Co to jest choroba Hashimoto i jak powstaje?
Choroba Hashimoto to przewlekłe zapalenie tarczycy (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, limfocytowe zapalenie tarczycy). W jej przebiegu układ odpornościowy atakuje własne komórki tarczycy, powodując zapalenie tego gruczołu, a w konsekwencji uszkodzenie. Z tego powodu Hashimoto stanowi najczęstszą przyczynę niedoczynności tarczycy, powodując zmniejszenie poziomu hormonów tarczycy (w tkankach dochodzi do nacieków limfocytów, a dodatkowo z upływem lat dochodzi zaś zaniku tkanki gruczołowej, co prowadzi w efekcie do niedoczynności tarczycy). Hashimoto to choroba przewlekła i układ odpornościowy - bez odpowiedniego leczenia - stale atakuje tarczycę pacjenta do końca życia. Przyjmując jednak prawidłowo dobrane leki, można zapobiegać wielu szkodom i łagodzić objawy, jakie występują w przebiegu choroby.
Inną chorobą autoimmunologiczną tarczycy jest m.in. choroba Gravesa-Basedowa.
Jak objawia się choroba? Hashimoto – objawy
Objawy wskazujące na chorobę Hashimoto są niespecyficzne. Mogą początkowo sugerować nadczynność tarczycy, ale z czasem przybierają postać objawów charakterystycznych dla niedoczynności tarczycy. Zależą również od nasilenia choroby i stopnia zaawansowania. Najważniejsze objawy Hashimoto to m.in.:
- objawy ogólnoustrojowe - przyrost masy ciała bez powodu, spowolnienie, senność, uczucie zimna, męczliwość, osłabienie,
- objawy skórne - skóra jest sucha, zimna i blada, przybiera żołtawe zabarwienie, widoczne jest zwiększone pocenie, niekiedy obrzęk podskórny (w cięższych postaciach - powoduje pogrubienie rysów twarzy, powiek i rąk), na łokciach może dochodzić do nadmiernego rogowacenia naskórka,
- włosy - wypadają, stają się suche i łamliwe, coraz bardziej przerzedzone, niekiedy wypadają też brwi,
- układ krążenia - wolniejsza akcja serca, wolniejsze tętno, niskie ciśnienie (chociaż czasami obserwuje się nadciśnienie tętnicze),
- głos - zmiana barwy na bardziej matowy, zachrypnięty,
- układ pokarmowy - zaparcia, bóle brzucha, problemy z trawieniem,
- zatrzymanie wody w organizmie (obrzęki, zmniejszone wydalanie wody),
- układ nerwowy - osłabienie odruchów, uszkodzenie niektórych nerwów (np. zespół cieśni nadgarstka), zmniejszenie zdolności koncentracji, objawy depresji, niestabilność emocjonalna, problemy z pamięcią,
- mięśnie i stawy - ból mięśni i stawów (szczególnie kolanowych), obrzęki stawów, skurcze mięśni, zmniejszona siła mięśniowa, spowolnienie ruchowe, słabsza kondycja,
- układ rozrodczy - u kobiet obserwuje się zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, poronienia nawracające, a u mężczyzn osłabienie libido i problemy z erekcją.
Jakie są czynniki ryzyka rozwoju zapalenia tarczycy Hashimoto?
Do rozwoju limfocytowego zapalenia tarczycy może przyczynić się wiele aspektów, ale najbardziej znaczącym jest występowanie innego schorzenia autoimmunologicznego, np. reumatoidalnego zapalenia stawów, atopowego zapalenia skóry, celiakii, cukrzycy typu 1. Inne czynniki ryzyka obejmują wywiad genetyczny, czyli występowanie chorób tarczycy oraz chorób autoimmunologicznych w rodzinie. Ryzyko Hashimoto zwiększa wiek powyżej 60 lat oraz płeć kobieca.
Kiedy należy wykonać badania hormonów tarczycowych?
Badania hormonów tarczycy warto wykonywać regularnie, a szczególnie gdy występują niepokojące objawy niedoczynności tarczycy (lub nadczynności) lub wymienione czynniki ryzyka rozwoju choroby. Wczesne wykrycie Hashimoto pozwala uniknąć wiele szkód, jakie wyrządza ta choroba w zaawansowanym stadium, m.in. trwałego uszkodzenia gruczołu tarczowego.
Diagnoza Hashimoto – od czego zacząć?
Diagnostykę Hashimoto należy rozpocząć od wstępnej konsultacji z lekarzem prowadzącym (lekarzem POZ), który na podstawie przeprowadzonego wywiadu oceni, czy objawy wskazują na chorobę tarczycy. W razie takiego podejrzenia, zleci odpowiednie badania laboratoryjne, ewentualnie także obrazowe lub histopatologiczne.
W jaki sposób stawia się diagnozę? Hashimoto – diagnostyka
Diagnostyka Hashimoto obejmuje przede wszystkim badania laboratoryjne hormonów TSH, fT3, fT4 oraz przeciwciał aTPO i aTg. Diagnostyka czasami wymaga także wykonania badań obrazowych w postaci USG tarczycy, a w przypadku podejrzenia nowotworu - badań inwazyjnych w formie biopsji. Zwykle jednak do rozpoznania Hashimoto wystarczające są badania z krwi oraz ewentualnie badanie USG gruczołu tarczowego.
Jakie badania wykonać? Jakie wyniki świadczą o Hashimoto?
Kombinacja badań laboratoryjnych pozwala ocenić występowanie zaburzeń pracy tarczycy lub wykryć przeciwciała związane z chorobą Hashimoto. Aby rozpoznać chorobę Hashimoto, muszą być spełnione następujące warunki:
- podwyższony poziom TSH przy prawidłowych lub obniżonych stężeniach fT3 i fT4,
- podwyższony poziom przeciwciał anty-TPO lub anty-Tg,
- nieprawidłowy obraz tarczycy w badaniu USG.
Niekiedy rozpoznanie Hashimoto może być postawione na podstawie obecności przeciwciał przy braku innych objawów choroby tarczycy. Diagnoza może także być postawiona wyłącznie na podstawie badania USG tarczycy, którego wynik sugeruje autoimmunologiczne zapalenie gruczołu tarczowego.
Badanie TSH, fT3 i fT4
- TSH (hormon tyreotropowy – tyreotropina) - to hormon wydzielany przez przysadkę mózgową, która reguluje czynność tarczycy i produkcję hormonów tarczycy. Pod wpływem TSH tarczyca rozpoczyna produkcję własnych hormonów (tyroksyny i trójjodotyroniny). Poziom TSH jest niezwykle istotny dla diagnozowania chorób tarczycy, ale badanie tego hormonu nie może stanowić jedynego środka do rozpoznania Hashimoto - konieczne jest uwzględnienie także innych parametrów
- fT3 (wolna trójjodotyronina) - to hormon wydzielany przez tarczycę, powstający w wyniku przemiany tyroksyny (T4). Trójjodotyronina uczestniczy w produkcji energii i pełni ważną rolę w funkcjonowaniu całego organizmu czy metabolizmu. U osób chorych na Hashimoto oraz niedoczynność tarczycy poziom fT4 często jest na poziomie ponad 50% normy laboratoryjnej (w granicach 60-70%).
- fT4 (wolna tyroksyna) - to podstawowy hormon wydzielany przez tarczycę, pełniący funkcje prohormonu (wolna tyroksyna musi zostać zmieniona w aktywny hormon T3, co nazywa się konwersją T4 do T3). Wynik poniżej 50% normy laboratoryjnej powinien być powodem do niepokoju i zachęcać do dalszej diagnostyki.
Niekiedy bada się również poziom antyhormonu tarczycy rT3 (odwrotnej trójjodotyroniny), który jest nieaktywną formą T3. Organizm człowieka wytwarza rT3, aby zapobiec nadczynności tarczycy oraz aby tarczyca "odpoczęła". W dużych dawkach rT3 może działać jak substancja hamująca T3, przez co blokowane jest jej wejście do komórek i spowolnienie metabolizmu. W efekcie hamowana jest także przemiana T4 do T3. rT3 jest badaniem zalecanym w sytuacji, gdy należy odróżnić zaburzenia związane z przemianami hormonów od zaburzeń w produkcji hormonów. Należy jednak rozważnie podchodzić do wyników, ponieważ poziom rT3 łatwo ulega zmianom w różnych sytuacjach - może np. wzrastać pod wpływem stresu, co zaburza realny obraz.
Oznaczenie przeciwciał: badanie anty-TPO i anty-TG
- antyTPO (oznaczenie ilości przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej) - przeciwciała te stanowią najczulszy parametr przy diagnozowaniu Hashimoto i innych autoimmunologicznych chorób tarczycy. W Hashimoto organizm wytwarza przeciwciała anty TPO na poziomie nawet kilku tysięcy (a norma laboratoryjna jest zwykle tylko dwucyfrowa).
- antyTG (oznaczenie przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie - antytyroglobulinie) - tyreoglobolina to białko wytwarzane przez hormony tarczycowe. Jego zadaniem jest magazynowanie hormonów gruczołu tarczowego, natomiast gdy dochodzi do jego niszczenia przez układ odpornościowy, we krwi mogą znaleźć się nadmierne ilości hormonów tarczycy (wówczas występują objawy nadczynności tarczycy). Obecność przeciwciał aTG odnotowuje się w 80% przypadków Hashimoto.
USG tarczycy
USG tarczycy to bardzo ważne badanie pozwalające ocenić występowanie zmian na gruczole tarczowym w postaci guzków, torbieli czy zmian nowotworowych. Dodatkowo USG umożliwia ocenić zmiany w wielkości, budowie oraz strukturze gruczołu oraz wykryć ewentualne ogniska chorobowe charakterystyczne dla autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.
Biopsja tarczycy
W przypadku, gdy na obrazie USG uwidoczniono guzki na tarczycy lub zdiagnozowano stan zapalny, niekiedy konieczne będzie wykonanie poważniejszego i bardziej inwazyjnego badania, jakim jest biopsja tarczycy. Decyzję o badaniu podejmuje lekarz na podstawie stanu pacjenta, wywiadu chorobowego i wyników innych badań.
Do kogo udać się z wynikami badań?
Jeśli otrzymałeś/aś wyniki badań, które wskazują, że możesz mieć przewlekły stan, taki jak zapalenie tarczycy, ważne jest, aby skonsultować się z endokrynologiem lub innym lekarzem w celu potwierdzenia diagnozy. Dzieje się tak dlatego, że tarczyca wpływa na poziom hormonów w organizmie, a wczesne wykrycie problemu z tarczycą może pomóc zapobiec dalszym komplikacjom. Samodzielne interpretowanie wyników niesie za sobą ryzyko błędnej diagnozy. Nie pozwala także na wdrożenie odpowiedniego leczenia, gdyż środki farmaceutyczne skuteczne w leczeniu objawów Hashimoto są dostępne wyłącznie na receptę.
Jak przygotować się do badań?
Aby badania na Hashimoto były wiarygodne, konieczne jest odpowiednie przygotowanie się do nich, co jest szczególnie ważne przy oznaczaniu TSH oraz przeciwciał anty-TPO i anty-Tg. Badanie może odbyć się o dowolnej porze i nie trzeba być na czczo, jednak zaleca się, aby jednak wykonywać je w godzinach porannych. Jeśli dodatkowo badamy stężenie TSH regularnie, warto wykonywać je za każdym razem o tej samej porze i w tym samym laboratorium, ponieważ poziom tego hormonu zmienia się w ciągu doby i zwykle przyjmuje najwyższe stężenie między 24.00 a 4.00 rano. Takie postępowanie pozwoli na uzyskanie wiarygodnych wyników i ułatwi ocenę funkcjonowania tarczycy.
Na uzyskane wyniki może mieć wpływ stres, dlatego przed badaniem krwi unikaj sytuacji stresowych czy zrezygnuj z nadmiernego wysiłku fizycznego. Na wyniki badań nie wpływa natomiast, wbrew powszechnemu przekonaniu, faza cyklu menstruacyjnego.
Co istotne, w przypadku oznaczania hormonów tarczycy fT3 i F4, przyjmowanie leków z lewotyroksyną (leki te stosuje się w przypadku niedoczynności tego gruczołu) może zaburzyć wyniki, dlatego przed badaniem zaleca się zrobić 24-godzinną przerwę od zażycia ostatniej dawki leku. Ponadto oznaczenie fT3 i fT4 należy wykonywać rano i na czczo.
Badania Hashimoto – co jeszcze warto sprawdzić?
Powyżej opisane badania tarczycy są najważniejsze w diagnostyce choroby Hashimoto i innych zaburzeń pracy tego gruczołu. Należy jednak pamiętać, że chora tarczyca wpływa negatywnie na cały organizm, m.in. na metabolizm i wiele ważnych procesów. W związku z tym Hashimoto często powoduje większe ryzyko rozwoju cukrzycy, celiakii czy podwyższonego cholesterolu. Warto zatem wykonać, przy okazji badań na Hashimoto, także badania dodatkowe w kierunku innych chorób. Jakie parametry należałoby sprawdzić?
- Analiza gospodarki węglowodanowej (badanie glukozy na czczo, badanie insuliny na czczo, wskaźnik HOMA, badanie OGTT i krzywa insulinowa).
- Badania w kierunku celiakii (badania genetyczne na obecność genów HLA DQ2 oraz DQ8, badanie przeciwciał tTH, EmA, DGP lub GAF).
- Lipidogram (badanie poziomu triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i HDL).
- Badanie poziomu żelaza (żelazo w surowicy, ferrytyna, transferyna).
- Badanie poziomu witaminy D (często jej niedobór występuje o osób z Hashimoto).
- Badanie poziomu selenu i jodu (oba te pierwiastki często należy suplementować przy niedoczynności tarczycy, ale przed suplementacją warto zbadać ich poziom, dla własnego bezpieczeństwa).
FAQ
Diagnoza Hashimoto – od czego zacząć?
Wykrycie przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tarczycy należy rozpocząć od oznaczenia stężenia przeciwciał skierowanych przeciwko tarczycy. Konieczne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych.
Kiedy możemy podejrzewać chorobę Hashimoto?
W przebiegu Hashimoto układ odpornościowy pacjenta wytwarza przeciwciała przeciwko tarczycy, stopniowo ją uszkadzając, przez co często dominującym objawem jest występowanie niedoczynności tarczycy i związanych z tym dolegliwości, takich jak senność, zmęczenie, nieprawidłowy metabolizm, powiększenie w przedniej części szyi.
Jakie badania wykonać w celu rozpoznania choroby Hashimoto?
W celu rozpoznania choroby Hashimoto należy wykonać badania hormonów tarczycy (ft3, ft4), poziomu TSH, poziomu przeciwciał anty TPO i anty TG. istotne znaczenie w rozpoznaniu Hashimoto ma często badanie USG.
Jak leczyć chorobę Hashimoto?
Leczenie Hashimoto polega na przyjmowaniu indywidualnie dobranych dawek hormonów, dzięki którym rozwój choroby zostaje istotnie zahamowany, a w większości ustępują.
