endoproteza (wymienia się zniszczony staw na protezę).
• Synowektomia chirurgiczna lub chemiczna (ma na celu zlikwidowanie zmian w błonach śluzowych).
• Zmniejszenie ciśnienia zespołu cieśni kanału nadgarstka.
• Redukowanie bólu pijawkami – hirudoterapia (w zależności od przyczyny RZS, przebieg leczenia pijawkami jest inny; stosuje się zwykle ok. 4-6 pijawek na miejsce zmienione stanem zapalnym).

6. Leczenie biologiczne

Jedną z najnowocześniejszych metod leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, jest stosowanie leków biologicznych, które są wytworem inżynierii genetycznej. Leki te mogą naśladować idealnie niektóre funkcje białek ludzkich, a także oddziaływać na receptory komórkowe. Zwykle leczenie biologiczne stosuje się w agresywnych postaciach RZS.

7. Leczenie niekonwencjonalne – domowe sposoby

W porozumieniu z lekarzem można również sięgnąć po metody wspomagające leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów lub uśmierzania bólu. Należy jednak pamiętać, że np. stosowanie ziół może wpływać na przyjmowane lekarstwa – dlatego koniecznie trzeba ich zażywanie skonsultować z lekarzem, ponieważ możemy wyrządzić sobie więcej krzywdy, niż pożytku, przy nieumiejętnym stosowaniu. Do naturalnych metod leczenia objawowego lub spowalniającego rozwój choroby należy np. spożywanie naturalnych środków przeciwzapalnych oraz środków ułatwiających wydzielanie toksyn z organizmu lub mających właściwości diuretyczne (np. imbiru, lipy, kaparów, oleju z nasion czarnej porzeczki lub wiesiołka, piołunu, octu jabłkowego). Bezpieczniej jednak będzie stosować naturalne okłady na stawy, np. z liści laurowych.

Patologie w stawach zaczynają się w jamie ustnej?

Tak twierdzi m.in. prof. dr hab. Ewa Kontny, która przytacza doniesienia naukowe na temat przedobjawowej fazy reumatoidalnego zapalenia stawów, podczas której powstaje odpowiedź autoimmunizacyjna. Według niej, wszystko wskazuje na to, że początkowo odpowiedź ta tworzy się w błonach śluzowych – przede wszystkich płuc, jelit oraz... jamy ustnej.

Prof. dr hab. Ewa Kontny w rozmowie z Alicją Kostecką dla Termedia: „Błony śluzowe tworzą pierwsza linię obrony przed czynnikami środowiskowymi i infekcyjnymi – tworzy je wyspecjalizowany nabłonek, rezydujące komórki immunologiczne oraz zasiedlające mikroorganizmy, tzw. mikrobiota. Mamy już dowody potwierdzające, że u osób z pre-RZS i wczesnym RZS autoprzeciwciała klasy IgA (ta klasa przeciwciał świadczy o tym, że są syntezowane w błonach śluzowych) rozpoznające cytrulinowane białka są wytwarzane w płucach. Podobna łagodna autoimmunizacja może się toczyć w płucach i jamie ustnej u palaczy tytoniu oraz u osób z paradontozą i chorobą rozstrzeniową płuc. Bakterią, która może wywoływać odpowiedź, skierowana przeciwko cytrulinownym białkom jest, wspomniana wcześniej, P. gingivalis – bakteria wywołująca paradontozę, gdyż posiada ona enzymy degradujące i cytrulinujące białka. Ta odpowiedź autoimmunizacyjna może przebiegać łagodnie i trwać latami. Wiemy już, że kończy się ona wraz z pojawieniem się objawów klinicznych. W tym też czasie dochodzi do zmiany lokalizacji odpowiedzi immunologicznej – z błon śluzowych na błonę maziową stawów. Dlaczego tak się dzieje? Niewiele wiadomo, choć pojawiają się pierwsze sugestie.”

Bibliografia

• Jura-Półtorak A., Olczyk K., Diagnostyka i ocena aktywności reumatoidalnego zapalenia stawów, w: "Journal of Laboratory Diagnostics" 2011, nr 4.
• Zimmermann-Górska I., Reumatologia kliniczna, Warszawa 2008.
• Bryl E., Witkowski J.M., Układ odpornościowy a reumatoidalne zapalenie stawów, w: "Forum Medycyny Rodzinnej" 2008, nr 2.