Tabletki antykoncepcyjne – rodzaje
Tabletki antykoncepcyjne bazują na aktywności syntetycznych odpowiedników hormonów: progesteronu i estrogenu, wykorzystując fakt, że ich podwyższone stężenia są doskonałą ochroną przed niechcianą ciążą. Obecnie dostępne są dwa rodzaje tabletek antykoncepcyjnych: jednoskładnikowe i dwuskładnikowe.
- Tabletki jednoskładnikowe nazywane są także minipigułkami. Zawierają one tylko jeden hormon – syntetyczną formę progesteronu (progestagen). Substancją czynną w pigułkach jednoskładnikowych może być – oprócz progestagenu – lewonoregesterel, etynodiol dwuoctanowy, dezogestrel lub noretysteron. Zwykle tego typu tabletki polecane są kobietom, które źle tolerują zawarty w tabletkach dwuskładnikowych estrogen, kobietom karmiącym piersią (tabletki te nie zawierają estrogenu, który hamuje laktację). Minipigułki zwiększają gęstość i lepkość śluzu w szyjce macicy, aby uniemożliwić plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Niektóre mogą też hamować owulację i utrudniać ewentualną implantację zarodka.
- Tabletki dwuskładnikowe zawierają dwa hormony: estrogen i progestagen. Ich zadaniem jest zarówno hamowanie owulacji, jak i zmienianie właściwości endometrium oraz śluzu w taki sposób, aby utrudnić zapłodnienie i ewentualną implantację zarodka. Ta metoda antykoncepcji uznawana jest za najskuteczniejszą spośród tabletek antykoncepcyjnych – w skali Pearla skuteczność wynosi 0,1 (w przypadku idealnego stosowania). Tabletki dwuskładnikowe mogą być jedno-, dwu- lub trójfazowe.
Decyzję o tym, jakie tabletki wybrać, podejmuje się wraz z lekarzem, który przeprowadzi szczegółowy wywiad z pacjentką. Konieczne są także badania, takie jak cytologia czy badanie w kierunku trombofilii wrodzonej.
>> Przeczytaj także: Tabletki antykoncepcyjne - rodzaje, nazwy, ceny <<
Tabletki antykoncepcyjne – przeciwwskazania do stosowania
Tabletki antykoncepcyjne są bardzo skuteczne, ale niestety mogą powodować przykre objawy, zwłaszcza wtedy, gdy są źle dobrane. Długotrwałe stosowanie tabletek niesie ze sobą pewne ryzyko, o którym ginekolog powinien nas poinformować. Jeżeli jednak zdecydujemy się na taką antykoncepcję, lekarz powinien skierować nas na odpowiednie badania, aby mieć pewność, że tabletki antykoncepcyjne będą dla nas bezpieczne. Przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej jest np. występowanie w przeszłości zakrzepów w naczyniach krwionośnych czy narządach, a także przebyte udary i zawały. Przeciwwskazaniem jest także zakrzepica żylna, palenie papierosów, wiek powyżej 35. roku życia, otyłość, nadciśnienie i hipercholesterolemia, ponieważ tabletki antykoncepcyjne znacznie zwiększają ryzyko chorób zakrzepowych, nierzadko prowadzących do śmierci. Najnowsze badania wykazują jednak, że tabletki z niską dawką estrogenów (poniżej 30pg) i progesteronu (jak np. Levonorgestrel czy Norethisterone), są bezpieczne i nie podwyższają znacząco ryzyka rozwinięcia się choroby zakrzepowej czy nadciśnienia. Takie tabletki zalecane są dla kobiet, które nie mogą przyjmować innych i obawiają się skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej.
Również kobiety, które mają raka piersi lub narządów płciowych, nie powinny stosować takiej antykoncepcji. Choroby wątroby, nerek i trzustki także są przeciwwskazaniem.
Kiedy lekarz może przepisać receptę na tabletki antykoncepcyjne?
Niestety często tabletki antykoncepcyjne przepisywane są w sposób nieprzemyślany, bez głębokiej analizy stanu zdrowia kobiety czy jej historii zdrowotnej. Co więcej, wielu lekarzy nawet nie przeprowadza bardziej szczegółowego wywiadu, nie wspominając już o zleceniu choćby podstawowych badań, zanim recepta na konkretne tabletki zostanie przepisana (co potwierdzam osobiście – sama spotkałam się z taką sytuacją u dwójki lekarzy).
Dlaczego lekarz powinien przeprowadzić wywiad i zlecić różne badania, zanim wypisze receptę na tabletki antykoncepcyjne? Odpowiedź jest prosta: istnieje wiele przeciwwskazań do stosowania takiej antykoncepcji, których zlekceważenie może doprowadzić do poważnych chorób, a nawet śmierci pacjentki. Zanim uzyskamy receptę, warto poprosić lekarza o skierowanie na badania:
- USG piersi,
- podstawowe badani krwi, w tym morfologia, pełen lipidogram i badanie homocysteiny,
- badania krzepnięcia krwi,
- wskaźniki wątroby,
- pomiar ciśnienia tętniczego.
Lekarz powinien ponadto przeprowadzić badanie cytologiczne, a także standardowe badanie ginekologiczne. Dodatkowo konieczny jest wywiad z pacjentką. Dopiero po spełnieniu tych wszystkich warunków lekarz – teoretycznie – wypisuje receptę. Gdy pomija on któryś z punktów, niestety ryzykujemy, że otrzymamy receptę na antykoncepcję, która nie jest dla nas bezpieczna – warto więc zmienić lekarza lub upomnieć się o skierowanie na wymienione badania, zanim podejmiemy decyzję o stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych.
Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne
Tabletki antykoncepcyjne mogą powodować skutki uboczne, tak jak inne leki. Do najczęstszych działań niepożądanych należą:
- nudności i wymioty,
- krwawienia i plamienia,
- bóle głowy, migreny,
- większy apetyt (a co za tym idzie – przybieranie na wadze),
- zmiany skórne (trądzik, łojotok, przebarwienia),
- nadmierne owłosienie,
- zmiany nastroju,
- stany depresyjne, nadwrażliwość, płaczliwość,
- nadwrażliwość na światło,
- wzdęcia,
- większe ciśnienie krwi,
- zatrzymywanie wody w organizmie,
- nadwrażliwość sutków,
- spadek libido,
- nadwrażliwość miejsc intymnych.
Wymienione wyżej skutki uboczne to bez wątpienia wady tabletek antykoncepcyjnych. Przeciwnicy pigułek wymieniają ponadto inne negatywy stosowania takiej antykoncepcji, np. fakt, że może ona obciążać wątrobę. Po drugie, wymioty czy biegunka mogą obniżyć skuteczność ochrony przed ciążą, a także inne leki, mogące wchodzić w reakcję z pigułkami antykoncepcyjnymi (np. antybiotyki czy leki zawierające niektóre zioła).
Skutki długoterminowe stosowania tabletek antykoncepcyjnych
Wymienione wyżej skutki zwykle dotyczą stosowania tabletek antykoncepcyjnych przez krótki okres – są też szybko zauważane. Jednak to długoterminowe skutki pojawiające się nawet lata po rozpoczęciu kuracji, są o wiele bardziej poważne. Wiążą się nie tylko z rozwojem wielu chorób, ale także z pogorszeniem jakości życia. Nieleczone, nierzadko prowadzą do śmierci. Do najpoważniejszych skutków długoterminowego stosowania tabletek antykoncepcyjnych należą:
- Ryzyko zakrzepicy i chorób sercowo-naczyniowych. Składniki zawarte w tabletach bezpośrednio wpływają na gospodarkę lipidową organizmu. Powodują, że wzrasta poziom frakcji LDL i obniżana jest frakcja HDL. Prowadzą do zaburzeń w funkcjonowaniu układu krzepnięcia, a także fibrynolizy. Stosowanie takiej antykoncepcji powoduje stopniowy wzrost homocysteiny – aby jej zbyt wysoki poziom znacznie zwiększa ryzyko chorób krążenia, zawałów i udarów, zakrzepicy żylnej – zwłaszcza u kobiet palących papierosy, źle się odżywiających, po 35 roku życia lub z obciążeniami w wywiadzie rodzinnym pod kątem epizodów sercowo-naczyniowych.
- Ryzyko chorób nowotworowych. Udowodniono, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej może działać ochronnie na błonę śluzową macicy, zmniejszając ryzyko nowotworu tego narządu oraz raka jajnika, jednak z drugiej strony okazuje się, że taka antykoncepcja może nieznacznie zwiększać ryzyko wystąpienia raka piersi, gruczołu sutkowego lub szyjki macicy.
- Obciążenie wątroby. Tabletki z dużymi dawkami estrogenów mogą prowadzić do zmiany składu żółci wydzielanej przez wątrobę, co z kolei prowadzi do rozwinięcia się kamicy pęcherzyka żółciowego. Antykoncepcja doustna może ponadto negatywnie wpływać na transport żółci, przez co istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia żółtaczki cholestatycznej.
- Deficyty witaminowo-mineralne – to kolejny skutek długoterminowego stosowania antykoncepcji hormonalnej. Tabletki mocno zmniejszają zasoby witamin z grupy B, witaminy C, E, cynku i magnezu w organizmie. Powodują niedobory koenzymu Q10, biotyny, folianów, kwasu foliowego, poprzez zmniejszanie ich wchłaniania i szybsze wydalanie. Dodatkowo u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną zauważa się bardzo niskie poziomy witaminy B12 (co skutkuje np. większym narażeniem na infekcje, osłabienie mięśni, wypadanie włosów).
Tabletki antykoncepcyjne a płodność
Tabletki antykoncepcyjne sprawiają, że kobieta staje się niepłodna, ale tylko na czas stosowania takiej formy antykoncepcji. Efekt ten jest w pełni odwracalny i kobieta bardzo szybko po odstawieniu tabletek odzyskuje pełną płodność. Dodatkowe badania dowiodły, że doustna antykoncepcja może jedynie nieznacznie opóźnić powrót do płodności, co ma związek z okresowym zablokowaniem owulacji oraz działaniem hormonów. Żaden z dostępnych obecnie preparatów nie pozbawia kobiety możliwości zajścia w ciążę na zawsze.
Powyższe twierdzenia są poparte wieloma badaniami. Według statystyk, około 50% kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną zachodzi w ciążę w ciągu 3 pierwszych miesięcy po odstawieniu tabletek. Większości udaje się zajść w ciąże (83%) do 12 miesięcy.
O dziecko możemy zacząć się starać w zasadzie już w pierwszym cyklu po odstawieniu tabletek, ale nie każdy organizm jest taki sam – u niektórych kobiet wymagany jest dłuższy czas na odzyskanie równowagi hormonalnej. Decyzję o ciąży warto więc podjąć wraz z ginekologiem, który określi, kiedy najlepiej zacząć starania po odstawieniu pigułek.
Bibliografia
- Guillebaud J., Szarewski A., Wszystko o antykoncepcji, Medycyna Praktyczna, Kraków 1997.
- Dębski R., Antykoncepcja hormonalna a HTZ, Nowa Medycyna –Zdrowie kobiety w kolejnych okresach życia 2004.
- Wolski H., Wybrane aspekty działań niepożądanych złożonej doustnej antykoncepcji hormonalnej, Ginekologia Polska, 2014, 85, 944-949.
