Jęczmień na oku (powiece) – co to jest?
Jęczmień na oku (hordeolum) to ropień o kształcie i wielkości ziarenka zboża. Zwykle lokalizuje się w okolicach rzęs na zewnętrznej stronie powieki – ale możliwy jest też jęczmień po wewnętrznej powierzchni powieki. Jęczmień na oku z początku objawia się zaczerwienieniem, świądem i bólem. Przekształca się następnie w żółty ropień, po czym różowieje.
Jęczmień na oku dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, a także jest spotykany w każdym wieku (dotyczy także małych dzieci). Niektóre osoby są bardziej narażone na rozwój jęczmienia na powiece – szczególnie w wieku 30-50 lat (odnotowuje się wówczas wzrost zachorowalności), co wynika prawdopodobnie z faktu, że sebum w tym wieku ma wyższą lepkość.
Obecność jęczmienia na oku nie jest groźna dla zdrowia, jednak jęczmień może przekształcić się w gradówkę – a ta powoduje już poważniejsze powikłania. Należy zatem leczyć jęczmień na oku za pomocą domowych sposobów oraz stosując odpowiednią antybiotykoterapię (stosuje się miejscowo maści, krople lub żele z antybiotykiem). Nawet jeśli leczenie nie będzie wdrożone, jest szansa, że jęczmień zniknie samoistnie – po kilku dniach przebije się przez skórę, po czym zacznie się wchłaniać (1).
Rodzaje jęczmienia powiek
Jęczmień na oku może występować w jednej z dwóch postaci:
-
jęczmień zewnętrzny – powodowany jest przez gronkowcowe zapalenie gruczołów Molla lub Zeissa; dotyczy zewnętrznej powieki i objawia się czerwoną, bolesną plamką, która stopniowo zaczyna być bardziej obrzęknięta i tworzy w efekcie różowy lub żółty czubek; jęczmień dojrzewa w takiej postaci na powiece kilka dni, po czym pęka i zasycha;
-
jęczmień wewnętrzny – powodowany jest przez zapalenie gruczołów tarczkowych Meiboma i jest z reguły bolesny i mniej widoczny od jęczmienia zewnętrznego; można go zaobserwować unosząc powiekę, na której znajduje się żółta grudka – ta nie pęka, ale znika zwykle samoistnie w ciągu kilku dni.
Jęczmień a gradówka
Wspomniałam o gradówce jako powikłaniu po nieleczonym jęczmieniu. Są to dwie różne zmiany pojawiające się na górnej lub dolnej powiece. Początkowo jęczmień i gradówka są do siebie bardzo podobne, ale mają pewne cechy, które umożliwiają je odróżnić od siebie. Po pierwsze, jęczmień jest mniejszy od gradówki i przypomina wielkością krostę. Charakteryzuje się bólem, uczuciem suchości oka i zwykle lokalizuje się u podstawy rzęs (może też wystąpić po powieką). Gradówka również występuje w obrębie powiek, ale jest zwykle większa i bardziej zaczerwieniona od jęczmienia. Jednak jest mniej bolesna. Może wystąpić, gdy zostanie zablokowany odpływ wydzieliny z gruczołu Meiboma. Efektem jest zaczerwienienie, obrzęk powieki i zaburzenia widzenia (2).
Czy jęczmień na oku jest zaraźliwy?
Niestety jęczmień na oku jest zaraźliwy. Jest to bowiem choroba o podłożu bakteryjnym, przez co przeniesienie bakterii od osoby chorej do drugiej osoby, może spowodować u niej rozwój jęczmienia. Nie powinno się zatem korzystać z tych samych środków do demakijażu, ręcznika do twarzy, poduszek do spania czy kosmetyków (często bakterie powodujące jęczmień na powiece znajdują się np. w tuszu do rzęs czy mleczku do demakijażu – po infekcji warto zatem wyrzucić wszelkie kosmetyki, które stosujemy do makijażu lub demakijażu oka, aby nie dopuścić do nawrotu jęczmienia).
Jęczmień na oku – jak przebiega choroba?
Pierwsze dni rozwoju choroby objawiają się przede wszystkim zaczerwienieniem, opuchnięciem oraz bólem powieki przy dotykaniu czy mruganiu. Można także wyczuć mały guzek zapalny. Po upływie kilku dni w miejsce guzka pojawia się żółtawy czop, który jest wypełniony ropą – przebija się on przez skórę i ostatecznie zmiana zasycha i znika. Może się jednak zdarzyć, że jęczmień przerodzi się w gradówkę i wówczas zmiana jest trudna do usunięcia. Dolegliwościom związanym z jęczmieniem na oku może towarzyszyć:
-
swędzenie powiek,
-
nadwrażliwość na światło,
-
ból powiek,
-
nadmierne łzawienie,
-
powiększenie węzłów chłonnych.
Z reguły jęczmień na oku początkowo powoduje zaczerwienienie, lekko boli i swędzi, a następnie pojawia się obrzęk i ropna krosta – nie wolno jej przebijać pod żadnym pozorem! Grudka sama pęknie i zacznie sączyć się z niej ropa. Jęczmień powinien samoistnie ustąpić już po ok. 3 dniach, jednak gojenie się miejsca po nim trwa 7-10 dni (3).
Skąd się bierze jęczmień na oku – od czego?
Od czego pojawia się to schorzenie – skąd bierze się jęczmień? Są pewne czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju jęczmienia na oku. To m.in.:
-
zabrudzenie mechaniczne powodowane dotykaniem oczu, tarciem powiek brudnymi rękami czy malowanie oczu zanieczyszczonymi kosmetykami,
-
złe kosmetyki do oczu – przeterminowane, zabrudzone, stare,
-
niedokładne zmywanie makijażu lub niedostateczna higiena oczu,
-
przebywanie w zadymionych pomieszczeniach,
-
kontakt z oparami substancji chemicznych,
-
częste przecieranie oczu (dotyczy to szczególnie małych dzieci, które nie dbają o higienę rąk),
-
choroby przewlekłe (np. cukrzyca czy łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie powiek, trądzik różowaty, hiperlipidemia),
-
obniżona odporność organizmu,
-
noszenie soczewek kontaktowych,
-
starszy wiek,
-
jasna karnacja,
-
alergie oczne,
-
nieskorygowana wada wzroku,
-
choroby onkologiczne,
-
narażenie na przewlekły stres,
-
wzrost hormonów androgennych,
-
dysfunkcja gruczołów Meiboma,
-
AIDS,
-
przyjmowanie leków immunosupresyjnych.
W powyższych sytuacjach może łatwo dojść do zaburzenia naturalnej fizjologii gruczołów łojowych (np. zostają zablokowane czy uszkodzone), co sprzyja infekcji i przyczynia się do rozwoju jęczmienia na oku (4).
Jęczmień na oku a demakijaż
Jęczmień na oku niezwykle często jest powodowany nieodpowiednim demakijażem. Jeśli niedokładnie usuniemy nadmiar kosmetyku, łatwo może dojść do zablokowania ujścia jednego z gruczołów, przez co rozwinie się stan zapalny – a stąd już niewiele brakuje do nadkażenia bakteryjnego powodującego jęczmień. Wiele preparatów do demakijażu może ponadto alergizować, co także jest jedną z przyczyn rozwoju tego schorzenia. Warto zatem sięgać po produkty do demakijażu, które są delikatne, hipoalergiczne i nie zatykają ujść gruczołów łojowych. Niezwykle istotne jest także ich dokładne zmywanie ciepłą wodą.
Przyczyny rozwoju jęczmienia na oku
Jęczmień na oku jest infekcją spowodowaną zablokowaniem gruczołów. W przypadku jęczmienia zewnętrznego jest mowa o gruczołach łojowych Zeissa lub gruczołów potowych Molla, natomiast w przypadku jęczmienia wewnętrznego doszło do zablokowania gruczołu tarczkowego Meiboma. Gruczoły te odpowiadają za produkcję sebum, a także wielu innych substancji, m.in. immunoglobuliny A, mucyny oraz lizosomów – substancje te mają właściwości antybakteryjne i mają za zadanie zapobiegać rozwojowi bakterii. W przypadku, gdy wydzielina w tych gruczołach jest zablokowana i nie może wypłynąć (jest zastój), dochodzi do osłabienia funkcji obronnych narządu i zwiększa się ryzyko infekcji, jaką jest jęczmień (5).
Przyczyną bezpośrednią jęczmienia na oku jest zatem bakteria – w aż 90-95% przypadków odpowiada za tę chorobę gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), a w dalszej kolejności gronkowiec skórny (Staphylococcus epidermidis).
Jęczmień na oku – objawy
Jęczmień na oku objawia się zmianą na górnej lub dolnej powiece na wewnętrznej lub zewnętrznej stronie (6). Możliwe jest występowanie kilku jęczmieni jednocześnie, ale z reguły pojawia się tylko jedna zmiana.
Do pierwszych objawów jęczmienia można zaliczyć:
-
zaczerwienienie powieki,
-
świąd powieki,
-
bolesność,
-
uczucie ciała obcego w oku.
Kolejny etap obejmuje takie objawy, jak:
-
obrzęk powieki lub zgrubienie,
-
tkliwość skóry wokół zmiany,
-
nadmierne łzawienie,
-
nadwrażliwość na światło (7).
W większości przypadków powyższe objawy nie wpływają na jakość widzenia. Istotne jest, że jeśli zmiana dotyczy całej powieki, a nie tylko jednego miejsca na niej, może to wskazywać na zapalenie brzegów powiek. Z kolei gdy zmiana pojawia się dalej od linii rzęs i nie jest zbyt bolesna, może wskazywać na gradówkę. Zwykle po kilku dniach jęczmień sam pęka i zaczyna wydostawać się z niego ropa. W tym momencie ból ustępuje i dochodzi do rozpoczęcia procesu gojenia się skóry.
Jak wygląda jęczmień na oku?
Poniżej przedstawiam kilka zdjęć prezentujących jęczmień na oku. Jak widać, ma on postać guzka zapalnego powodującego obrzęk i zaczerwienienie powieki w jednym miejscu.
Kiedy do lekarza?
Jeśli zauważymy zakażenie w obrębie oka, należy zgłosić się do lekarza. Nie możemy bowiem samodzielnie stwierdzić, czy jest to jęczmień, czy może inne schorzenie wymagające szybkiego leczenia. Wskazaniem do konsultacji jest przede wszystkim narastanie dolegliwości, zamiast jej stopniowe ustępowanie. Konieczna jest wizyta u lekarza, gdy jęczmień utrzymuje się przez 2 tygodnie, znajduje się on w okolicy kąta przyśrodkowego oka, powoduje zaburzenia widzenia, z oka sączy się ropa, wokół oka występuje obrzęk lub mamy inne objawy, takie jak gorączka czy powiększone węzły chłonne. Być może konieczne będzie wdrożenie antybiotyku, zastosowanie zabiegu czyszczącego zakażone miejsce lub dalsza diagnostyka.
Jęczmień na oku – czym grozi?
Powikłania jęczmienia na oku na ogół nie są groźne, ale może z niego rozwinąć się postać przewlekła jęczmienia, czyli gradówka (chalasion), która jest niebakteryjnym zapaleniem powieki. Tworzy się w konsekwencji zablokowania ujścia gruczołu tarczkowego Meiboma. Powstaje wówczas zgrubienie powieki oraz zaczerwienienie, ale zmiana jest bezbolesna (w przeciwieństwie do jęczmienia). Gradówka może wywierać ucisk na rogówkę oka, co z kolei powoduje zaburzenia widzenia w postaci astygmatyzmu. W leczeniu gradówki stosuje się ciepłe okłady, maści z antybiotykiem, a niekiedy konieczna jest interwencja chirurgiczna (8).
Jeśli jęczmień rozprzestrzeni się na okoliczne tkanki, może dojść do innego powikłania: zakażenia tkanek oczodołu oraz przedprzegrodowego zapalenia oczodołu. Objawem jest gorączka, ogólne osłabienie, złe samopoczucie, ból oka, obrzęk, stan zapalny oka i powiek, rumień sięgający nawet do brwi (9). Wymaga to pilnej wizyty u lekarza – być może konieczne będzie wykonanie badań obrazowych, a nawet hospitalizacja.
Jęczmień – diagnostyka
Diagnostyka jęczmienia na oku polega na analizie objawów podstawowych, takich jak obrzęk powieki, zgrubienie, zaczerwienienie czy bolesność, tkliwość. Lekarz ponadto przeprowadza wywiad w kierunku wcześniejszych infekcji lub zabiegów usuwania gradówki w przeszłości. Z reguły jest to wystarczające dla diagnozy jęczmienia na oku (lub jego wykluczenia). Jęczmień musi być różnicowany m.in. z przedprzegrodowym zapaleniem tkanek, natomiast nawroty gradówek należy różnicować także z nowotworem gruczołu łojowego.
Jęczmień na oku – leczenie
Leczenie jęczmienia na oku powinno bazować na masażu powieki czystą dłonią oraz wykonywaniu rozgrzewających okładów, przy czym zwykle konieczny jest także antybiotyk do miejscowego stosowania. Ciepłe okłady po 10-15 minut powinno się wykonywać 3-4 razy dziennie. Można do nich wykorzystać ciepły ręcznik, kompres czy wacik bawełniany.
Jak wspomniałam, często konieczne jest leczenie z zastosowaniem maści z antybiotykiem. Taki preparat może mieć także postać kropli lub żelu. Forma nie ma tutaj zbyt dużego znaczenia – istotny jest składnik aktywny. W leczeniu jęczmienia stosuje się np. erytromycynę, neomycynę, chinolony, chloramfenikol (10) – lub mieszanki kilka składników bądź sterydy (dostępne są np. takie preparaty, jak: Biodacyna, Cusi Erythromycin, Tobrex). Przy skutecznym leczeniu i częstych okładach (poleca się szczególnie zastosowanie maści antybiotykowej i po jej aplikacji wykonanie od razu ciepłego okładu na powiece przez ok. 10-15 minut), grudka ropna powinna szybko pęknąć, co spowoduje wypływanie wydzieliny i gojenie się rany.
Jeśli wcześniej nie doszło do samoopróżmienia jęczmienia zewnętrznego, może być konieczne usunięcie rzęs z okolic mieszków włosowych, stosowanie antybiotyku miejscowego oraz ciepłych okładów. W przypadku bardziej zaawansowanej postaci choroby rozważa się także podawanie antybiotyku doustnie, a nawet dożylnie. Jęczmień wewnętrzny natomiast – jeśli nie opróżnił się – musi być nacięty i wyłyżeczkowany, aby usunąć substancję ropną.
W przypadku utworzenia się ropnia, konieczne jest jego nacięcie przez lekarza chirurga. Jeśli natomiast wytworzy się gradówka, lekarz może ostrzyknąć ją tramcynolonem (jest to preparat steroidowy). Jeśli nie zauważymy poprawy w ciągu 4-6 tygodni, prawdopodobnie gradówka będzie musiała być usunięta chirurgicznie (11).
Jeśli jęczmienie na oku często nawracają, lekarz pierwszego kontaktu powinien skierować nas do okulisty.
Co bez recepty na jęczmień na oku?
Z preparatów dostępnych bez recepty na jęczmień na oku, niestety jest ich niewiele. To m.in. Opticleaner, Hordelid, Posiforlid (maseczka na oczy). Są to preparaty ogólnie łagodzące swędzenie, obrzęk czy bolesność i mogą działać delikatnie przeciwzapalnie, rozgrzewająco i przeciwbólowo. Z reguły jednak nie są na tyle skuteczne, aby zwalczyć jęczmień na oku i ostatecznie i tak konieczne jest wdrożenie kropli lub maści zawierających substancję sterydową i antybiotyk.
Domowe sposoby na jęczmień
Niestety w większości przypadków do szybkiego i całkowitego wyleczenia jęczmienia na oku konieczne jest zastosowanie preparatu z antybiotykiem. Jednak dawniej antybiotyków nie było, więc nasze babcie i prababcie wypracowały szereg domowych sposobów na łagodzenie choroby. Nie zawsze będą one skuteczne i nie zagwarantują wyleczenia, ale nie zaszkodzą i mogą nieco przyspieszyć opróżnienie się jęczmienia z treści ropnej. Łagodzą także dolegliwości bólowe.
Ciepłe okłady z naparami ziołowymi
Ciepłe okłady są wskazane przy leczeniu jęczmienia, ponieważ powodują rozszerzanie się naczyń i gruczołów, co powinno ułatwić opróżnienie jęczmienia. Można stosować ciepłe okłady po prostu z zastosowaniem samej wody, albo wykonać kompres z naparu ziołowego. Najbardziej poleca się kwiaty nagietka, rumianek, liście malin, ziele świetlika czy natkę pietruszki. Wybrany susz zalewamy wrzątkiem (wsypujemy do szklanki ok. 2 łyżeczki), przykrywamy naczynie i odstawiamy na ok. 10 minut do zaparzenia. Następnie odcedzamy mieszankę przez gazę lub gęste sitko i w takim naparze maczamy wacik, odciskamy i przykładamy do zamkniętej powieki. Taki okład powinien trwać 10-15 minut i być powtarzany 3-4 razy dziennie. Warto wykonywać go wraz z aplikacją maści z antybiotykiem pod powiekę.
Pocieranie złotym pierścionkiem
Aby przyspieszyć opróżnienie się grudki wypełnionej ropą, zaleca się wykonywanie częstych masaży powieki. Nasze babcie wykorzystywały w tym celu... złotą obrączkę. I rzeczywiście pocieranie powieki pierścionkiem często daje efekty, ale nie jest to wynikiem jakichś cudownych właściwości złotej biżuterii, tylko tego, że tarcie powoduje ciepło, a masaż oka poprawia przepływ krwi w zakażonym miejscu. W efekcie lepsze ukrwienie istotnie przyspiesza opróżnianie się jęczmienia i zwalczanie infekcji przez krwinki białe. Istotne jest jednak, aby przed tarciem powieki obrączką, najpierw ją umyć i zdezynfekować.
Masaż jajkiem
Dobrą metodą masowania powieki w celu jej rozgrzania i poprawienia przepływu krwi, jest masaż jajkiem w skorupce ugotowanym na twardo. Dlaczego jajkiem? Jajko utrzymuje na długo ciepło, a jego kształt idealnie nadaje się do masowania powieki, bez obawy o uszkodzenie oka.
Lepiej zapobiegać niż leczyć!
Jak widać, pozbycie się jęczmienia nie jest proste i z reguły kończy się koniecznością zastosowania maści z antybiotykiem i sterydem. Lepiej zatem zapobiegać rozwojowi jęczmienia niż go leczyć, co jest szczególnie ważne, jeśli miewamy nawroty choroby. Podstawą rozwoju jęczmienia jest zwykle przewlekłe zapalenie brzegów powiek, dlatego metodą zapobiegania chorobie jest przede wszystkim oczyszczanie brzegów powiek. Na czym polega odpowiednia higiena powiek?
-
Jeśli odczuwamy pierwsze objawy jęczmienia, warto zacząć rozgrzewać powieki za pomocą ciepłych okładów, dzięki którym zalegająca na brzegach powiek wydzielina się upłynni.
-
Warto wykonywać regularny masaż powiek (czysta dłonią) z lekkim ich uciskaniem, aby usuwać ewentualny nadmiar wydzieliny z gruczołów.
-
Na rynku dostępne są specjalne chusteczki do higieny powiek, m.in. Blephaclean czy Demoxoft – mają one polepszać drożność gruczołów Meibona. Są też dostępne płyny przeznaczone do takiej higieny, np. Blephasol. Chusteczki należy układać na powiece, a następnie masować ją palcem, wykonując okrężne ruchy chusteczką w kierunku na zewnątrz od kanalika łzowego.
-
W trakcie zakażenia powinno się zrezygnować z noszenia soczewek kontaktowych!
