Czym jest choroba Hashimoto? Co warto wiedzieć?
Choroba Hashimoto to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, w przebiegu którego dochodzi do stopniowego uszkodzenia miąższu gruczołu tarczowego przez nadmierną produkcję przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) lub przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Efektem jest niedobór hormonów produkowanych przez tarczycę (T3 i T4) oraz wzrost poziomu TSH wydzielanego przez przysadkę mózgową. Takie zaburzenia gospodarki hormonalnej mają negatywny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu - gdy tarczyca funkcjonuje nie właściwie, zaburzony jest przede wszystkim metabolizm i wszystkie procesy zachodzące w układach czy narządach.
Kobiety (zwykle są to kobiety w średnim wieku) chorują nawet 10-krotnie częściej od mężczyzn. Choroba może rozwinąć się w każdym wieku i w każdej szerokości geograficznej, jednak z reguły jest diagnozowana na terenach, gdzie występuje duże stężenie jodu. Szczyt zachorowań obserwuje się między 45. a 65. rokiem życia.
Jak twierdzi prof. Anna Popławska-Kita z UM w Białystoku dla portalu Termedia (1), do rozwoju autoimmunizacyjnego zapalenia tarczycy przyczyniają się przede wszystkim predyspozycje genetyczne, czynniki środowiskowego oraz różne dysfunkcje układu immunologicznego.
Rokowania pacjenta z Hashimoto niestety nie są obiecujące - nie ma możliwości wyleczenia choroby, można jedynie łagodzić objawy i poprawiać komfort chorego.
Choroba Hashimoto – objawy
Objawy choroby Hashimoto są zatem charakterystyczne i często dochodzi do błędnej diagnozy. Polegają m.in. na wzroście masy ciała mimo braku zmian w diecie (co wynika z zaburzeń trawienia przy nieprawidłowej produkcji hormonów), nadmiernej senności, zaparć czy uczucia zimna. Nie zawsze jednak występują jakiekolwiek objawy przez długi czas, mimo że choroba się rozwija - mówimy wówczas o subklinicznej niedoczynności tarczycy, którą można wykryć m.in. w badaniach laboratoryjnych, sprawdzając poziomy hormonów (fT3, fT4, TSH oraz przeciwciał przeciwtarczycowych)). W przypadku występowania objawów, niedoczynność spowodowana Hashimoto nazywana jest jawną.
Wraz z postępem choroby i coraz słabszą pracą tarczycy, objawy się nasilają. Obejmują wówczas m.in. wole tarczycowe (widoczne na USG tarczycy; powodowane są przez ciągłą stymulację tarczycy w celu uwolnienia większej liczby hormonów) i liczne choroby ogólnoustrojowe. Często wraz z Hashimoto występują także inne choroby związane z układem odpornościowym, np. cukrzyca typu 1, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów czy atopowe zapalenie skóry.
Choroba Hashimoto ma wieloczynnikowe podłoże
Choroba Hashimoto, podobnie jak i inne choroby autoimmunologiczne, ma wieloczynnikowe podłoże. Można wymienić m.in. czynniki genetyczne oraz środowiskowe, przy czym z reguły dochodzi do ich synergii (są pewne czynniki ryzyka, które współdziałające prowadzą do rozwoju choroby). Do rozwoju immunologicznego zapalenia tarczycy konieczne jest jednak występowanie predyspozycji genetycznych, zaburzeń immunologicznych, a także działanie negatywnych czynników środowiskowych.
Przyczyny genetyczne Hashimoto
Predyspozycja genetyczna jest, wg dostępnych badań (2), jest dominującym czynnikiem rozwoju autoimmunizacyjnego zapalenia tarczycy. Sądzi się, że za rozwój choroby aż w 79% odpowiadają geny. Z czynników genetycznych bardzo istotny wydaje się układ zgodności tkankowej HLA - stanowi on jeden z regionów genomu o największej gęstości genetycznej (znajduje się w nim ponad 200 genów, z czego min. 50 odpowiada za reakcje odpornościowe, m.in. w wyniku aktywacji limfocytu Th, który może wpływać na pobudzanie limfocytów B i rozwoju swoistej odpowiedzi odpornościowej). Należy jednak nadmienić, że mimo wielu przeprowadzonych badań naukowcom nie udało się jeszcze jednoznacznie określić defekty genetyczne, które predysponują do rozwoju autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.
Jak dodaje prof. Anna Popławska-Kita, większość poznanych genów związanych z Hashimoto koduje białka, które biorą udział w syntezie hormonów tarczycy oraz tworzeniu się tzw. synapsy immunologicznej, co wpływa na aktywność cytokin. Ponadto w chorobie Hashimoto stwierdza się mniejszą ekspresję genów (ekspresja genów pozwala na odkodowanie informacji zawartej w genie i przepisanie jej na RNA lub białko stanowiące produkty geny), które są kluczowe dla syntezy tyreoglobuliny (Tg) i symporteru sodowo-jodowego (NIS). Zmniejszenie ekspresji genów może zatem powodować zaburzenia syntezy hormonów tarczycy. Obecnie świat nauki stara się sprawdzić, czy zmniejsza ekspresja Th i NIS jest w przypadku Hashimoto wrodzona, czy ma charakter wtórny.
Przyczyny zewnętrzne prowadzące do ujawnienia predyspozycji genetycznej Hashimoto
Aby predyspozycja genetyczna Hashimoto się ujawniła, w wielu przypadkach istotne znaczenie mają czynniki środowiskowe, takie jak:
- nadmiar jodu,
- niedobór selenu,
- zanieczyszczenia (dym tytoniowy, metale, rozpuszczalniki, środki dezynfekujące, insektycydy, zanieczyszczenia organiczne w wodzie i powietrzu),
- infekcje bakteryjne i wirusowe (wirus Coxsackie B, retrowirusy, Helicobacter pylori, Yersinia enterocolitica, Borrelia burgdorferi, oraz wirus zapalenia wątroby typu C),
- ciąża,
- stres (zmniejsza odporność immunologiczną, co może wyzwolić predyspozycję genetyczną),
- przyjmowanie niektórych leków (amiodaron, sole litu, interferon α, interleukiny oraz czynnik wzrostowy granulocytów).
Przyczyny Hashimoto a układ immunologiczny
W etiopatogenezie Hashimoto kluczowe znaczenie ma także układ odpornościowy. W odpowiedzi immunologicznej konieczny jest prawidłowo działający system regulacji transportu komórek do tkanek oraz do narządów. Właściwe sygnały w tym zakresie zapewnia system chemokin - to drobnocząsteczkowe białka z grupy cytokin produkowane przez komórki. Ich rolą jest indukowanie migracji lub chemotaksji wielu komórek (m.in. monocytów, limfocytów) do konkretnych miejsc w organizmie - w tym do tarczycy. W przypadku Hashimoto, pierwszy etap rozwoju choroby zależy m.in. od uczulenia limfocytów prze komórki antygenowe - przy autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy dochodzi do proliferacji limfocytów oraz syntezy i uwalniania cytokin. Efektem tych procesów jest destrukcja gruczołu tarczowego, która polega na tworzeniu się rozległego nacieku z cytotoksycznych limfocytów T oraz komórek B, które produkują przeciwciała i makrofagi. W zdrowym organizmie limfocyty autoreaktywne nie powodują odpowiedzi zapalnej, natomiast w przypadku Hashimoto jest odwrotnie. Kolejnym etapem jest przekształcenie się wspomnianych komórek w komórki plazmatyczne, które zaczynają wydzielać przeciwciała przeciwtarczycowe. Głównymi antygenami dla przeciwciał w Hashimoto są: TPO (peroksydaza tarczycowa), Tg oraz receptor TSH. Obecnie mówi się także o przeciwciałach antypendrynowych, antysymporterowych oraz o podwójnej swoistości.
W wyniku opisywanych procesów immunologicznych, dochodzi do kontrolowanej śmierci komórek pęcherzykowych tarczycy.
Wpływ diety na rozwój Hashimoto
Dość kontrowersyjny jest temat diety w kontekście Hashimoto. Wiele osób jest przekonanych, że osoby z tą chorobą powinny bezwzględnie stosować dietę bezglutenową. Okazuje się, że nie zawsze są ku temu podstawy. Owszem, wraz z chorobą Hashimoto często współistnieją inne choroby autoimmunologiczne, takie jak cukrzyca typu 1, toczeń czy celiakia. Badania pokazują jednak, że występowanie celiakii występuje zaledwie u 1% populacji, przy czym diagnozuje się ją częściej wśród osób z niedoczynnością tarczycy (jest rozpoznawana u 8,6% pacjentów z Hashimoto). Nie jest to jednak wskazaniem do diety bezglutenowej tylko po potwierdzeniu, że pacjent choruje na Hashimoto. Jeśli nie występują objawy nietolerancji glutenu, a poczyniona diagnostyka nie wskazuje na celiakię, absolutnie nie trzeba - a nawet nie powinno się - wprowadzać diety bez glutenu. Gluten jest niezwykle istotnym składnikiem w diecie. Poprawia m.in. poziom triglicerydów, reguluje ciśnienie tętnicze krwi, wspomaga utrzymanie odpowiedniego mikrobiomu, zmniejsza stany zapalne, zmniejsza indeks glikemiczny produktów.
W kontekście diety i choroby Hashimoto, warto natomiast skupić się na dbaniu o podaż wszystkich niezbędnych składników odżywczych - witamin, minerałów, zdrowych kwasów tłuszczowych. Prawidłowa dieta może usprawniać metabolizm, który jest spowolniony przy niedoczynności tarczycy oraz niwelować wiele nieprzyjemnych objawów choroby Hashimoto. Być może konieczna będzie suplementacja niektórych związków (niekiedy w przebiegu Hashimoto występuje niedokrwistość z niedoboru żelaza lub inne schorzenia) - jednak należy wprowadzić ją wyłącznie po konsultacji z lekarzem i przy podejrzeniu niedostatecznych ilości poszczególnych składników odżywczych.
Rozpoznanie i leczenie Hashimoto
Chorobę Hashimoto rozpoznaje się, gdy pacjent spełnia 3 kryteria:
- posiada dodatnie miano przeciwciał przeciwtarczycowych (konieczne jest oznaczenie m.in. anty-TPO, anty-TG),
- tarczyca w obrazie USG jest hipoechogenna z cechami zwłóknienia,
- występuje niedoczynność tarczycy.
Leczenie choroby Hashimoto bazuje na łagodzeniu objawów, a nie niwelowaniu przyczyny. Charakterystyka tej choroby tarczycy nie jest obecnie na tyle zbadana, aby zaistniało skuteczne leczenie patogenetyczne, które mogłoby wpłynąć na wydzielanie przeciwciał przeciwko tarczycy oraz wyregulowałoby aktywność układu immunologicznego. Na czym zatem polega leczenie Hashimoto? Zaleca się przede wszystkim podawanie substytutów hormonów tarczycy (głównie tyroksyny). W trakcie leczenia należy kontrolować stężenie TSH, aby dostosować dawkę hormonu indywidualnie do pacjenta. Istotne jest dostosowanie dawki m.in. do masy ciała - w przypadku jej utraty lub zwiększenia, konieczna jest zmiana dawki leku.
Bibliografia
- Prof. Anna Popławska-Kita o chorobie Hashimoto, https://www.termedia.pl/poz/Prof-Anna-Poplawska-Kita-o-chorobie-Hashimoto,36019.html
- Brix T.H., Kyvik K.O., Hegedius L. A population-based study of chronic autoimmune hypothyroidism in Danish twins. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2000; 85: 536–539, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10690851/
