Czym jest nadciśnienie tętnicze pierwotne?
Nadciśnienie tętnicze pierwotne to zbyt wysokie ciśnienie krwi, czyli wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego powyżej normy. Diagnozowane jest u ponad 90% pacjentów z nadciśnieniem, a w pozostałych przypadkach mówi się o nadciśnieniu wtórnym. O ile przy nadciśnieniu wtórnym przyczyny są dokładnie znane, o tyle przy pierwotnym jest ciężko je jednoznacznie określić. Do najczęstszych przyczyn zbyt wysokiego ciśnienia o takich charakterze zalicza się czynniki genetyczne - odgrywają one najistotniejszą rolę w rozwoju stanu chorobowego.
Istotne jest, aby w przypadku diagnozy jak najszybciej zacząć obniżać wysokie ciśnienie. Zbyt wysokie ciśnienie ma destrukcyjny wpływ na układ krążenia i często jest przyczyną poważnych schorzeń.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne występuje 2-krotnie częściej u kobiet niż mężczyzn, ale przebiega wśród nich łagodniej i niesie za sobą mniej powikłań narządowych (1).
Okres nadciśnienia chwiejnego i stałego
Należy w tym miejscu nadmienić, że występują 2 okresy nadciśnienia pierwotnego:
- okres nadciśnienia chwiejnego (występuje zmienność ciśnienia),
- okres nadciśnienia utwalonego (występuje stale wysokie ciśnienie).
Okres chwiejny to czas, gdy stwierdza się zbyt wysokie ciśnienie, natomiast wartość podwyższenia charakteryzuje się wahaniami - nie jest stała. Z kolei okres utrwalony określa stale podwyższone ciśnienie krwi na podobnym poziomie - zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe.
Nadciśnienie pierwotne a nadciśnienie wtórne - różnice
O nadciśnieniu pierwotnym mówimy w sytuacji, gdy powodem podwyższonego ciśnienia nie jest żadna inna jednostka chorobowa. Natomiast jest wiele chorób, które objawiają się między innymi wzrostem ciśnienia tętniczego i wtedy mamy do czynienia z wtórną postacią nadciśnienia (przyczyną nadciśnienia wtórnego jest zatem inna choroba). Do przyczyn wysokiego ciśnienia tętniczego krwi o podłożu wtórnym zalicza się takie jednostki chorobowe, jak np. obturacyjny bezdech senny, choroby nadnerczy, choroby nerek, choroby tarczycy, zwężenie aorty, zwężenie tętnic nerkowych. Aby skutecznie leczyć nadciśnienie wtórne, konieczne jest zatem ustalenie i leczenie choroby pierwotnej. Nie zawsze jednak można wyleczyć się z nadciśnienia wtórnego lecząc chorobę pierwotną. Niekiedy nawet po usunięciu przyczyny zbyt wysokiego ciśnienia tętniczego krwi nadal pacjent zmaga się z nadciśnieniem. Natomiast jeśli usuniemy stan chorobowy będący jego podłożem, wówczas nadciśnienie jest łatwiejsze do leczenia.
Kiedy podejrzewać pierwotną, a kiedy wtórna postać nadciśnienia? Wtórne nadciśnienie diagnozowane jest zwykle u osób, które nie reagują na wprowadzone leczenie hipotensyjne lub np. chorują na nerki. Z kolei jeśli nadciśnienie tętnicze ma charakter pierwotny, pacjent nie cierpi na żadną chorobę, która powodowałaby wzrost ciśnienia (np. naczyniowo-obwodową, guz chromochłonny, aldosteronizm) - i wówczas przyczyny nie są do końca znane.
Przyczyny nadciśnienia tętniczego pierwotnego
Jakie są czynniki etiologiczne nadciśnienia pierwotnego? Sądzi się, że stan taki jest uwarunkowany głównie przez dziedziczenie. Nadciśnienie pierwotne nazywa się z tego powodu niekiedy dziedzicznym lub rodzinnym. Nie wiadomo jednak, jakie dokładnie geny są odpowiedzialne za jego rozwój. Wiemy jednak, że schorzenie to bardzo często współwystępuje u bliskich krewnych. Jeżeli u rodziców lub rodzeństwa rozwinęło się nadciśnienie pierwotne, bardzo prawdopodobne, że pozostali członkowie rodziny również będą zmagać się z tą chorobą.
Poza czynnikami genetycznymi, na rozwój nadciśnienia pierwotnego ma wpływ kilka czynników środowiskowych i behawioralnych.
Wśród przyczyn rozwoju nadciśnienia pierwotnego wymienia się:
- spożywanie soli w nadmiarze,
- narażenie na stres,
- niedobory potasu i/lub wpania,
- zaburzenia gospodarki lipidowej,
- brak aktywności fizycznej,
- otyłość,
- insulinoopornosć,
- zaburzenia nerwicowe,
- zaburzenia regulacji wyższych ośrodków nerwowych uwarunkowane sytuacjami konfliktowymi (w rodzinie, pracy),
- stałe poczucie odpowiedzialności, napięcie psychiczne.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne - objawy
Bardzo często początkowo choroba nadciśnieniowa nie daje wyraźnych objawów i jest możliwa do zdiagnozowania tylko podczas pomiaru ciśnienia. Sporo pacjentów trafia jednak do szpitali w poważnym stanie spowodowanym niezdiagnozowanym, a więc i nieleczonym nadciśnieniem.
Nadciśnienie tego rodzaju może mieć chwiejny charakter i objawiać się np. tylko podczas stresu. Z czasem przebieg choroby staje się bardziej burzliwy.
Nadciśnienie pierwotne ujawnia się zwykle u osób w wieku 30-50 lat. Początkowo pacjenci uskarżają się na takie objawy, jak ból i zawroty głowy, przewlekłe zmęczenie, problemy ze snem. Inne wstępne objawy nadciśnienia tętniczego pierwotnego to m.in.:
- kołatanie serca,
- szumy w głowie,
- słabo podwyższone ciśnienie krwi,
- uczucie ucisku w głowie (w potylicy i skroniach),
- większa aktywność nerwowa.
W późniejszym okresie objawy nadciśnienia pierwotnego są bardzie odczuwalne ze względu na wzrost ich nasilenia i wydłużenie czasu trwania. Dodatkowo dochodzi:
- ogólne rozdrażnienie, niepokój,
- obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej,
- dolegliwości sugerujące niewydolność wieńcowa (pieczenie i ból w okolicy mostka),
- zadyszka przy wysiłku fizycznym (objaw niedomogi lewej komory mięśnia sercowego).
W okresie utrwalonym, czyli kolejnym etapie rozwoju nadciśnienia pierwotnego, objawy stają się bardziej stałe. Są także silniejsze niż dotychczas oraz bardziej uciążliwe. Dodatkowo pacjent może miewać:
- nudności i wymioty,
- zaburzenia pamięci,
- bezsenność.
Jeżeli na tym etapie ciśnienie nie zostanie wyregulowane, mogą rozwinąć się znacznie poważniejsze objawy w postaci np. obrzęku płuc, niedowładów i porażeń, wylewów krwi do mózgu, zaburzeń mowy. Objawy zaawansowanej postaci nadciśnienia tętniczego (to schyłkowy okres, zwany także zejściowym), obserwuje się pełny zakres objawów oraz zmian narządowych. Ciśnienie tętnicze krwi może być w tym czasie utrwalone na bardzo wysokich wartościach lub znacznie obniżone wskutek niewydolności krążenia. Ponadto pacjent posiada na tym etapie bardzo zaawansowane zmiany stwardnieniowe naczyń, przez co do objawów dołączają następujące nieprawidłowości:
- zniedołężnienie psychiczne oraz fizyczne,
- upośledzona praca nerek i niewydolność nerek,
- silniejsza niewydolność serca prowadząca do zawału serca,
- upośledzenie narządu wzroku.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne - diagnostyka
Diagnostyka nadciśnienia pierwotnego wymaga ustalenia, jakie pacjent ma ciśnienie krwi w czasie dwóch kolejnych wizyt u lekarza. Jeśli zaobserwuje się utrwalony wzrost ciśnienia tętniczego powyżej 140/90 mmHg, konieczna jest dalsza diagnostyka. Z reguły wystarczą badania krwi i moczu oraz wywiad z pacjentem. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić także badania obrazowe.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne - groźne powikłania
Nadciśnienie pierwotne - o ile nie jest odpowiednio leczone - może spowodować wiele groźnych powikłań co wynika z uszkodzeń naczyniowych, niedokrwienia, niedomogi lewej komory serca. Wraz z zaawansowaniem choroby powikłania mogą być coraz to poważniejsze na poziomie narządowych. Wśród nich wymienia się:
- przerost mięśnia lewej komory serca,
- rozwój zmian miażdżycowych w tętnicach szyjnych, wieńcowych, nerkowych, kończyn dolnych,
- udar mózgu,
- upośledzenie pracy nerek, niewydolność tego narządu,
- ostre rozwarstwienie aorty,
- zgon.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne - leczenie
Leczenie nadciśnienia pierwotnego bazuje przede wszystkim na zmianie stylu życia, czyli wprowadzenie m.in. zdrowego odżywiania, ograniczenia soli w diecie, zwiększenia spożycia pokarmów bogatych w potas, unikanie kofeiny, podejmowanie regularnej aktywności fizycznej. Leczenie obejmuje ponadto terapię farmakologiczną z wykorzystaniem leków obniżających ciśnienie tętnicze spośród 6 dostępnych w Polsce grup leków na nadciśnienie (leków hipotensyjnych). Należy jednak pamiętać, że leczenie farmakologiczne powinno być równie ważne, co domowe sposoby na obniżanie ciśnienia, czyli zmiana dotychczasowego stylu życia na zdrowszy. Analogicznie jeśli lekarz stwierdził, że konieczne jest przyjmowanie leków, terapia nadciśnienia nie może być zastąpiona innymi metodami (2).
Domowe sposoby na nadciśnienie pierwotne
Nadciśnienie pierwotne wymaga przede wszystkim stosowania zaleconych leków, jak i uregulowania trybu życia, z wprowadzeniem zasad zdrowego odżywiania i zwiększenia aktywności fizycznej oraz podejmować odpowiednią profilaktykę innych chorób. Aby obniżyć nadciśnienie pierwotne i zapobiec groźnym powikłaniom, należy:
- regularnie dokonywać pomiaru ciśnienia tętniczego,
- unikać sportów powodujących duże zmęczenie i zadyszkę,
- unikać aktywności powodujących bóle i zawroty głowy,
- unikać dosalania potraw,
- unikać stresu (jeśli źródłem stresu jest praca, wskazane jest zrezygnowanie z niej na rzecz mniej denerwującej),
- uprawiać regularną, umiarkowaną aktywność fizyczną,
- dbać o zdrową dietę zgodną z piramidą żywienia (dla osób z nadciśnieniem polecana jest szczególnie dieta DASH uznana za najzdrowszą na świecie, wyprzedzając nawet dietę śródziemnomorską).
Leczenie farmakologiczne nadciśnienia pierwotnego
Obecnie na rynku medycznym dostępnych jest wiele skutecznych leków na nadciśnienie tętnicze pierwotne. To, jaki lek zastosować, powinien ustalić wyłącznie lekarz, biorąc pod uwagę zaawansowanie choroby i ogólny stan zdrowia pacjenta. Jeżeli zaniechamy leczenia farmakologicznego zaleconego przez lekarza i np. zamiast tego będziemy stosować tylko domowe sposoby, może wyrządzić sobie wiele szkód zdrowotnych. To istotne, aby współpracować z lekarzem także dlatego, że leczenie nadciśnienia wymaga okresowej kontroli i dokonywania modyfikacji na podstawie aktualnych pomiarów ciśnienia czy badań krwi i moczu.
Jakie leki stosuje się w leczeniu nadciśnienia tętniczego pierwotnego? Na nadciśnienie dostępne są leki z 5 głównych grup, takich jak:
- ACEI, czyli inhibitory konwertazy angiotensyny,
- diuretyki, czyli leki moczopędne z grupy tiazydowych,
- ARB, czyli antagoniści receptora angiotensyny,
- leki blokujące receptory beta-adrenergiczne,
- blokery kanałów wapniowych
W leczeniu farmakologicznym nadciśnienia tętniczego stosuje się przede wszystkim leki z 5 głównych grup – są to leki, których korzyści w leczeniu nadciśnienia tętniczego udowodniono w dużych i spełniających standardy wysokiej jakości i wiarygodności wyników badaniach klinicznych. Wielu lekarzy stosuje w leczeniu danego pacjenta różne metody farmakologiczne, np. zgodne ze schematem:
- etap 1 - 2 leki, takie jak ACEI lub ARB + bloker kanału wapniowego lub diuretyk tiazydowy,
- etap 2 - 3 leki, takie jak ACEI lub ARB + bloker kanału wapniowego + diuretyk,
- etap 3 - do terapii dołącza się spironolakton bądź inny lek.
Wybór leków i zastosowanego schematu zależy od indywidualnego profilu pacjenta. Co istotne, nie należy przerywać lub modyfikować leczenia bez wyraźnego wskazania ze strony lekarza. Często leczenie farmakologiczne nadciśnienia nie jest skuteczne właśnie z powodu odstępstw od zaleceń lekarza - nadciśnienie powraca do wcześniejszego poziomu. Leki z reguły należy w przypadku nadciśnienia pierwotnego stosować praktycznie na stałe i jedynie udawać się na kontrole do lekarza, aby ten mógł ewentualnie zmienić dawkę czy rodzaj leku i schemat postępowania.
Czego unikać w przypadku nadciśnienia pierwotnego?
W przypadku nadciśnienia pierwotnego należy pamiętać, że wiele czynności i nawyków może nieść za sobą poważne konsekwencje. To m.in. wystawianie się na słońce (nadmierne), palenie tytoniu czy picie alkoholu. W momencie palenia dochodzi np. do skurczu mięśni ścian naczyń, co szybko podnosi ciśnienie. Gdy z kolei pijemy alkohol, dochodzi do rozszerzenia naczyń, co skutkuje większym lokalnym naporem krwi na ściany naczyń. Ściany naczyń mogą w tej sytuacji nie wytrzymać i ulec pęknięciu. Konsekwencją jest krwotok - np. w obszarze mózgu, co spowoduje jego uszkodzenie, niedowład, a nawet śmierć organizmu.
Jak zapobiegać nadciśnieniu pierwotnemu?
Niestety z powodu braku jednoznacznej przyczyny nadciśnienia pierwotnego, ciężko jest mu zapobiegać, natomiast można zmniejszać ryzyko wystąpienia takiego stanu chorobowego. Zapobieganie polega wówczas na unikaniu czynników sprzyjających rozwojowi nadciśnienia, czyli:
- stresu,
- nadwagi i otyłości,
- niezdrowych potraw (wysokoprzetworzonych, fast foodów),
- soli kuchennej,
- siedzącego trybu życia,
- używek.
Bibliografia
- Iqbal AM, Jamal SF. Essential Hypertension. [Updated 2022 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539859/
- Giuseppe Mancia, Guido Grassi, Management of essential hypertension, British Medical Bulletin, Volume 94, Issue 1, June 2010, Pages 189–199, https://academic.oup.com/bmb/article/94/1/189/310074
