Co to jest ciśnienie tętnicze krwi?
Ciśnienie tętnicze krwi to siła nacisku, jaką wywiera krew na ściany tętnic. Podczas skurczu mięśnia sercowego krew jest wypychana do naszych naczyń tętniczych. Tym sposobem ma szansę dotrzeć do wszystkich miejsc w organizmie: narządów oraz tkanek. Jednak ciśnienie krwi nie jest stałe i może ulegać zmianom krótko-, średnio- lub długookresowym. Warto monitorować jego poziom, zwłaszcza osoby z grupy ryzyka zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Taką stałą kontrolę możemy sami przeprowadzać w domu – a dzięki temu zyskamy szansę na szybkie wykrycie anomalii i poważnych zmian, które mogą być oznaką zaburzeń w naszym organizmie. A pamiętajmy, że szybsze wykrycie nieprawidłowości oznacza większe szanse na wyleczenie.
Prawidłowe ciśnienie tętnicze – normy (tabela)
Aktualne normy dotyczące ciśnienia tętniczego przedstawia poniższa tabela (źródło: Zeszyty Naukowe Folia Cardiologica).
Jak widać, najlepszym ciśnieniem tętniczym dla osób dorosłych jest wartość poniżej 120 mmHg (ciśnienie skurczowe) oraz 80 mmHg (ciśnienie rozkurczowe). Ciśnienie prawidłowe – a więc do przyjęcia – występuje w poziomie 120-120/80-84 mmHg. Ciśnienie tętnicze wysokie zaczyna się od 130 do 139 mmHg oraz 85-89 mmHg. O nadciśnieniu tętniczym mówimy wtedy, gdy wartość przekracza 140/90 mm Hg.
Uwaga! Inne normy ciśnienia przypisuje się osobom starszym, a inne małym dzieciom. Np. u noworodków norma to 101/55 mmHg, u dzieci 110/75 mmHg, a u dorosłych – 120/80 mmHg.
Ryzyko zgonu a ciśnienie tętnicze krwi
Z wysokością ciśnienia tętniczego krwi ściśle powiązany jest rozwój różnych chorób układu sercowo-naczyniowego, które niestety często prowadzą do udarów i zawałów. Podobnie, jak w przypadku stężenia cholesterolu we krwi, gdzie można ocenić ryzyko zgonu pod względem wysokości cholesterolu (tzw. tabela SCORE), naukowcy opracowali ryzyko zgonu na chorobę sercowo-naczyniową pod względem wysokości ciśnienia tętniczego krwi i innych czynników. Poniżej zamieszczamy tabelę opracowaną na podstawie modelu Framingham (źrodło: Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego).
Jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie krwi?
Do pomiaru ciśnienia krwi wystarczy ciśnieniometr i... chwila naszego wolnego czasu. Pomiary najlepiej wykonywać o stałej porze dnia, ponieważ ciśnienie może się zmieniać – być inne rano, a inne po obiedzie. Badanie należy wykonać w pozycji siedzącej, po uprzednim odprężeniu się (ok. 5 minut spokojnego siedzenia). Łokieć podpieramy na stole, a ramię, na którym zakładamy opaskę, powinno znajdować się na wysokości serca. Ważne, aby przed pomiarem nie pić kawy i nie palić papierosów – mogą one zakłócić wyniki badania.
Nadciśnienie, czyli hipertensja
Jeśli podczas kilku już badań wynik przekracza normy (zgodnie z wyżej zamieszczoną tabelą przekracza wartość 140/90 mmHg), oznacza to, że pacjent może mieć hipertensję, czyli nadciśnienie tętnicze. Wpływ na występowanie nadciśnienia ma m.in. dieta, która opiera się na produktach mocno przetworzonych, nadmierne spożycie soli, otyłość, a także – w niektórych przypadkach – uwarunkowania genetyczne. Niekiedy przyczyną nadciśnienia są przyjmowane leki, ciąża lub choroby, takie jak cukrzyca i nadczynność tarczycy.
O leczeniu nadciśnienia decyduje lekarz kardiolog, biorąc pod uwagę wiek i płeć pacjenta, a także choroby współistniejące. Stosuje się m.in. terapię farmakologiczną, w której wprowadza się inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery kanałów wapniowych i inne leki. Oprócz stosowania terapii farmakologicznej, należy kategorycznie zmienić styl życia: rzucić wszelkie używki, wprowadzić regularną aktywność fizyczną, zastosować dietę zgodną z piramidą żywienia.
Niedociśnienie, czyli hipotensja
Może się zdarzyć, że ciśnienie tętnicze będzie za niskie. Wówczas mówimy o hipotensji, czyli niedociśnieniu. Zwykle dotyczy ono młodych kobiet, dorastających dziewcząt, osób szczupłych i aktywnych fizycznie. Nie jest tak groźne jak nadciśnienie, które prowadzi do wielu poważnych chorób, a nawet zgonu, ale niedociśnienia również nie należy bagatelizować.
Przyczyny niedociśnienia to m.in. niedoczynność tarczycy albo przysadki, choroba Addisona, hipowolemia. Działanie obniżające ciśnienie mogą mieć także niektóre leki – np. moczopędne lub rozszerzające naczynia. Aby podnieść ciśnienie wystarczy aktywność fizyczna, nawadnianie organizmu, wysypianie się, rzucenie używek, zmiana diety na bogatą w warzywa i owoce.
Co to jest puls?
Przejdźmy teraz do drugiej składowej naszego artykułu, czyli pulsu. Prawidłowy puls u dorosłego człowieka wynosi od 60 do 100 uderzeń serca na minutę, a optymalnie uznaje się wartość ok. 70/75 uderzeń na minutę. Gdy puls przekracza 100 uderzeń, mówimy o tachykardii, a gdy wartość jest niższa niż 60 uderzeń na minutę – oznacza to bradykardię. Zarówno za wysoki puls, jak i za niski, mogą mieć poważne konsekwencje lub świadczyć o groźnej chorobie.
Normy pulsu dla różnych grup wiekowych
Normy zależą od wieku, płci i kondycji fizycznej. Poniżej przedstawiamy normy dla poszczególnych grup wiekowych.
- Płód – 110/115 uderzeń na minutę;
- niemowlę – 130 uderzeń na minutę;
- dzieci – 100 uderzeń na minutę;
- młodzież – 85 uderzeń na minutę;
- dorośli – 70 uderzeń na minutę;
- osoby starsze – 60 uderzeń na minutę.
Gdy do złego poziomu pulsu dochodzą inne objawy, np. ból w klatce piersiowej, płytki oddech, duszności lub zawroty głowy, należy jak najszybciej udać się do lekarza lub zadzwonić po pogotowie.
Jak zmierzyć puls (tętno)?
Badanie pulsu wykonuje się na tętnicy promieniowej, która znajduje się na przedramieniu – taką metodę stosuje się najczęściej. Tętno można też zmierzyć na tętnicy szyjnej zewnętrznej, ramiennej, udowej, podkolanowej oraz tętnicy grzbietowej stopy. By zmierzyć puls należy kolejno:
- uścisnąć zagłębienie na szyi pod żuchwą (lub nadgarstek – tętnica promieniowa) palcem środkowym i wskazującym prawej dłoni (nie można używać kciuka!),
- po wyczuciu tętna włączamy stoper i liczymy uderzenia przez 15 sekund,
- uzyskaną liczbę mnożymy razy 4 – aby uzyskać przybliżoną liczbę uderzeń na minutę.
Oczywiście najlepiej, aby szczegółowej oceny dokonał lekarz, który nie tylko zbada puls, ale i weźmie pod uwagę wszystkie czynniki czynniki, czyli częstość pulsu, miarowość tętna, napięcie, wypełnienie, chybkość i symetrię.
- Częstość tętna. Liczba uderzeń serca w ciągu jednej minuty. W ramach tego czynnika wyróżnia się tętno szybkie i wolne.
- Miarowość tętna. To czynnik informujący o tym, jakie są odstępy między uderzeniami serca oraz jaka jest ich siła. Miarowe tętno oznacza jednakowe tętno, którego uderzenia mają taką samą siłę. Gdy lekarz stwierdzi nieprawidłowości, mówimy o tętnie niemiarowym (może być niemiarowość zupełna, oddechowa lub ekstrasystoliczna).
- Napięcie tętna. To siła oporu tętnicy oraz cecha tętna związana z nadciśnieniem tętniczym. Tutaj wyróżnia się tętno twarde lub miękkie.
- Wypełnienie tętna. Jest zależne od wartości wypełnienia tętnicy krwią. Inaczej określa się ten czynnik jako wysokość fali tętna. Wypełnienie zależy od różnicy skurczowo-rozkurczowej – a więc różnicy w ciśnieniu tętniczym. Tętno może być wysokie, małe, nierówne, nitkowate, równe, naprzemienne.
- Chybkość tętna. Określenie to oznacza szybkość opróżniania oraz wypełniania tętnicy. Tutaj wyróżnia się tętno szybkie oraz leniwe.
- Symetria tętna. Czynnik ten oznacza, że prawidłowe tętno to m.in. takie, które jest takie samo po obu stronach ciała (czyli gdy mierzymy tętnicę promieniową po lewej stronie, wartość tętna powinna być taka sama w tętnicy promieniowej po prawej stronie).
Przyczyny wysokiego lub niskiego pulsu
Podwyższony puls często powodowany jest spożywaniem w dużych ilość kawy, herbaty, yerba mate, alkoholu lub napojów energetycznych. Wysoki puls może także być wynikiem silnego stresu albo wysiłku fizycznego. To tylko jedne z najczęstszych powodów – lista przyczyn wysokiego tętna jest długa. Zwykle wyróżnia się: używki, intensywny wysiłek fizyczny, stres, wady serca, niedotlenienie, anemia, odwodnienie, niewydolność serca lub krążenia, spora utrata krwi, gorączka, różne infekcje, hipoglikemia, nerwica (zaburzenia lękowe). Leczenie wysokiego pulsu polega na zmianie nawyków żywieniowych, aktywności fizycznych oraz na stosowaniu terapii farmakologicznej, bazującej na lekach, które regulują pracę serca. Lekarze zalecają także psychoterapię, jeśli przyczyna ma podłoże emocjonalne.
W przypadku zbyt niskiego pulsu, przyczyną może być niedoczynność tarczycy, występujące choroby sercowe lub układy nerwowego, a także zespół chorego węzła zatokowego lub stosowanie niektórych leków.
Bibliografia
- Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok, w: Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2019, tom 5, nr 1, strony: 1–86.
- Wojciechowska M., Izdebska E., Profilaktyka nadciśnienia tętniczego, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 4, 370–373.
- Casey A., Benson H., Jak walczyć z nadciśnieniem?, Warszawa: MT Biznes; 2008.
- Pasierski T., Ścibiorski C., Kardiologia dla lekarzy rodzinnych, Warszawa: PZWL; 2006.
