USG w ciąży – po co je wykonywać?
Jeszcze nie tak dawno (w czasach, gdy rodziły nasze mamy) pomysł podglądania dziecka w brzuchu był traktowany jako czysta fantazja. Dziś jednak USG jest na porządku dziennym i przeprowadza się je kilkakrotnie, a nawet częściej, u każdej kobiety w ciąży. W jakim celu wykonuje się to badanie? Przede wszystkim służy ono rozpoznaniu rozwoju ciąży, rozwoju płodu, stanu łożyska czy wykryciu ewentualnych nieprawidłowości. Jeśli podczas USG wykryte zostaną wady lub choroby, lekarz kieruje pacjentkę do specjalistycznego ośrodka, gdzie przeprowadzana jest dalsza diagnostyka i podejmuje się plan leczenia, a także plan postępowania po narodzinach (np. daje to możliwość rodzenia w ośrodku, który specjalizuje się w leczeniu danej wady, dzięki czemu dziecko już od pierwszych chwil na świecie zyska profesjonalną, najlepszą opiekę, co da mu więcej szans na wyleczenie). Jeżeli wady są bardzo poważne, może powstać możliwość podjęcia decyzji na temat dalszej kontynuacji ciąży.
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, w ciąży należy wykonać 3 badania USG, a zakres każdego z nich jest inny. Ponadto zaleca się dodatkowe badania USG w zależności od indywidualnej sytuacji kobiety.
Czy USG może szkodzić w ciąży?
Obecnie nie istnieją żadne badania, które potwierdzałyby, że USG wpływa niekorzystnie na rozwój ciąży i płodu. Jedynym wyjątkiem mogą być zbyt częste i zbyt długie ekspozycje na USG techniką dopplerowską (podczas tego badania wzrost temperatury jest większy), jednak tego typu USG raczej nie wykonuje się w ciąży – ewentualnie na jej początku podczas pierwszego badania (do 11-12 tygodnia), a później lekarz wykonuje USG przez brzuch. Więcej na temat szkodliwości USG w ciąży pisaliśmy w osobnym artykule.
Jeśli zatem istnieją medyczne wskazania do dodatkowych badań USG w ciąży, należy je wykonywać tak często, jak jest to potrzebne. Tym bardziej, że USG jest nieinwazyjne i naprawdę bezpieczne, a co najważniejsze, nierzadko RATUJE życie dziecka, ponieważ pozwala wykryć wiele nieprawidłowości i podjąć skutecznie działania terapeutyczne.
Kalendarz badań USG w ciąży
Poniżej przedstawiamy kolejność badań USG w ciąży. Każde z nich służy rozpoznaniu prawidłowego rozwoju płodu czy też wykryciu ewentualnych wad/nieprawidłowości w rozwoju ciąży lub płodu.
1. USG do 10 tygodnia ciąży – potwierdzenie ciąży
Tego badania nie ma w ogólnych wytycznych opieki okołoporodowej, jednak stanowi ono standard w wielu gabinetach. Jego wykonanie rekomenduje ponadto Sekcja Ultrasonografii PTG. Jest ono pierwszym badaniem, które ma potwierdzić ciążę po wyniku dodatnim z testu ciążowego i ewentualnie badania beta-hcg. Do 10 tygodnia USG wykonuje się sondą dopochwową.
Celem badania jest:
- potwierdzenie lub wykluczenie ciąży,
- określenie lokalizacji ciąży (czy nie doszło do ciąży pozamacicznej),
- określenie obecności i lokalizacji pęcherzyka ciążowego,
- sprawdzenie długości zarodka oraz czynności serca,
- sprawdzenie ilości zarodków, kosmówek i owodni,
- sprawdzenie obecności pęcherzyka żółtkowego,
- sprawdzenie stanu macicy oraz szyjki macicy (ich kształt, wielkość, budowa, występowanie mięśniaków czy innych wad itd.), a także lokalizacji i struktury jajników i jajowodów.
Czego możemy się dowiedzieć z badania? Przede wszystkim tego, czy doszło do ciąży, czy jest ona prawidłowo zlokalizowana (ciąża pozamaciczna może bowiem stanowić poważne zagrożenie dla życia kobiety), a także czy jest pojedyncza, czy mnoga.
2. USG między 11 a 14 tygodniem ciąży – ryzyko wad
Badanie między 11 a 14 tygodniem ciąży wykonuje się w celu rozpoznania ewentualnych wad – jest to tzw. pierwsze badanie prenatalne lub badanie genetyczne (badanie prenatalne I trymestru). Przeprowadza się je już za pomocą głowicy przezbrzusznej, a nie dopochwowej (chyba że występuje znaczna otyłość – wówczas może się okazać, że konieczne jest użycie sondy dopochwowej). Podczas USG lekarz sprawdza długość ciemieniowo-siedzeniową – powinna ona mieścić się między 45 a 84 mm.
Celem tego badania jest przede wszystkim ocena narządów płodu, a także ocena ryzyka wystąpienia różnych chorób powstających w wyniku wad chromosomalnych. Mowa m.in. o zespole Edwardsa, Patau czy Downa. Ponadto ocenia się wiek ciążowy i wyznacza się termin porodu z USG (ten termin później bierze się za wyznacznik aż do końca ciąży).
Lekarz sprawdza, czy ciąża jest prawidłowa, oceniając m.in. jej wiek (można ją ocenić z dokładnością do 10 dni), budowę anatomiczną płodu, a także budowę zewnętrzną (sprawdza się CRL, tułów, głowę, kończyny, mózg, żołądek, serce, kręgosłup, pęcherz moczowy). Istotne w tym miejscu jest badanie serca płodu – określa się jego budowę, lokalizację, a także prawidłowość pracy (powinno występować od 150 do 170 uderzeń na minutę).
Istotny jest ponadto parametr określający przezierność fałdu karkowego. Jeżeli szerokość jest duża, może to wskazywać na chorobę (np. zespół Downa, choroby serca, choroby innych narządów). Sprawdza się ponadto obecność kości nosowej (brak wskazuje na zespół Downa), przepływy krwi w przewodzie żylnym (nieprawidłowe przepływy są charakterystyczne dla wad serca lub zespołów genetycznych).
Wyniki badania prenatalnego USG pierwszego trymestru określają statystyczne prawdopodobieństwo, że wystąpią powyżej wypisane choroby. Do określania wyniku brany jest również wiek matki – im jest on wyższy, tym większe ryzyko, że wspomniane wady się pojawią. Badanie jednak nigdy nie daje 100% gwarancji, że dziecko będzie całkowicie zdrowe.
3. USG między 18 a 22 tygodniem ciąży – przepływy, badanie serca, wady
Między 18 a 22 tygodniem ciąży często wykonuje się badanie kardiologiczne płodu, którego celem jest określenie budowy serca i wykrycie ewentualnych wad (np. wad zastawek czy wad rytmu). To jednak dodatkowe badanie i nie musi być wykonywane w prawidłowej ciąży. Dodatkowym badaniem jest też USG dopplerowskie (wykonuje się je w drugim lub trzecim trymestrze), gdy ciąża nie przebiega prawidłowo – np. jest nadciśnienie tętnicze lub hipotrofia płodu. Wykonuje się wówczas ocenę przepływów krwi z naczyniach (i na tej podstawie wnioskuje się, czy łożysko pracuje dobrze i czy płód jest odpowiednio dotleniony).
Między 18 a 22 tygodniem ciąży powinno się wykonać tzw. drugie badanie prenatalne (badanie genetyczne drugiego trymestru) – trzeba je przeprowadzić u każdej ciężarnej (niezależnie od tego, czy ciąża jest prawidłowa, czy powikłana). Celem jest dokonanie oceny anatomii płodu pod kątem wad wrodzonych. Ponadto określa się przybliżony wiek ciąży i masę płodu. Ocenie podlega m.in. mózg, twarz (pod kątem rozszczepu górnej wargi), szyja, czaszka, płuca, żebra, serce, żołądek, nerki, pęcherz moczowy, jelita kręgosłup, dłonie i stopy. Podczas tego badania zwykle rodzice dowiadują się także o płci dziecka. Lekarz ocena ponadto położenie łożyska, ilości wód płodowych (czy jest ich wystarczająco), a także szyjkę macicy. Badanie pozwala odpowiedzieć na wiele ważnych pytań, np. czy dziecko rośnie prawidłowo, czy nie ma różnych wad (np. wad serca i innych chorób), czy występuje mało- lub wielowodzie, czy szyjka macicy jest zamknięta. W badaniu określony zostanie także wiek ciąży i masa płodu, jednak są to wartości przybliżone (wiek ciąży można oszacować z dokładnością ok. 2-3 tygodnie).
4. USG między 28 a 32 tygodniem ciąży – potwierdzenie
To tzw. trzecie badanie prenatalne (badanie genetyczne trzeciego trymestru), które również jest obowiązkowe dla wszystkich ciężarnych. Celem badania jest głównie ocena rozwoju płodu, jego położenia, położenia łożyska w stosunku do szyjki macicy, ilość płynu owodniowego, stan szyjki macicy, pozycję płodu (czy dziecko jest odwrócone główkowo czy w inny sposób – ale oczywiście położenie dziecka na tym etapie może jeszcze ulec zmianie). Wyniki z tego badania dają nam zatem informacje na temat tego, czy wszystko jest w porządku z dzieckiem, czy nie ma nieprawidłowości – np. przodującego łożyska. Również można określić wagę płodu i wiek ciąży, ale tak jak wcześniej, są to dane przybliżone, niedokładne.
Czy wszystkie USG w ciąży są darmowe?
Kobiety w ciąży są objęte opieką medyczną na koszt państwa w każdym przypadku – nawet wtedy, gdy nie są nigdzie ubezpieczone. Ciężarne mogą więc skorzystać z pakietu wizyt u ginekologa, a także badań (np. morfologia krwi czy badanie moczu) oraz oczywiście z porodu w szpitalu. Ważne jest jednak, aby lekarz miał kontrakt z NFZ, aby rzeczywiście wizyty u niego oraz skierowania na badania były refundowane. Jeżeli prowadzimy ciążę nie na NFZ, tylko prywatnie (płacimy za wizyty u ginekologa), wówczas również badania z krwi czy z moczu (wszystkie badania laboratoryjne) są odpłatne. Również wizyta z badaniem USG jest wówczas droższa od standardowej. W przypadku prowadzenia ciąży na NFZ, wszystkie badania USG oraz wszystkie badania laboratoryjne zlecone przez lekarza są bezpłatne. Wyjątkiem są tzw. badania USG genetyczne 3D i 4D połączone z testami – te są bezpłatne dla kobiet po 35. roku życia (występuje wówczas wyższe ryzyko wystąpienia wad genetycznych), a wcześniej są niestety płatne. Z drugiej strony zwykłe badanie prenatalne (bez testów genetycznych z krwi – samo USG na standardowym sprzęcie 2D) jest darmowe dla wszystkich kobiet i nie trzeba wykonywać 3D lub 4D oraz testów z krwi, jeżeli nie ma do tego wskazań – wystarczające mogą okazać się zwykłe badania USG u lekarza prowadzącego na standardowym sprzęcie.
Poza powyżej opisanymi badaniami, lekarz może zalecić dodatkowe badania. Bardzo często praktykuje się badania co wizytę – czyli średnio co miesiąc, a pod koniec ciąży co tydzień-dwa. Jest to praktykowane zarówno u lekarzy przyjmujących prywatnie (chociaż to zależy od funduszy pacjentki – czy zgadza się na wyższy koszt wizyty, z powodu wykonania USG), jak i na fundusz NFZ.
