Gronkowiec: objawy zakażenia, leczenie, rodzaje gronkowców

Gronkowiec – co to za bakteria?

Gronkowiec (Staphylococcus) to bakteria powodująca wiele chorób. Może zaatakować zarówno skórę, błony śluzowe, jak i np. gruczoły łojowe. Zakazić można się niemal wszędzie, ale najbardziej w takich miejscach, jak baseny czy siłownie.

Gronkowce są bakteriami z grupy gram-dodatnich ziarenkowców. Bakterie te rozwijają się zarówno w warunkach beztlenowych, jak i tlenowych. Atakują głównie człowieka, chociaż bytują także w organizmach zwierząt. Obecnie wyróżniono ponad 40 gatunków gronkowców, a 12 z nich zdiagnozowano u człowieka. Nie wszystkie gatunki powodują choroby – niektóre stanowią nawet część flory bakteryjnej, układu oddechowego czy układu pokarmowego. Silniejsze gatunki mogą jednak spowodować wiele poważnych chorób.

Gronkowiec – rodzaje i najczęstsze lokalizacje

Gronkowiec najczęściej występuje u człowieka jako gronkowiec złocisty lub skórny i lokalizuje się w takich miejscach organizmu, jak:

• na twarzy,

• w nosie i gardle,

• w oku,

• w uchu,

• w płucach,

• w jelitach,

• w pochwie,

• w uchu.

Poniżej przedstawiam charakterystykę gronkowca złocistego i skórnego, które są najczęściej spotykane u ludzi.

1. Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)

Gronkowiec złocisty to bakteria, która rozprzestrzenia się bardzo szybko. Niestety jest oporna na wiele antybiotyków. Naukowcy szacują, że nawet 1/3 populacji staje się w pewnym momencie swojego życia nosicielem gronkowca złocistego, przy czym ok. 10-20% z tych osób jest stałymi nosicielami, natomiast ok. 50% nosicielami tymczasowymi i 25% nosicielami, z powodu pracy zawodowej – personel medyczny). Samo nosicielstwo gronkowca złocistego jest bezobjawowe. Gronkowiec tego typu najczęściej atakuje gardło, nos, pochwę lub skórę.

W momencie spadku odporności, gronkowiec może stać się groźny dla organizmu, prowadząc do rozmaitych chorób. Gdy np. trafi do krwi, rozprzestrzenia się po całym ciele i powoduje różne zakażenia miejscowe i ogólnoustrojowe. Może być powodem np. powstawania na skórze ropni, czyraków, wyprysków, a także wielu stanów zapalnych, np. zapalenia spojówek, górnych dróg oddechowych, szpiku, kości, żył, mięśnia sercowego, a nawet opon mózgowo-rdzeniowych. Ponadto gronkowiec złocisty produkuje wiele toksyn pozakomórkowych. Należą do nich m.in.:

• enterotoksyna A-E – powoduje zatrucia pokarmowe,

• toksyna zespołu wstrząsu toksycznego 1 (TSST-1) – prowadzi do groźnego dla życia wstrząsu toksycznego,

• epidermolizyna – prowadzi do zespołu oparzonej skóry.

2. Gronkowiec skórny (Staphylococcus epidermitis)

Gronkowiec skórny, wbrew swojej nazwie, jest zlokalizowany nie tylko na skórze, ale i na błonach śluzowych – podobnie jak gronkowiec złocisty. Tego rodzaju gronkowiec ma zdolność do kolonizacji na wielu różnych powierzchniach, przez co bardzo łatwo się nim zarazić. Na zarażenie gronkowcem skórnym najbardziej narażone są osoby leczone inwazyjną terapią podtrzymywania życia – np. intubowanie, dializowanie, cewnikowanie, sztuczne zastawki, implanty.

Jak można się zarazić gronkowcem?

Bakteria gronkowca bardzo szybko przenika do organizmu człowieka. Może przedostać się ponadto kilkoma drogami:

• kropelkową,

• przez kontakt płciowy z nosicielem,

• przez skaleczenie (wówczas gronkowiec wnika do krwiobiegu przez ranę),

• przez zjedzenie zakażonego gronkowcem pożywienia.

Przez wiele lat fakt bytowania gronkowca w organizmie może być utajony – bakteria nie powoduje żadnych objawów. Jeśli jednak gronkowiec zacznie być aktywny – np. w wyniku spadku odporności – niestety może spowodować wiele groźnych chorób.

Gronkowiec jest chorobą zakaźną, co oznacza, że można zarazić się bakterią przez kontakt z nosicielem lub otoczeniem, w którym przebywa nosiciel (dotykanie tych samych przedmiotów)

Na infekcje gronkowcem szczególnie narażone są osoby, które:

• mają obniżoną odporność,

• posiadają otwarte rany i skaleczenia,

• zmagają się z problemami dermatologicznymi (choroby skóry),

• często przebywają w szpitalach i przychodniach,

• są w podeszłym wieku,

• cierpią na nowotwory,

• są w trakcie terapii immunosupresyjnej,

• chorują na cukrzycę,

• cierpią na przewlekłą niewydolność nerek,

• cierpią na choroby obwodowych naczyń krwionośnych,

• mają podłączoną kroplówkę lub cewnik,

• są po zabiegu chirurgicznym.

Ponadto w grupie ryzyka są kobiety w ciąży i małe dzieci – szczególnie groźny jest gronkowiec u niemowląt.

Gronkowiec – objawy

Gronkowiec powoduje wiele dolegliwości, jeśli staje się aktywny. W zależności od tego, jaki rodzaj bakterii nas zaatakował i w jakim miejscu w organizmie bytuje, bakteria ta daje różne objawy. Jest to zatem bakteria, której objawy zależą od miejsca zakażenia.

Objawy, jakie daje gronkowiec, można podzielić także w zależności od tego, jaka jest forma zakażenia.

I tak kolejno zakażenie gronkowcem na skutek spożycia go wraz jedzeniem daje takie objawy, jak:

• wymioty,

• biegunka,

• bóle brzucha.

Z kolei zakażenie gronkowcem przez skórę – np. w wyniku zadrapania czy skaleczenia – może spowodować pojawienie się:

• czyraków,

• ropni,

• liszajów,

• jęczmienia na powiece,

• zapalenia mieszków włosowych,

• zapalenia sutka u kobiet, które karmią piersią.

Ponadto zakażenie gronkowcem może mieć formę ataku w stronę układu oddechowego – wówczas objawy są groźne i mogą spowodować m.in.:

• osłabienie organizmu – odporności,

• zapalenie płuc,

• zapalenie oskrzeli,

• zapalenie tchawicy,

• zapalenie ucha,

• zapalenie migdałków.

Objawów nie powinno się bagatelizować, ponieważ nieleczony gronkowiec może dawać coraz do gorsze symptomy i powodować groźne choroby – nawet zagrażające życiu. Poniżej przedstawiam poszczególne objawy charakterystyczne dla gronkowca złocistego i skórnego.

1. Objawy gronkowca złocistego

Gronkowiec złocisty może lokalizować się w wielu różnych miejscach organizmu, m.in. w nosie i gardle, w płucach, jelitach, na skórze. Jak go rozpoznać?

Objawy gronkowca złocistego w nosie i gardle: gronkowiec często powoduje zakażenia górnych dróg oddechowych, co może prowadzić do zapalenia zatok (silny katar, osłabienie, gorączka) anginy i zapalenia migdałków podniebiennych. Chory często dodatkowo odczuwa osłabienie, ma podwyższoną temperaturę, czuje się „rozbity” - objawy są podobne do grypy czy przeziębienia. Gardło w przebiegu choroby jest czerwone i wrażliwe. Może pojawić się ropny nalot, wrzody, pęcherzyki. Występuje ból. Węzły chłonne są przy tym powiększone (węzły chłonne szyi i żuchwy). Może także wystąpić promieniujący ból do ucha. U dzieci odnotowano także objaw towarzyszący w postaci biegunki i wymiotów. Co ważne, gronkowiec złocisty może powodować aż 30% przypadków anginy (pozostałe przypadki są związane z paciorkowcami).

Objawy gronkowca złocistego w płucach: gronkowiec złocisty może wywołać zapalenie płuc. Objawia się ono gorączką, kaszlem, bólami mięśni, osłabieniem organizmu, występowaniem ropnej plwociny w płucach, a także uczuciem rozbicia.

Objawy gronkowca złocistego w jelitach: gronkowiec złocisty w jelitach może powodować mdłości, wymioty, biegunki, przewlekłe bóle brzucha.

Objawy gronkowca złocistego na skórze: gronkowiec złocisty może też lokalizować się na skórze – wnika wówczas do głębszych warstw skóry w wyniku np. zadrapania. Efektem jest występowanie świądu, zapalenia mieszków włosowych, pojawienie się ropnych wyprysków, czyraków, guzków. Może także wystąpić tzw. figówka gronkowcowa.

2. Objawy gronkowca skórnego

Objawy gronkowca skórnego są dość podobne do objawów gronkowca złocistego. Poniżej przedstawiam kilka charakterystycznych symptomów.

Objawy gronkowca skórnego mogą powodować infekcje bakteryjne, takie jak: angina, zapalenie górnych dróg oddechowych, zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli. Chorobom tym towarzyszy ból gardła, uczucie osłabienia i rozbicia, kaszel, gorączka, zawroty głowy.

Objawy skórne gronkowca skórnego. Gronkowiec skórny może także objawiać się występowaniem wykwitów na skórze, zapalenia mieszków włosowych, różnego rodzaju liszajców i ropni, a także figówki gronkowcowej. Zmiany często pojawiają się na twarzy. Skóra może puchnąć, swędzieć, boleć. Pojawiają się liczne krostki, ropnie, strupy, guzki. Często po tego typu zmianach pozostają blizny.

Objawy gronkowca skórnego na powiekach. Gronkowiec skórny może także powodować powstawanie jęczmienia na oku (na powiece). Początkowo objawia się to swędzeniem i napuchnięciem powieki. Niedługo potem dochodzi do łzawienia i pojawienia się wyczuwalnego guzka.

Objawy zapalne gronkowca skórnego. To jednak łagodniejsze konsekwencje bytowania gronkowca skórnego w organizmie. Może on bowiem powodować jeszcze takie objawy zapalne, jak zapalenie układu moczowego, kości i szpiku.

Objawy kardiologiczne gronkowca skórnego. W przypadku osób, które są po operacjach kardiologicznych, mają implanty czy stosowane jest u nich inne inwazyjne leczenie, gronkowiec skórny może istotnie zwiększyć ryzyko zapalenia wsierdzia w sercu.

3. Gronkowiec u kobiet w ciąży – objawy

Nieco inne objawy mogą wystąpić u kobiet w ciąży dotkniętych gronkowcem. Niestety infekcja gronkowcem w ciąży jest zagrożeniem zarówno dla matki, jak i dziecka. Gronkowiec może przejść przez łożysko i zainfekować płód. Występowanie tej bakterii w organizmie mamy może nawet wykluczyć możliwość porodu naturalnego. Wszelkie objawy zakażenia gronkowcem należy zatem niezwłocznie zgłaszać lekarzowi prowadzącemu. W przypadku kobiet w ciąży, bardzo często dochodzi do zakażenia dróg rodnych gronkowcem. Pojawiają się dziwne upławy, świąd pochwy, nieprzyjemny zapach, suchość w pochwie. Jeśli lekarz stwierdzi występowanie zakażenia gronkowcem, w pierwszej kolejności zaleci stosowanie bezpiecznych dla kobiet w ciąży leków dopochwowych.

Możliwe są także inne objawy gronkowca, np. zmiany skórne, ciągłe infekcje gardła i zatok, problemy z układem pokarmowym (biegunki, ból brzucha, wymioty) czy ból przy oddawaniu moczu.

Leczenie gronkowca w ciąży niestety nie jest łatwym zadaniem, ponieważ wiele dostępnych antybiotyków nie może być zastosowana w ciąży ze względu na szkodliwe oddziaływanie na dziecko lub brak badań na bezpieczeństwem stosowania takich substancji w ciąży.

4. Gronkowiec u dzieci – objawy

Dzieci, które nie ukończyły 5. roku życia, mają jeszcze nie w pełni wykształconą odporność – z tego powodu są one szczególnie narażone na różnego rodzaju zakażenia, w tym na zakażenie gronkowcem. Gronkowiec – zwłaszcza złocisty – łatwo przenika do organizmu dziecka, szczególnie w sytuacji, gdy dziecko nie stosuje się do zasad higieny. U dziecka gronkowiec może dać szereg objawów, m.in.:

• zapalenie mieszków włosowych – zwykle charakteryzuje się występowaniem obrzęku na powiece,

• infekcje górnych dróg oddechowych – angina, zapalenie zatok,

• zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i ropne zapalenie stawów,

• objawy zatrucia pokarmowego (biegunka, wymioty, ból brzucha),

• zmiany skórne – zapalenie skóry złuszczające i pęcherzowe,

• zespół oparzeniowy – wysypka na skórze przechodząca w pęcherze, gorączka,

• sepsa – pojawia się wysoka gorączka, wysokie tętno, a liczba białych krwinek ulega zaburzeniu – jest to stan zagrażający życiu i wymagający natychmiastowej hospitalizacji.

Jak diagnozuje się gronkowca?

Diagnostyka gronkowca polega na przeprowadzeniu wywiadu, podczas którego lekarz uwzględni m.in. objawy kliniczne. Konieczne są także badania laboratoryjne z krwi i moczu. Pobiera się ponadto wymaz z gardła, nosa bądź pochwy, aby sprawdzić, jaka konkretnie bakteria wywołała zakażenie i jaki antybiotyk będzie odpowiedni do jej redukcji. W niektórych przypadkach stosuje się także testy na obecność koagulazy, testy PCR czy testy aglutynacji lateksowej – dzięki nim jest możliwe zidentyfikowanie poszczególnych gatunków gronkowca. Jeżeli natomiast lekarz podejrzewa zatrucie pokarmowe gronkowcem, może zlecić mikrobiologiczne badanie spożytego pokarmu w kierunku występowania w nim bakterii gronkowca.

Gronkowiec – leczenie

W jaki sposób leczy się gronkowca? Niestety konieczne jest wprowadzenie antybiotykoterapii. Problemem jest fakt, że coraz więcej bakterii gronkowca staje się odporna na leczenie dostępnymi nam antybiotykami, a podstawą skutecznego wyleczenia gronkowca jest właśnie dobranie odpowiedniego antybiotyku.

Aby dobrać antybiotyk, konieczne jest badanie krwi, moczu lub fragmentu zarażonej skóry. Obecnie najczęściej stosuje się następujące antybiotyki:

• klindamycyna,

• cefadroksyl,

• spiramycyna,

• mupirocyna,

• chloramfenikol.

Czy są domowe sposoby skuteczne w walce z gronkowcem? Niestety wg dostępnej nam wiedzy medycznej, gronkowiec może być wyleczony wyłącznie z pomocą antybiotyków i żadne domowe sposoby nie pomagają, a nawet mogą przyczynić się do rozprzestrzenienia się bakterii. Trwają obecnie badania nad leczenie gronkowca złocistego z pomocą srebra koloidalnego, ale jest jeszcze za wcześnie na to, aby twierdzić o skuteczności lub nieskuteczności takiej terapii. Leczenie naturalne może zatem stanowić jedynie wsparcie leczenia profesjonalnego, po porozumieniu z lekarzem.

W ramach leczenia gronkowca stosuje się także dodatkowo terapię wspierającą odporność pacjenta, gdyż zwykle bakteria ta atakuje osoby o osłabionej odporności, po przebytych infekcjach czy chorobach. Lekarze zalecają stosować preparaty nakierowane na wzmacnianie organizmu, dbać o zdrową dietę pełną witamin i minerałów, a także zrezygnować z używek (kawa, papierosy, alkohol).

Gronkowiec – jakie są skutki nieleczonego zakażenia?

Jeśli zakażenie gronkowcem jest nieleczone lub leczone niewłaściwie, może dojść do bardzo poważnych skutków i powikłań zdrowotnych. Najbardziej niebezpieczne jest przeniesienie się bakterii ze skóry czy innego narządu pierwotnie zakażonego, do krwiobiegu – może to spowodować nawet sepsę, która stwarza wysokie ryzyko zgonu.

Zapalenie zatok wywołane gronkowcem może natomiast spowodować wewnątrzczaszkowe zapalenia żył, a nawet zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, co również jest groźne dla życia.

Nieleczone zakażenie gronkowcem złocistym powoduje często zapalenia płuc, zapalenia dróg moczowych, oskrzeli, tchawicy, wsierdzia czy mięśnia sercowego. Gronkowiec skórny natomiast może doprowadzić do kłębuszkowego zapalenia nerek, tworząc biofilm na cewnikach i utrudniając leczenie. Choroba ta często prowadzi więc do niewydolności nerek.

Bibliografia

• B. Nowakowicz-Dębek, Epidemiologia wielolekoopornych szczepów Staphylococcus aureus, Probl. Hig. Epidemiol. 2016.

• Taylor TA., Unakal CG., Staphylococcus Aureus, StatPearls Publishing, Treasure Island (FL) 2017.

• W. Korpysa-Dzirba i wsp., Enterotoksyny gronkowcowe, Zakład Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, Instytutu Badawczego w Puławach, Życie Weterynaryjne 2012.

• A. Gnanamani, P. Hariharan, and M. Paul-Satyaseela, Staphylococcus aureus: Overview of Bacteriology, Clinical Diseases, Epidemiology, Antibiotic Resistance and Therapeutic Approach, InTech 2017.

• Kmieciak W., Szewczyk E.M., Gatunki koagulazododatnie rodzaju Staphylococcus - taksonomia, chorobotwórczość, Post. Mikrobiol. 2017, 56, nr 2, s. 233–244.