Czym są tabletki antykoncepcyjne?
Tabletki antykoncepcyjne to tabletki hormonalne, które stosuje się doustnie, aby zablokować owulację oraz zmienić konsystencję śluzu w szyjce macicy, by nie przepuszczał plemników w kierunku komórki jajowej. Obecnie tabletki antykoncepcyjne to jeden z najpopularniejszych środków zapobiegania ciąży – nic dziwnego, ponieważ wykazują się wysoką skutecznością, o ile są stosowane poprawne.
Tabletki antykoncepcyjne zawierają syntetyczne hormony, które stanowią odpowiedniki dla żeńskich hormonów płciowych. Ze względu na różne działanie pigułek, dzieli się je na środki jedno- i dwuskładnikowe.
Badania do wykonania przed zakupem tabletek antykoncepcyjnych
Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych niestety nie jest obojętne dla organizmu, dlatego zanim zdecydujemy się na taką metodę ochrony przed zajściem w ciążę, należałoby wykonać kilka badań:
- badania z krwi pod kątem krzepnięcia,
- badania z krwi pod kątem parametrów wątrobowych,
- badanie USG piersi,
- cytologia,
- badania hormonalne, jeżeli występują zaburzenia w cyklu miesiączkowym.
Tabletki antykoncepcyjne – przeciwwskazania do stosowania
Podobnie jak do większości farmaceutyków, także do stosowania tabletek antykoncepcyjnych istnieją pewne przeciwwskazania. To m.in.: cukrzyca, otyłość (lub nadwaga), żylaki, występowanie w rodzinie zakrzepicy lub hiperlipidemii, nadciśnienie, choroba wieńcowa, choroba wątroby, migrena, depresja, przebyte przeszczepy narządów (ze względu na przyjmowanie leków immunosupresyjnych – te wchodzą bowiem w reakcję z pigułkami antykoncepcyjnymi), nowotwory piersi, trzonu macicy, jajników, odbytnicy, przysadki, tarczycy; palenie papierosów, wiek powyżej 35. roku życia, ciąża.
Tabletki antykoncepcyjne – jak działają?
Tabletki antykoncepcyjne wykonują niejako trzy zadania. Pierwsze działanie to hamowanie owulacji (nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, a więc nie może dojść do zapłodnienia). Drugie – zmiana konsystencji śluzu szyjki macicy na taki, aby utrudnił plemnikom dotarcie do komórki jajowej (śluz staje się gęstszy i bardziej lepki). Po trzecie, tabletki antykoncepcyjne zmieniają endometrium w taki sposób, aby ewentualna implantacja zarodka była niemożliwa (błona śluzowa staje się zbyt cienka i jest za mało ukrwiona, aby doszło do implantacji).
Tabletki antykoncepcyjne – dostępne rodzaje
1. Tabletki jednoskładnikowe
Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe zawierają tylko jeden hormon i to w niskim stężeniu. Jest nim syntetyczny progesteron, lewonorgestrel, dezogestrel lub noretysteron. Tego typu tabletki zaleca się kobietom, które nie tolerują zawartego w tabletach dwuskładnikowych estrogenu. Mogą być ponadto stosowane przez matki karmiące piersią, ponieważ nie zaburzają laktacji, w przeciwieństwie do tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych.
2. Tabletki dwuskładnikowe
Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe, jak sama nazwa wskazuje, składają się z dwóch hormonów. Pierwszy to syntetyczna forma estrogenu (etynyloestradiol), a drugi to syntetyczna forma progesteronu (progastagen). Estrogen ma za zadanie zahamować owulację, natomiast progesteron sprawia, że śluz szyjki macicy jest gęstszy, przez co plemniki mają utrudnioną drogę do komórki jajowej. Dodatkowo tabletki dwuskładnikowe wpływają na budowę endometrium w taki sposób, aby nie dopuścić do ewentualnej implantacji zarodka.
Tabletki dwuskładnikowe dzielą się między sobą pod względem kompatybilności z fazami cyklu oraz schematem działania. Wyróżnia się zatem poniższe rodzaje tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych.
2.1. Tabletki dwuskładnikowe jednofazowe
W opakowaniu takich tabletek znajdziemy pigułki o takiej samej zawartości substancji czynnej. W ramach tabletek dwuskładnikowych jednofazowych, producenci oferują cztery poniższe formy pigułek:
- 21 tabletek z substancją czynną, po których przyjęciu wykonujemy 7-dniową przerwę,
- 21 tabletek z substancją czynną + 7 tabletek placebo,
- 24 tabletki z substancją czynną i 4 tabletki placebo,
- 28 mini-pigułek do stosowania ciągłego (ponieważ zawierają tylko jeden składnik – progesteron – są bezpieczne dla matek karmiących, kobiet po urodzeniu dziecka, kobiet palących oraz kobiet po 30. roku życia, ponieważ nie zwiększają ryzyka wystąpienia zakrzepicy żylnej).
Opakowania, które zawierają łącznie 26 tabletek (w tym tabletki placebo, czyli np. 21+7 lub 24+4) reprezentują system ciągłego przyjmowania antykoncepcji (każdego dnia). Jest on bardzo popularny, ponieważ nie musimy pamiętać, którego dnia nastąpił początek przerwy w przyjmowaniu tabletek (gdy wymagana jest 7-dniowa przerwa). Tabletki placebo nie zawierają hormonów – przyjmuje się je tylko po to, aby nie przerwać nawyku regularnego stosowania tabletek.
2.2. Tabletki dwuskładnikowe dwufazowe
W ramach tabletek dwuskładnikowych dwufazowych, mamy do wyboru opakowanie zawierające dwa rodzaje tabletek – które są oznaczane innymi kolorami. Zwykle jest to 11 tabletek białych oraz 10 różowych. Ważna jest kolejność ich przyjmowania – trzeba się jej ściśle trzymać, zgodnie z ulotką. Zawartość hormonów w takich tabletach zależy od tego, jaki mamy dzień cyklu.
2.3. Tabletki dwuskładnikowe trójfazowe
Tego rodzaju preparaty składają się z 21 tabletek antykoncepcyjnych. W blistrze znajdziemy 3 rodzaje tabletek – będą się one różnić kolorem i składem (są bowiem zastosowane trzy odmienne kombinacje hormonów). Zawartość substancji aktywnych aż 3 razy w ciągu cyklu ulega zmianie – po to, aby jak najbardziej imitować prawdziwy cykl kobiety.
Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne stosowania
Niestety tabletki antykoncepcyjne mogą powodować rozmaite skutki uboczne – zwłaszcza wtedy, gdy są nieprawidłowo dobrane. Do możliwych skutków ubocznych należą np.:
- zmiany nastroju,
- stany depresyjne i nadwrażliwość,
- złe samopoczucie, płaczliwość,
- silne bóle głowy,
- nudności i wymioty,
- nadwrażliwość na światło,
- trądzik,
- wzdęcia,
- większe ciśnienie krwi,
- zatrzymywanie wody w organizmie,
- niepohamowany apetyt – a co za tym idzie tycie,
- nadwrażliwość sutków,
- spadek libido,
- dłuższa miesiączka (i bardziej obfita),
- nadwrażliwość miejsc intymnych,
- zakrzepica żylna.
Jeżeli pojawią się powyższe objawy, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, aby zmienić tabletki na inne. Warto jednak przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji hormonalnej, przeprowadzić szereg wcześniej wymienionych badań, aby upewnić się, że dany rodzaj tabletek nam nie zaszkodzi. Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych wiąże się bowiem często z ryzykiem wystąpienia zakrzepów w żyłach, co może prowadzić nawet do śmierci. Z tego powodu tak ważne jest np. badanie na trombofilię wrodzoną (nadkrzepliwość) – kobiety z tym schorzeniem absolutnie nie powinny stosować takiej antykoncepcji. Tabletki mogą też wywołać niebezpieczne choroby, poza zakrzepicą żylną i ich zatorem. Do poważnych skutków należą np. zawał serca czy udar mózgu.
Skutki długotrwałego stosowania tabletek antykoncepcyjnych
Długotrwałe stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej może ponadto zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych poważnych nowotworów:
- nowotworu piersi (największe ryzyko zachodzi, gdy kobieta zaczyna stosować tabletki antykoncepcyjne już jako nastolatka i nie zaprzestaje tej metody przez wiele lat),
- nowotworu szyjki macicy (stosowanie tabletek przez min. 5 lat wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka szyjki macicy).
Z drugiej strony, stosowanie tabletek antykoncepcyjnych – o dziwo – zmniejsza ryzyko zachorowania na kilka innych nowotworów, np. raka trzonu macicy, jajnika oraz raka jelita grubego.
Ze skutków niepożądanych wynikających z długotrwałego stosowania tabletek antykoncepcyjnych, należy jeszcze wymienić:
- zwiększone ryzyko wystąpienia kamicy pęcherzyka żółciowego,
- wzrost złego cholesterolu,
- stan przedcukrzycowy,
- całkowite zatrzymanie miesiączki.
Tabletki antykoncepcyjne a ciąża
Zdarza się, że po zaprzestaniu przyjmowania tabletek, już po pierwszym cyklu powraca pełna płodność. Lekarze zalecają jednak wykonać 3 miesiące przerwy między zapłodnieniem a odstawieniem tabletek. Podczas starań o dziecko należy zacząć przyjmować witaminy – m.in. kwas foliowy – oraz wykonać niezbędne badania, aby sprawdzić, czy nasz organizm jest przygotowany na implantację zarodka.
Jeżeli nie wiedziałaś, że jesteś w ciąży, a zażywałaś w tym czasie tabletki antykoncepcyjne, zagrożenie rozwoju różnych wad u dziecka na szczęście nie ulega zwiększeniu. Mimo to, podejrzewając ciążę, powinnaś niezwłocznie wykonać test ciążowy i jeśli okaże się pozytywny – natychmiast odstawić tabletki i poinformować o fakcie ich zażywania ginekologa przy najbliższej wizycie.
Tabletki antykoncepcyjne po urodzeniu dziecka
Po porodzie można przyjmować tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe pod warunkiem, że nie decydujemy się na karmienie piersią oraz że zaczniemy je brać dopiero 3 tygodnie po urodzeniu dziecka. Ich działanie ochronne rozpocznie się niemal natychmiast. Jeżeli przyjmowanie tabletek rozpocznie się później niż 21 dni po porodzie, konieczne jest zastosowanie dodatkowej ochrony w postaci prezerwatywy przez 7 pierwszych dni stosowania tabletek.
Kobiety karmiące nie mogą stosować tabletek dwuskładnikowych – dla nich poleca się tabletki jednoskładnikowe zawierające tylko progestagen. Jego niewielka ilość może co prawda przenikać do mleka, ale nie jest on szkodliwy dla malucha i nie wpływa na produkcję pokarmu. Rozpoczęcie antykoncepcji tabletkami jednoskładnikowymi może nastąpić w dowolnym czasie podczas połogu, niezależenie od tego, kiedy rozpocznie się menstruacja.
Jak brać tabletki antykoncepcyjne? Stosowanie
Aby tabletki antykoncepcyjne były skuteczne, muszą być stosowane regularnie i poprawnie – najlepiej zawsze o tej samej porze, aby w organizmie zapewnić stałą dawkę leku i uniknąć wahania poziomu hormonów. I tak kolejno:
- tabletki 21+7 dni przerwy stosuje się codziennie przez pełne 3 tygodnie, po czym wykonujemy 7 dni przerwy (wówczas pojawia się miesiączka),
- tabletki 21+7 placebo – codziennie przez 21 dni stosujemy tabletki z substancją czynną, a przez 7 kolejnych dni przyjmujemy tabletki placebo (wówczas pojawia się miesiączka),
- tabletki 24+4 placebo – codziennie przez 24 dni stosujemy tabletki z substancją czynną, a przez kolejne 4 dni przyjmujemy tabletki placebo (wówczas pojawia się miesiączka).
Co zrobić, gdy zapomni się wziąć tabletkę antykoncepcyjną?
Niemal 100% ochrony przed zajściem w ciążę daje codzienne, regularne stosowanie tabletek antykoncepcyjnych o tej samej porze dnia. Jeżeli zapomniałam przyjąć jednego dnia tabletkę, sprawdź, czy pominęłaś tabletkę placebo, czy tę, która zawiera substancję czynną. Jeżeli pominięta tabletka była placebo, nie masz się czym martwić (nie skutkuje to utratą zabezpieczenia przed ciążą).
Jeżeli jednak tabletka zawierała hormony i minęło mniej niż 12 godzin, przyjmij niezwłocznie pominiętą tabletkę. Jeżeli opóźnienie jest większe niż 12 godzin, postępuj zgodnie z poniższą instrukcją, która uwzględnia fazę cyklu, w jakiej się znajdujesz:
- 1 tydzień cyklu (1-7 dzień) – jeżeli w ciągu ostatnich 7 dni uprawiałaś seks, jest ryzyko, że jesteś w ciąży, dlatego umów się na wizytę u ginekologa; jeżeli w tym czasie nie współżyłaś, przyjmij niezwłocznie zaległą tabletkę, a przez cały kolejny tydzień podczas stosunku dodatkowo się zabezpieczaj (np. prezerwatywą), a pozostałe tabletki przyjmuj o stałej porze.
- 2 tydzień cyklu (8-14 dzień) – przyjmij niezwłocznie zaległą tabletkę i przez następny tydzień stosuj dodatkowe zabezpieczenie (np. prezerwatywę), a pozostałe tabletki przyjmuj o stałej porze.
- 3 tydzień cyklu (15-21 dzień) – dokończ cały blister tabletek i rozpocznij od razu kolejny, ale bez brania tabletek placebo (lub bez zrobienia 7-dniowej przerwy). Podczas kolejnego opakowania może wystąpić plamienie, a później krwawienie. Jeżeli nie wystąpią, może to wskazywać na ciążę – powinnaś więc jak najszybciej udać się do ginekologa.
Jeżeli zdarzyło Ci się pominąć więcej niż jedną tabletkę, podczas stosunku dodatkowo się zabezpieczaj, najlepiej cały najbliższy miesiąc. Ponadto skontaktuj się z ginekologiem, poinformuj go o sytuacji i umów się na wizytę.
Co zrobić, jeśli zwymiotowałam niedługo po wzięciu tabletki antykoncepcyjnej?
W sytuacji, gdy doszło do wymiotów w czasie krótszym niż 3-4 godziny od przyjęcia tabletki, jest ryzyko, że nie została ona wchłonięta. Wówczas należy przyjąć kolejną pigułkę i następny tydzień warto stosować dodatkowe zabezpieczenie podczas uprawiania seksu (np. prezerwatywę).
Podobny schemat działania należy przyjąć, gdy sytuacja dotyczy wystąpienia biegunki w czasie krótszym niż 3-4 godziny od wzięcia tabletki.
Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych
Tabletki antykoncepcyjne wykazują się bardzo dużą skutecznością na tle innych środków antykoncepcji hormonalnej – najlepiej chronią przed ciążą. Ich skuteczność określa się przy pomocy wskaźnika Pearla – im jest on mniejszy, tym wyższa się skuteczność danej metody. Za najskuteczniejsze metody uznaje się te, które są równe lub mniejsze niż 1 w skali Pearla, co oznacza, że doszło do dwóch ciąż w ciągu roku na sto regularnie uprawiających seks par.
W przypadku tabletek antykoncepcyjnych, wskaźnik Pearla wynosi: dla pigułek dwuskładnikowych wynosi od od 0,1 do 5, a dla mini-pigułek wynosi on od 0,5 do 5. W obliczeniach tych uwzględniono stany, gdy skuteczność tabletek jest obniżona (ze względu np. na pominięcie wzięcia tabletki, antybiotykoterapię czy inne stany wpływające na obniżenie ochrony przed ciążą).
Tabletki antykoncepcyjne a branie antybiotyku
Niestety stosowanie niektórych leków może osłabiać skuteczność tabletek antykoncepcyjnych, przez co zwiększa się ryzyko zajścia w ciążę – dlatego podczas antybiotykoterapii należy stosować dodatkową antykoncepcję mechaniczną.
To, jak antybiotyk wpłynie na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych, zależy od aktualnego cyklu kobiety. Jeżeli antybiotyk zaczynamy przyjmować w pierwszych dniach cyklu, jest o wiele większe ryzyko zmniejszonej ochrony antykoncepcyjnej niż np. w sytuacji, gdy znajdujemy się w połowie cyklu. Antybiotyki, które najbardziej obniżają skuteczność antykoncepcji hormonalnej, to preparaty stosowane przy chorobach górnych dróg oddechowych, zapaleniu ucha, stanach zapalnych zębów, gronkowcu, trądziku, stanach zapalnych układu moczowego, gruźlicy.
Jakie leki obniżają skuteczność tabletek antykoncepcyjnych?
Poza antybiotykami, istnieje szereg leków, które obniżają ochronę przed zajściem w ciążę, jeżeli stosujemy doustną antykoncepcję hormonalną. Należą do nich leki, które zawierają w składzie: dziurawiec, witaminę C, żelazo, węgiel aktywny, środki przeczyszczające i na odchudzanie, leki antywirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwpadaczkowe, nasenne, immunosupresyjne, antydepresanty.
Zalety i wady tabletek antykoncepcyjnych. Czy warto je brać?
Niewątpliwą zaletą tabletek antykoncepcyjnych jest wysoka skuteczność. Przy wzorcowym stosowaniu wynosi ona aż 99,7%! Skuteczność ta zmniejsza się do ok. 92%, jeżeli dojdzie do błędów i niekonsekwencji (np. pominięcie tabletki albo stosowanie leków, które osłabiają jej działanie). Poza zapobieganiem ciąży, tabletki antykoncepcyjne chronią nas przed rakiem endometrium czy jajników, a także stanami zapalnymi narządów rodnych. Są wygodne w użytkowaniu i zaprzestania ich przyjmowania można dokonać w dowolnym momencie. U niektórych kobiet stosowanie tabletek antykoncepcyjnych wpływa korzystnie na regulację cyklu miesiączkowego, a także zmniejszenie bolesności i intensywności miesiączki.
Jakie są wady tabletek antykoncepcyjnych? Źle dobrane tabletki mogą powodować szereg skutków ubocznych, od bóli głowy, mdłości czy przybierania na wadze, po poważne choroby, takie jak zakrzepica żylna, udar mózgu czy zawał serca. Ryzyko chorób zakrzepowych rośnie u kobiet po 35 roku życia, u kobiet palących lub otyłych, a także u tych, które cierpią na nadkrzepliwość. Przeciwwskazaniem są także takie schorzenia, jak nadciśnienie, hipercholesterolemia, nowotwory piersi i narządów płciowych. Inną wadą tabletek antykoncepcyjnych jest także konieczność pamiętania o ich regularnym przyjmowaniu każdego dnia o stałej porze.
Tabletki antykoncepcyjne – nazwy i ceny
Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze tabletki antykoncepcyjne jedno- i dwuskładnikowe, wraz z cenami (dane aktualne na miesiąc listopad 2020 roku, na podstawie średnich cen w aptekach internetowych).
1. Nazwy i ceny tabletek antykoncepcyjnych jednoskładnikowych
- Azalia: 27-30 zł
- Cerazette: 28-32 zł
- Limetic: 20-24 zł
- Symonette: 17-20 zł
2. Nazwy i ceny tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych
- Belara: 29-30 zł
- Diane-35: 10-15 zł
- Harmonet: 25-28 zł
- Jeanine: 33-36 zł
- Logest: 30-34 z
- Mercilon: 22-26 zł
- Microgynon: 7-10 zł
- Midiana: 30-40 zł
- Naraya : 30-33 zł
- Novynette: 7-10 zł
- Regulon: 23-30 zł
- Ovulastan: 24 zł
- Rigevidon: 3-8 zł
- Qlaira: 48-52 zł
- Yasmin: 30-34 zł
- Yasminelle: 30-34 zł
- Vines: 30-34 zł
Tabletki antykoncepcyjne w Polsce dostępne są wyłącznie na receptę. Pierwszą receptę wypisuje lekarz ginekolog, a kontynuację czasami przepisuje lekarz rodzinny (jeśli mamy utrudniony dostęp do ginekologa).
