Zapalenie zatok – leczenie, antybiotyki, domowe sposoby

Zapalenie zatok – czym jest i jak się objawia?

Objawy zapalenia zatok to m.in. silny ból głowy w okolicach czoła, oczu i nosa, niekiedy bóle zębów i katar. Objawy zależą od tego, jaki jest rodzaj zapalenia zatok – inne będą w przypadku ostrego zapalenia, a inne w przypadku zapalenia przewlekłego. Różnicę robi też miejsce, w którym doszło do zapalenia. Mogą to być zatoki czołowe, szczękowe, sitowe lub zatoka klinowa. Inne są także przyczyny poszczególnych rodzajów zapalenia zatok. Wyróżnia się np. przyczynę bakteryjną, wirusową, grzybiczą czy alergiczną. Jak widać, form zapalenia zatok jest wiele – od tego, która z nich nas dotyczy, będzie zależało leczenie. Jeśli leczenie jest nieadekwatne do przyczyny oraz rodzaju zapalenia (lub zapalenie zatok w ogóle nie jest leczone), niestety grożą nam powikłania, takie jak zapalenie opon mózgowych, gałki ocznej czy nerwu wzrokowego. Dlatego tak istotne jest prawidłowe rozpoznanie, czego powinien dokonać lekarz i na jego zalecenie wprowadzenie odpowiedniego leczenia dolegliwości.

Zapalenie zatok – rodzaje

Ze względu na lokalizację źródła stanu zapalnego, wyróżnia się:

• zapalenie zatok czołowe (lokalizacja nad oczami),
• zapalenie zatok szczękowe (lokalizacja pod policzkami),
• zapalenie zatok sitowe (lokalizacja między oczami),
• zapalenie zatoki klinowej (lokalizacja w środku czaszki).

Z kolei ze względu na czas trwania dolegliwości, wyróżniamy:

• ostre zapalenie zatok (choroba trwa 3-4 tygodnie i ma gwałtowny początek; ból jest silny i zlokalizowany w okolicy czoła oraz nasady nosa),
• podostre zapalenie zatok (choroba trwa od 4 do 8 tygodni),
• przewlekłe zapalenie zatok (stan chorobowy utrzymuje się powyżej 8 tygodni),
• nawracające zapalenie zatok (pacjent miał przynajmniej 4 epizody w ciągu jednego roku; zapalenie nawraca mimo prawidłowego leczenia).

Zapalenie zatok – jakie są przyczyny?

Do najczęstszych przyczyn zapalenia zatok należą: bakterie, wirusy, alergie, astma, infekcje grzybicze, palenie papierosów (podrażnienie błony śluzowej), próchnica, przerost migdałków, infekcja zęba, krzywa przegroda nosowa.

Jeśli chodzi o bakteryjne zapalenie zatok, głównymi sprawcami są takie bakterie, jak: moraxella catarrhails oraz streptococcus pneumoniae (czyli bakteria znana jako pneumokok – piszemy na ten temat więcej w osobnym artykule). Częstą przyczyną jest też bakteria haemophilus influenzae oraz dwoinka zapalenia płuc.

Wirusowe zapalenie zatok wywołują koronawirusy, wirus grypy, adenowirusy oraz rynowirusy. Z kolei zapalenie zatok, z powodu grzybów, częściej miewają osoby cierpiące na cukrzycę oraz o obniżonej odporności (np. osoby z AIDS, po chemioterapii lub kobiety w ciąży). W grupie ryzyka znajdują się też osoby chorujące na astmę oraz zmagające się z alergiami.

Jak rozpoznać zapalenie zatok?

Diagnozę zawsze powinien postawić lekarz, który oceni – na podstawie wywiadu, badań laryngologicznych oraz badań dodatkowych – czy mamy do czynienia z zapaleniem zatok, czy innym schorzeniem. Jeśli z zapaleniem – to jakiego rodzaju i z jaką przyczyną. Podstawowym badaniem laryngologicznym jest rynoskopia przednia, podczas której lekarz ocenia nasz stan przegrody nosowej, a także stan błony śluzowej, aby wykryć ewentualne obrzęki, stan zapalny lub zwiększoną ilość wydzieliny. Niekiedy zaleca się badanie endoskopowe. Poza tym lekarz może nas skierować na badanie radiologiczne (sprawdza się przejrzystość zatoki), badanie tomograficzne zatok (niekiedy pozwala określić przyczynę zapalenia zatok), diagnostykę alergologiczną lub pobranie materiału biologicznego, z którego posiew wysyłany jest do laboratorium. Wszystkie te działania mają na celu potwierdzić zapalenie zatok, ustalić jego rodzaj, a także przyczynę, aby wprowadzić odpowiednie, skuteczne leczenie.

Zapalenie zatok – objawy

Objawy zapalenia zatok zależą od miejsca, w którym znajduje się stan zapalny. Każde zapalenie może dawać inne objawy. Poniższa tabela obrazuje najczęstsze objawy dla poszczególnych typów zapaleń.

Poza powyżej opisanymi objawami, mogą wystąpić inne, takie jak: ropna wydzielina w nosie, mocno zatkany nos i niedrożność, ściekanie wydzieliny po tylnej ściance gardła, a nawet stan podgorączkowy lub gorączka. Często pojawia się także kaszel, zatkane ucho oraz brzydki zapach z ust.

Czy możliwe jest zapalenie zatok bez kataru?

Zapalenie zatok bez wydzieliny – czy to możliwe? Zdaje się, że to katar jest najbardziej typowym objawem zapalenia zatok. Jeśli odczuwasz objawy zapalenia zatok, ale nie masz kataru, musisz skonsultować z lekarzem, co może być przyczyną takiego stanu – prawdopodobnie zostaną zlecone badania ogólnego stanu zdrowia.

Powikłania zapalenia zatok

Jeśli zapalenie zatok jest leczone nieprawidłowo lub w ogóle nieleczone, niestety prowadzi do wielu powikłań, zwłaszcza związanych z oczodołami. Należą do nich np.: zapalenie nerwu wzrokowego, obrzęk spojówek lub powiek, ropień podokostnowy, ropowica oczodołu. Groźne są także powikłania wewnątrzczaszkowe, takie jak zapalenie szpiku kości czaszki, ropień podtwardówkowy lub nadwtwardówkowy, zapalenie opon mózgowych, ropień mózgu. To bardzo groźne dla życia powikłania, dlatego zapalenia zatok nie można lekceważyć.

Jak długo trwa zapalenie zatok?

Jak wcześniej wspomnieliśmy, to zależy od rodzaju zapalenia zatok i przyczyny. Ostre zapalenie zatok trwa 3-4 tygodnie, a w formie podostrej – do 8 tygodni. Jeśli zapalenie zatok utrzymuje się dłuższy okres, to występuje prawdopodobnie postać przewlekła.

Zapalenie zatok – leczenie

Leczenie zapalenia zatok jest uzależnione od rodzaju zapalenia, lokalizacji oraz przyczyny. Jeżeli np. przyczyną są bakterie, lekarz przepisze antybiotyk, a jeżeli przyczyną są wirusy, zapewne wdrożone zostanie leczenie objawowe, które zmniejszy stan zapalny błony śluzowej. Istnieje także różnica leczenia w zależności od czasu trwania. W ostrym zapaleniu zatok zaleca się inhalacje – nawet z samej pary wodnej, a także płukanie nosa roztworem przyrządzonym z soli fizjologicznej. Mogą też zostać przepisane niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki sterydowe lub glikokortykosteroidy donosowe.

Inne jest postępowanie w przypadku zapalenia przewlekłego – wówczas celem leczenia jest rozpoznanie przyczyny wciąż powracającego stanu zapalnego. Zwykle diagnozę stawia laryngolog. Nierzadko przyczyną przewlekłego lub nawracającego zapalenia zatok jest alergia lub skrzywienie przegrody nosowej. W takim przypadkach stosuje się odpowiednie leki (alergia) lub w grę wchodzi nawet zabieg chirurgiczny (skrzywiona przegroda nosowa).

Jakie antybiotyki na zapalenie zatok?

Jeśli przyczyna kwalifikuje pacjenta do leczenia farmakologicznego, w pierwszej kolejności zalecane są niesteroidowe leki przeciwzapalne, a czasami jako uzupełnienie stosuje się także leki, które będą obkurczać naczynia błony śluzowej, glikokortykosteroidy donosowe lub leki mukolityczne. Jeśli natomiast przyczyną jest infekcja bakteryjna, a zapalenie zatok się powtarza (i leczenie objawowe nie jest skuteczne), lekarz przepisuje antybiotyki.

Antybiotyk dobierany jest w zależności od rodzaju bakterii, która wywołała infekcję oraz od tego, w jakim miejscu występuje stan zapalny. Celem antybiotykoterapii jest zapobieganie namnażaniu się bakterii. Do najczęściej przepisywanych antybiotyków przy zapaleniu zatok należą:

• amoksycylina – antybiotyk należący do grupy penicylin; działa w przypadku zakażenia gronkowcem, paciorkowcem, dwoinką zapalenia płuc, laseczką wąglika; antybiotyk stosowany jest głównie w leczeniu zakażeń górnych od dolnych dróg oddechowych, w zapaleniu zatok oraz zapaleniu ucha środkowego;
• lewoflokasycjna – oddziałuje na enzymy odpowiedzialne za namnażanie się DNA w komórce bakteryjnej; stosuje się ją w zapaleniu zatok, w pozaszpitalnym zapaleniu płuc, zapaleniu dróg moczowych, a także w zakażeniach tkanek miękkich czy skóry;
• klarytromycyna – należy do makrolidów; wnika do komórki bakteryjnej, blokując syntezę białek (łączy się z rybosomem i blokuje jego funkcję); stosuje się ją w zakażeniach górnych oraz dolnych dróg oddechowych, zapaleniach zatok, zakażeniach raz oraz skóry;
• azytromycyna – należy do makrolidów; łączy się z rybosomami w komórce bakteryjnej, przez co blokuje syntezę białek; stosuje się ją w zakażeniach dolnych i górnych dróg oddechowych, w zakażeniach skóry, przy trądziku, w zapaleniu zatok, a także w zapaleniu płuc.

Domowe sposoby na zapalenie zatok

Jeśli nie doszło jeszcze do ropnego zapalenia zatok i choroba jest na początkowym etapie, możemy spróbować podleczyć się domowymi, naturalnymi sposobami. Być może dzięki temu zahamujemy rozwój zapalenia i nie będzie konieczna antybiotykoterapia, ani inne farmakologiczne leczenie.

1. Inhalacje na zatoki

• Inhalacje z solą – wsypujemy do miski z gorącą wodą 7 łyżek soli kuchennej, mieszamy, pochylamy nad miską głowę, na którą narzucamy ręcznik i oddychamy parą przez kilka minut. 5-dniowa terapia powinna przynieść rezultaty.
• Inhalacje ziołowe – w gorącej wodzie parzymy 50 g wybranego zioła (rumiane, mięta, tymianek, szałwia) i inhalujemy się pod przykryciem ok. 10 minut – zabieg powtarzamy codziennie przez kilka dni.
• Inhalacje z olejkiem eterycznym (sosnowy, eukaliptusowy) – świetnie udrażniają drogi oddechowe; do miski z gorącą wodą dodajemy kilka kropli wybranego olejku; ingalacja powinna trwać kilka minut i być powtarzania przez kilka dni. Olejek można też wmasować w okolice.

2. Ciepłe okłady

Ta metoda polega na wykonaniu np. okładu z rozgrzanego grochu (w piekarniku rozgrzanego do 60 stopni podgrzewamy groch), który wsypujemy do woreczka. Należy uważać, żeby się nie poparzyć i odczekać chwilę po wyjęciu grochu z piekarnika. Okład trzymamy w lokalizacji stanu zapalnego przez ok. 30 minut. Stosujemy kilka razy dziennie. Warto użyć do okładu sól leczniczą, która będzie uwalniać związku bromu i jodu, co dodatkowo udrożni nos.

3. Oczyszczanie nosa

Jeśli ktoś zmaga się z zapaleniem zatok, istotną pomocą będzie dokładnie oczyszczanie zatkanego nosa. Należy go regularnie czyścić – najlepiej wciągać do nosa wraz z powietrzem sól fizjologiczną lub płukać nos wodą.

4. Nawilżanie organizmu

Zapewne zdziwisz się, ale nawilżenie organizmu ma wpływ na zapalenie zatok! Poprzez nawilżenie pomagamy śluzówce w tworzeniu bariery ochronnej przed drobnoustrojami. Dlatego ważne jest wypijanie min. 1,5 l wody dziennie, picie naparów (np. z lipy), a także nawilżanie powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywamy (warto kupić nawilżacz powietrza lub powiesić na kaloryfer mokry ręcznik).

5. Masaż pod prysznicem

Masaż okolic zatok podczas prysznica – ciepłym strumieniem wody – to doskonały sposób na uśmierzenie bólu zatok oraz na pozbycie się zalegającej wydzieliny, co poskutkuje dłuższą ulgą i szybszym wyleczeniem zapalenia. Metoda prosta i skuteczna – polecamy!

6. Maści na zatoki

Słynne maści kamforowe i bursztynowe – mogą być stosowane nie tylko na wszelkie bóle pleców czy stawów, ale także jako środek wspomagający leczenie zatok, ponieważ tego typu maści dobrze rozgrzewają, a ich zapach pełni rolę dodatkowej inhalacji (zwykle w składzie znajdują się olejki eteryczne i wyciągi z ziół). Maścią smarujemy delikatnie skronie, czoło i miejsce pod nosem.

7. Lecznicze herbatki

Picie naparów ziołowych ma wiele zalet – w tym wspomaganie leczenia zapalenia zatok. Najskuteczniejsza będzie mieszanka z kwiatów lipy, miodu oraz suszonych malin. Możemy albo skomponować samodzielnie taki napar z gotowych herbatek, albo nazbierać składniki i parzyć je 10 minut. Skuteczna jest też herbata z imbirem lub cynamonem – świetnie rozgrzewa i udrażnia drogi oddechowe. W przypadku imbiru warto zetrzeć go na tarce i parzyć ok. 10 minut.

8. Domowy syrop z tymianku

Polecamy szczególnie sposób, który polega na przygotowaniu syropu z tymianku. Pęczek świeżego tymianku zalewamy ok. 1,5 l wody i gotujemy pół godziny. Studzimy, dodajemy 4 łyżeczki miodu gryczanego, wlewamy sok wyciśnięty z jednej dużej cytryny. Syrop pijemy 3 razy dziennie po łyżeczce. Taki domowy specyfik świetnie udrażnia zatok i działa przeciwbakteryjnie.

9. Nalewka z czosnku i kwiatów dziewanny

Coś dla fanów nalewek. Siekamy 10 ząbków czosnku, mieszamy z garścią ususzonych kwiatów dziewanny, zalewamy szklanką spirytusu, przelewamy do słoika, zakręcamy, odstawiamy w ciemne i chłodne miejsce na 2-3 tygodnie. Po tym czasie wystarczy przecedzić płyn przez gazę i rozlać do buteleczek. Nalewka powinna leżakować jeszcze przed spożyciem ok. 5 miesięcy.

Lepiej zapobiegać niż leczyć! Profilaktyka zapalenia zatok

Zapalenie zatok to nic przyjemnego – dlatego lepiej zapobiegać tej chorobie, niż później leczyć ją minimum 3-4 tygodnie (to najkrótsza postać zapalenia zatok), a nawet kilkanaście tygodni. Zapaleniu zatok można zapobiec:

• unikając palenia papierosów,
• zakładając czapkę w chłodniejsze dni,
• regularnie pijąc wodę,
• nawilżając powietrze w mieszkaniu,
• dbając o higienę nosa i jego drożność,
• unikając kontaktu z zanieczyszczeniami (smogiem, dymem tytoniowym) poprzez np. noszenie maseczki.

Bibliografia

• A. Krzeski, I. Gromek, Zapalenie zatok przynosowych, Gdańsk 2008.
• D. Jurkiewicz, B. Zielnik-Jurkiewicz, Zapalenie zatok przynosowych, Bielsko-Biała 2006.