Nie lekceważ biegunki
Biegunka jest zaburzeniem trawienia, które cechuje częste wypróżnianie się, upłynniona konsystencja kału oraz większe jego ilości. Biegunki nie wolno bagatelizować, ponieważ może być przyczyną wielu stanów chorobowych – i to nie tylko układu trawiennego, ale także czynników emocjonalnych czy psychicznych. Nieleczona i długo trwająca biegunka, może prowadzić do nadmiernego wychudzenia, odwodnienia, a nawet śmierci. O ile w krajach rozwiniętych problem umieralności na biegunkę nie jest praktycznie widoczny, ponieważ mamy dostęp do czystej wody i środków higienicznych, o tyle w krajach, które się rozwijają, biegunka powoduje każdego dnia 1400 zgonów wśród dzieci – jak podaje UNICEF. O problemie biegunki w krajach Trzeciego Świata opracujemy odrębny artykuł, a tymczasem skupimy się na możliwych przyczynach biegunki, która może dotknąć każdego z nas. Odpowiemy także na pytanie, jak ją leczyć domowymi sposobami, a kiedy należy udać się do lekarza lub zastosować farmaceutyki. Zapraszamy do lektury.
Co to jest biegunka?
O biegunce mówimy wtedy, gdy wypróżnienie występuje min. 3 razy na dobę, a kał jest wodnisty. W kale może znajdować się ropa, śluz lub krew. Biegunce towarzyszą też inne objawy, np. bóle brzucha, mdłości, wymioty, nudności, ogólne uczucie osłabienia, dreszcze, gorączka.
Biegunka – jakie są przyczyny?
Od tego, jaka jest przyczyna biegunki, zależy dalsze postępowanie, czyli sposób leczenia choroby. Przyczyny mogą mieć podłoże wirusowe, bakteryjne, hormonalne lub psychosomatyczne. Mogą też pojawić się na skutek zażywania leków lub antybiotyków. Do najpopularniejszych przyczyn biegunki należą:
- infekcje wirusowe (np. grypa żołądkowa),
- infekcje bakteryjne (np. Salmonella, Shigella, gronkowiec),
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- zapalenie trzustki lub jelit,
- zespół jelita drażliwego,
- alergia pokarmowa,
- stres i inne czynniki psychosomatyczne,
- zatrucie endotoksynami bakteryjnymi lub substancjami chemicznymi,
- wahania hormonalne,
- opcjonalnie ciąża (wyjaśnienie poniżej).
Wiele osób zalicza też biegunkę jako jeden z pierwszych objawów ciąży. Naukowcy natomiast nie zaliczają jej do bezpośredniego objawu ciąży – nie jest traktowana na równi np. z takimi symptomami, jak powiększanie piersi czy brak miesiączki. Jednak wiele kobiet ma biegunkę, zwłaszcza w pierwszym trymestrze, na samym początku ciąży. Dlaczego tak się dzieje? Za taką sytuację prawdopodobnie odpowiedzialne są zmiany hormonalne, które zachodzą w ciele kobiety po zapłodnieniu i zagnieżdżeniu się zarodka. Organizm może reagować częstszymi wypróżnieniami i bólem brzucha, w wyniku gwałtownego wzrostu stężenia hormonu gonadotropiny kosmówkowej (czyli tzw. beta hCG). U jednych kobiet hormon ten może powodować wymioty i nudności, a u innych – rozwolnienie. W kolejnych miesiącach przyczyną rozwolnień zwykle są wymienione wcześniej infekcje wirusowe lub bakteryjne, na które kobiety w ciąży są bardziej narażone. Należy jednak pamiętać, że biegunka w ciąży nie jest normalnym objawem – może świadczyć o szerszym zakażeniu, a wówczas należy szybko działać. Dlatego jeśli masz biegunkę w ciąży, udaj się jak najszybciej do lekarza.
Biegunka – jakie są rodzaje?
Biegunki można podzielić ze względu na czas trwania. Te, które trwają do 10 dni to biegunki ostre, a trwające ponad 10 dni – przewlekłe. Klasyfikacja biegunek może też bazować na tym, jaka przyczyna wywołuje chorobę. I tak kolejno wyróżnia się: biegunkę poantybiotykową, osmotyczną, wydzielniczą i wysiękową. Dodatkowo pod względem klinicznym, biegunki można dzielić na pochodzenia ośrodkowego lub obwodowego. Popularna jest też klasyfikacja pod względem pochodzenia: biegunki wirusowe i biegunki bakteryjne. Lekarze wyróżniają ponadto biegunkę związaną ze stresem oraz z licznymi podróżami. Poniżej opiszemy wybrane, najpopularniejsze rodzaje biegunek według powyższych klasyfikacji.
1. Biegunka bakteryjna
Do tego rodzaju biegunki dochodzi w wyniku zakażenia bakteriami i drobnoustrojami. Najczęściej przyczyną jest bakteria E. Coli lub Salmonella. Pierwsze objawy zauważymy już po 6 godzinach od zakażenia bakterią, do którego może dojść przy kontakcie ze zwierzętami i pokarmami od nich (np. jajkami). W tym przypadku biegunka zwykle mija po maksymalnie 72 godzinach. Jeśli trwa dłużej, należy jak najszybciej udać się do szpitala.
2. Biegunka wirusowa
Najczęściej spotyka się biegunkę o podłożu wirusowym, w postaci tzw. jelitówki/grypy żołądkowej. Przyczyną jest wówczas zakażenie rotawirusem, norowirusem lub adenowirusem. W 2020 roku dowiedziono również, że biegunka może występować przy zakażeniu koronawirusem, który stał się przyczyną pandemii.
Biegunce wirusowej towarzyszą nudności, wymioty, wysoka gorączka, ogólne osłabienie, bóle głowy, bóle mięśni, brak apetytu.
Zwykle biegunka wirusowa mija samoistnie po 2-3 dniach, jednak jeśli utrzymuje się dłużej, należy szybko skontaktować się z lekarzem. Co ważne, biegunka spowodowana rotawirusem może być bardzo niebezpieczna dla dzieci – warto więc zaszczepić dziecko, a jeśli tego nie zrobiliśmy, po pojawieniu się objawów należy rozpocząć interwencje medyczną.
3. Biegunka przewlekła
Jeśli biegunka trwa dłużej niż 3 dni, uznaje się, że jest to stan zagrożenia życia, ponieważ w wyniku ostrej biegunki może dojść do odwodnienia, niedożywienia i w końcu – śmierci. Na takie ryzyko są szczególnie narażone osoby starsze, dzieci i kobiety w ciąży. Bardzo ważna jest w tym przypadku szybka interwencja lekarza, który znajdzie przyczynę i zahamuje objawy.
4. Biegunka u osób podróżujących
Z biegunką często zmagają się osoby podróżujące do innych krajów – zwłaszcza o klimacie całkiem innym od tego, do którego przywykliśmy. Taka biegunka nie wynika z żadnej choroby – jest po prostu wynikiem np. zmiany wody, stresu, klimatu czy sposobu żywienia podczas podróży. Organizm wraca do normy po kilku dniach, dlatego biegunki podróżnych nie uznaje się za coś groźnego. Należy uzupełniać płyny i wprowadzić sprzyjającą ozdrowieniu dietę. Można też szybko wyleczyć ją stoperami.
5. Biegunka w zespole jelita wrażliwego IBS
Zespół jelita drażliwego to inaczej IBS. Jest to zaburzenie psychosomatyczne, które powodowane jest silnym, przewlekłym stresem, bądź występującej w przeszłości infekcją jelit. Podczas IBS mogą występować naprzemiennie zaparcia i biegunka, w zmiennym natężeniu lub pojawi się tylko jedna z tych dolegliwości. W nadwrażliwości jelit biegunce towarzyszą wzdęcia, gazy, zgaga. Tego rodzaju biegunkę można leczyć objawowo, ale podstawą jest zbadanie źródła problemu – czyli udanie się na wizytę lekarza, który odnajdzie przyczynę i wdroży odpowiednie leczenie. Często pacjenci z IBS kierowani są też do psychologa, gdy podejrzewa się podłoże nerwicowe.
Biegunka – zalecane leczenie
Jeśli biegunka się przedłuża, niezbędna jest pomoc lekarska, zwłaszcza, gdy występują objawy towarzyszące, np. gorączka, ból brzucha, osłabienie, odwodnienie, wymioty. W przypadku biegunki poantybiotykowej, zaleca się nawadnianie i podawanie probiotyków, które uzupełnią florę bakteryjną jelit. Jeśli natomiast doszło do biegunki osmotycznej (np. w wyniku alergii na gluten), warto zastosować krótkotrwałą głodówkę oraz mocno nawadniać organizm wodą.
Jeśli doszło do zakaźnej biegunki z ostrym przebiegiem (np. z gorączką albo z obecności krwi w stolcu), należy poddać próbkę kału badaniom mikrobiologicznym, aby uzyskać odpowiedź na to, co może być przyczyną. Po rozpoznaniu lekarz prawdopodobnie wdroży leczenie przyczynowe.
Niezależnie od tego, jaki występuje rodzaj biegunki, warto pić duże ilości wody niegazowanej, a także uzupełniać elektrolity preparatami, które zawierają sód, potas czy chlor. Dzięki temu zmniejszymy ryzyko odwodnienia i poważnych skutków biegunki.
Jeśli chodzi o leki, przy biegunce zwykle stosuje się węgiel leczniczy (węgiel aktywny), który ma za zadanie związać wszelkie toksyny i bakterie oraz pomóc w ich wydaleniu. Stosuje się też leki adsorpcyjne, spazmolityczne, ściągające, cholinolityki oraz leki koloidalne. Ich zastosowanie może zlecić lekarz – nie wolno ich zażywać na własną rękę.
Jeśli biegunka nie jest ostra i nie wymaga interwencji lekarza, można zastosować domowe sposoby jej łagodzenia, o których piszemy w dalszej części artykułu lub przyjąć popularne leki na biegunkę, np. Laremid czy Stoperan (jednak tych nie mogą zażywać np. kobiety w ciąży, więc wówczas pozostają domowe specyfiki, które nie zaszkodzą dziecku).
Przyczyny biegunki – diagnostyka i badania
Jeśli biegunce nie towarzyszą inne objawy i przechodzi ona samoistnie w ciągu kilku dni, nie trzeba szukać jej przyczyny, Jednak gdy jest silna, a w stolcu pojawia się jeszcze krew albo śluz, przy czym biegunka nie ustępuje, a nawet się nasila, lekarz zleci wykonanie jednego lub kilku z poniżej wypisanych badań:
- badanie parazytologiczne kału,
- badanie krwinek białych w stolcu,
- posiew kału,
- oznaczenie antygenów ogoniastka jelitowego, cryptosporidium i pełzaka czerwonki,
- badanie w kierunku nietolerancji pokarmowych i alergii (np. nietolerancja laktozy),
- badanie w kierunku celiakii, np. oznaczenie przeciwciał antyendomyzjalnych i przeciwciał przeciwko gliadynie,
- znaczenie przeciwciał przeciw pasożytom,
- test antygenowy na obecność rotawirusa,
- oznaczenie poziomu elektrolitów,
- biopsja jelita cienkiego,
- endoskopia, sigmoidosopia lub kolonoskopia.
Siemię lniane na biegunkę?
Ulgę w biegunce, która nie jest ostra i nie wymaga interwencji lekarza i rozpoznania przyczyny, może przynieść domowy kisiel z siemienia lnianego, który jest bardzo łatwy w przygotowaniu. Wystarczy zagotować łyżkę ziaren w 180 ml wody, aż powstanie gęsty kleić. Gdy tak się stanie, mieszankę wypijamy.
Dlaczego siemię lniane działa hamująco na biegunkę? Roślina ta wykazuje niezwykłe właściwości pobudzające perystaltykę jelit w przypadku zaparć, a w przypadku biegunek – łagodzi ten proces.
Biegunka – leczenie dietą
Przy łagodnym przebiegu biegunki, możemy sobie nieco pomóc także zmianą diety. Należy unikać:
- produktów bogatych w błonnik (np. pełnoziarnistego pieczywa, owoców, surowych warzyw, kasz),
- posiłków z dużą zawartością tłuszczu,
- orzechów,
- cukru i ksylitolu,
- posiłków wzdymających,
- ciepłych soków owocowych,
- suszonych śliwek
- mocnej kawy lub herbaty,
- ostrych przypraw.
Zaleca się natomiast spożywać:
- posiłki gotowane na parze lub w wodzie,
- posiłki duszone lub pieczone,
- gotowane warzywa, takie jak ziemniaki i marchewka,
- banany,
- gorzka czekolada i kakao (bez cukru),
- ryż biały rozgotowany,
- jabłka pieczone lub jako mus,
- tosty z pszennego pieczywa, sucharki, biszkopty,
- zioła w postaci herbat (rumianek, mięta, melisa).
