Nadciśnienie tętnicze – kiedy jest diagnozowane?
Nadciśnienie może być objawem lub przyczyną wielu poważnych chorób – z tego powodu warto podjąć diagnostykę w tym kierunku. O nadciśnieniu mówimy, gdy wysokość ciśnienia skurczowego wynosi więcej niż 140 mm Hg, a w przypadku ciśnienia rozkurczowego – więcej niż 90 mm Hg. U osób młodszych często przyczyną zbyt wysokiego ciśnienia krwi są inne choroby (mówimy wówczas o nadciśnieniu wtórnym). Z kolei osoby starsze zwykle nie mają jasno zdiagnozowanej przyczyny nadciśnienia i wówczas jest to nadciśnienie samoistne.
Nadciśnienie rozpoznaje się wtedy, gdy wartość ciśnienia przekracza 140/90 mm Hg. U większości chorych takie ciśnienie nie powoduje dolegliwości – dlatego paradoksalnie jest tak niebezpieczne, gdyż stopniowo prowadzi do rozwoju poważnych chorób, np. nagłego zawału, udaru czy niewydolności nerek, jeśli nie jest leczone. Aby zapobiec takim śmiertelnym konsekwencjom, bardzo istotne jest wczesne diagnozowanie nadciśnienia i niezwłoczne wdrażanie leczenia.
Wśród przyczyn nadciśnienia aż 95% stanowią czynniki genetyczne (tzw. nadciśnienie pierwotne), a zaledwie w 5% to przyczyny usuwalne (nadciśnienie wtórne, powodowane np. chorobami nerek czy zaburzeniami hormonalnymi). Zaczynając leczenie nadciśnienia, zawsze należy zacząć od wykluczenia nadciśnienia wtórnego. Jeśli taki rodzaj nadciśnienia zostanie wykluczony, można przejść do leczenia nadciśnienia pierwotnego.
Leczenie polega na stosowaniu metod farmakologicznych i nie tylko. Wśród metod niefarmakologicznych zaleca się ograniczenie soli w diecie, redukcja nadwagi, ograniczenie spożywania alkoholu, rzucenie palenia, regularna aktywność fizyczna.
Jakie są normy ciśnienia tętniczego?
Poniżej przedstawiamy normy ciśnienia tętniczego krwi, które obecnie obowiązują, zgodnie z zaleceniami polskich towarzystw medycznych:
- Optymalne ciśnienie tętnicze – poniżej 120/80 mm Hg
- Ciśnienie tętnicze prawidłowe – 120-129 mm Hg (skurczowe) oraz/lub 80-84 (rozkurczowe).
- Ciśnienie tętnicze wysokie prawidłowe – 130-139 mm Hg (skurczowe) oraz/lub 85-89 mm Hg (rozkurczowe).
- Nadciśnienie tętnicze I stopnia – 140-159 mm Hg (skurczowe) oraz/lub 90-99 mm Hg (rozkurczowe).
- Nadciśnienie tętnicze II stopnia – 160-179 mm Hg (skurczowe) oraz/lub 100-109 mm Hg (rozkurczowe).
- Nadciśnienie tętnicze III stopnia – powyżej 180 mm Hg (skurczowe) oraz/lub powyżej 110 mm Hg (rozkurczowe).
Istnieją także inne normy – europejskie i amerykańskie – które obowiązują w różnych miejscach na świecie.
Rodzaje nadciśnienia tętniczego i przyczyny
Jak już wspomnieliśmy, nadciśnienie może pierwotne lub wtórne. Nadciśnienie pierwotne nazywane jest też idiopatycznym – nie ma bowiem konkretnej przyczyny i stanowi większość przypadków choroby. Jest ono powodowane zarówno czynnikami genetycznymi, jak i środowiskowymi. Na wystąpienie takiego nadciśnienia może mieć wpływ np. zła dieta, brak aktywności fizycznej, nadwaga i otyłość (zwłaszcza brzuszna), zbyt dużo soli w diecie, palenie papierosów, picie alkoholu. Znaczenie mają też przypadki nadciśnienia w rodzinie – jest wówczas większe ryzyko, że nas również spotka ta dolegliwość.
Nadciśnienie wtórne natomiast występuje wtedy, gdy przyczyną jest inna choroba. Do takich chorób należą np. przewlekłe choroby nerek, zespół Cushinga, hiperaldosteronizm pierwotny, nadciśnienie naczyniowonerkowe, guz chromochłonny, obturbacyjny bezdech senny, koarktacja aorty (zwężenie).
Warto wiedzieć, że poza nadciśnieniem wtórnym i pierwotnym, rozróżnia się także nadciśnienie tętnicze oporne i złośliwe:
- nadciśnienie tętnicze oporne – występuje wtedy, gdy mimo stosowania 3 lub więcej leków w odpowiednim skojarzeniu (w tym jednego leku moczopędnego), nie udaje się uzyskać prawidłowego ciśnienia tętniczego;
- nadciśnienie tętnicze złośliwe – to najcięższa postać nadciśnienia – stwierdza się je wtedy, gdy ciśnienie rozkurczowe wynosi więcej niż 120-140 mm Hg; charakteryzuje się bardzo szybkim postępem różnych powikłań narządowych, zwłaszcza niewydolności nerek i serca; takie nadciśnienie daje wyraźne objawy, np. bóle i zawroty głowy, duszności, osłabienie, bóle w klatce piersiowej.
Podwyższone ciśnienie może również pojawić się w ciąży. O ile mieści się w granicach normy, raczej nie wymaga leczenia, jednak w przypadku nadciśnienia konieczna jest stała kontrola i opieka lekarska, a niekiedy nawet hospitalizacja (nadciśnienie może bowiem być objawem stanu przedrzucawkowego, który jest bezpośrednim zagrożeniem dla życia kobiety i dziecka). Nadciśnienie tętnicze w ciąży również ma swoją klasyfikację:
- nadciśnienie tętnicze wcześniej istniejące – zdiagnozowane przed ciążą lub do 20 tygodnia ciąży; zwykle utrzymuje się do kilkudziesięciu dni po urodzeniu dziecka,
- nadciśnienie tętnicze ciążowe – diagnozowane po 20 tygodniu ciąży – zwykle ustępuje kilkadziesiąt dni po porodzie; nazywane jest stanem przedrzucawkowym i dotyczy ok. 8% kobiet w ciąży; jest niebezpieczne, gdyż może doprowadzić do rzucawki, która stanowi bezpośrednie zagrożenie życia dla matki i płodu,
- nadciśnienie tętnicze wcześniej istniejące z nałożonym nadciśnieniem ciążowym – to nadciśnienie wcześniej zdiagnozowane, które się nasila podczas ciąży,
- nadciśnienie tętnicze niesklasyfikowane przed porodem – występuje wtedy, gdy po 20 tygodniu ciąży stwierdzono nadciśnienie, ale wcześniej nie były wykonywane pomiary.
Nadciśnienie tętnicze – jakie są objawy?
Jak już wspomnieliśmy, nadciśnienie może przez długi okres przebiegać nawet bezobjawowo. U niektórych osób jedynym objawem są np. bóle głowy, które mogą przecież świadczyć o wielu innych schorzeniach lub np. zwykłym przemęczeniu.
Poważne objawy nadciśnienia zwykle pojawiają się dopiero wtedy, gdy choroba jest już mocno rozwinięta i doprowadziła do powikłań wielonarządowych. Z czasem dochodzi np. do przerostu lewej komory serca, miażdżycy (zwłaszcza w tętnicach szyjnych i nerkowych), a w poważnych przypadkach – do zawału serca, udaru mózgu lub niewydolności nerek. Poniższa tabela pokazuje, jakie mogą wystąpić uszkodzenia narządowe w przypadku rozwoju nadciśnienia.
Jak rozpoznaje się nadciśnienie tętnicze?
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego bazuje przede wszystkim na regularnym mierzeniu ciśnienia. Jednokrotny pomiar nie jest brany pod uwagę – aby zdiagnozować nadciśnienie, wysokie wartości przekraczające normy ciśnienia muszą występować wielokrotnie.
Bardzo istotne jest, aby pomiar ciśnienia wykonać prawidłowo. O ile w gabinecie lekarskim zadba o to lekarz, o tyle w domu – w codziennej kontroli ciśnienia – konieczne jest zwrócenie uwagi na kilka szczegółów, aby nie zaburzyć wyników. Przede wszystkim trzeba odpowiednio dobrać wielkość mankietu, zapewnić sobie spokojne warunki na czas pomiaru, mierzyć ciśnienie o stałych porach, a także zakupić aparat, który jest miarodajny (ma np. certyfikaty różnych towarzystw medycznych potwierdzających jego wiarygodność). Przed pomiarem ciśnienia powinno się min. 10 minut odpoczywać. Na 30 minut przed badaniem nie powinno się jeść, pić kawy czy herbaty, ani palić papierosów. Ciśnienie należy mierzyć codziennie o stałej porze, a najlepiej 2 razy dziennie – rano i wieczorem lub późnym popołudniem. Wartości ciśnienia powinno się notować, aby później pokazać wyniki lekarzowi – tylko na tej podstawie będzie on w stanie stwierdzić, czy występuje u nas nadciśnienie, jeśli tak – jakiego jest stopnia – i na tej podstawie dobierze odpowiednie leczenie.
W przypadku rozpoznawania nadciśnienia pierwotnego, należy wykluczyć wcześniej opisane potencjalne przyczyny (np. choroby hormonalne). Niekiedy diagnostyka obejmuje także wykonanie USG jamy brzusznej, oceny tętnic nerkowych oraz nadnerczy, za pomocą metody dopplerowskiej.
Stwierdzone nadciśnienie tętnicze: jakie badania wykonać?
Jeśli stwierdzi się nadciśnienie wtórne lub pierwotne, lekarz ocenia także, czy występują u nas powikłania narządowe wynikające z choroby. Wskazane jest wykonanie badania dna oka, badania echokardiograficznego serca, a także badań laboratoryjnych (np. morfologii krwi obwodowej, stężenia sodu, potasu, keratyniny i glukozy). Zaleca się także wykonanie lipidogramu i badania ogólnego moczu z mikroalbuminurią. Poniżej przedstawiamy wszystkie zalecane badania obowiązkowe i dodatkowe dla osób, u których stwierdzono nadciśnienie.
Badania podstawowe obejmują morfologię krwi, stężenie glukozy w osoczu, stężenie sodu i potasu, stężenie cholesterolu, stężenie keratyniny, stężenie kwasu moczowego, stężenie hormonu TSH, aktywność ALT, badanie ogólne moczu, badanie albuminurii, elektrokardiogram. Na podstawie tych badań można ocenić ewentualne powikłania narządowe nadciśnienia tętniczego, np. sztywność naczyń, uszkodzenie nerek czy przerost lewej komory serca.
Można również wykonać badania dodatkowe, które dokładniej oceniają powikłania narządowe nadciśnienia tętniczego, a także pozwalają na lepszą ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego. Wśród nich wykonuje się np. badanie USG nerek z oceną dopplerowska przepływów, badanie echokardiograficzne, badanie wskaźnika albumina/kreatynina, badanie wskaźnika ARR, badanie dna oka. Dodatkowo u kobiet wykonuje się jakościową ocenę białkomoczu.
Są także badania rozszerzone, takie jak badanie dopplerowskie tętnic szyjnych, rejestracja EKG trwająca pełną dobę w przypadku zaburzeń rytmu serca, badanie ABI, badanie PWV, ocena wydalania sodu i potasu z moczem, ocena ilościowa białkomoczu. Dalsze badania mogą także wykrywać inne powikłania narządowe – np. rezonans.
Jakie jest ryzyko sercowo-naczyniowe u osób z nadciśnieniem tętniczym?
Ryzyko sercowo-naczyniowe to ocena prawdopodobieństwa, że u danej osoby w ciągu kolejnych 10 lat wystąpią poważne powikłania nadciśnienia, takie jak udar mózgu, zawał serca, śmierć. Dzięki ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego lekarz może lepiej dostosować leczenie pacjenta. Poniżej przedstawiamy czynniki ryzyka, które są uwzględniane w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego.
Oceny ryzyka sercowo-naczyniowego dokonuje się także na podstawie modelu Framingham:
Nadciśnienie tętnicze – leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne
Leczenie nadciśnienia powinno składać się z trzech elementów. Po pierwsze, należy zmienić styl życia. Po drugie, konieczne jest stosowanie leków hipotensyjnych. Po trzecie – należy zmodyfikować inne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
1. Zmiana stylu życia
Rekomenduje się, aby zmniejszyć masę ciała do wartości prawidłowej, mieszczącej się w granicach BMI 18,5-25. W przypadku osób palących papierosy należy rzucić nałóg. Zaleca się ponadto stosowanie diety śródziemnomorskiej, która ogranicza produkty mięsne i smażone, za to wprowadza duże ilości warzyw, owoców i ryb.
Zmiana stylu życia obejmuje również:
- większą aktywność fizyczną – przynajmniej 30 minut dziennie (np. szybki spacer),
- ograniczenie spożycia alkoholu,
- zmniejszenie spożycia soli do minimum.
2. Leki na nadciśnienie
Drugi element leczenia nadciśnienia to przyjmowanie leków obniżających ciśnienie. Mogą to być np.:
- diuretyki, czyli leki moczopędne,
- beta-blokery,
- inhibitory konwertazy angiotensyny,
- blokery kanału wapniowego.
Domowe sposoby na nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze można zwalczać także domowymi sposobami – efekty nie będą tak znaczące, jak w przypadku przyjmowania leków, ale możemy nieco poprawić parametry, zmieniając nieco niektóre nawyki. Oczywiście domowe sposoby nie zastąpią leczenia farmakologicznego i należy stosować się do zaleceń lekarza. Jednak są to sposoby, które z pewnością nam nie zaszkodzą i warto je zastosować.
Szczególnie pomocny okazuje się ruch. Wystarczy 30 minut codziennej aktywności fizycznej, aby obniżyć ciśnienie krwi. Konieczna jest jednak regularność! I aktywność nie musi polegać na sportach wyczynowych czy wyczerpujących biegów. Wystarczy, że pójdziesz na szybki spacer, nordic walking czy basen. Polecane są też spokojne formy aktywności, takie jak joga czy nawet medytacja, gdyż podczas takich ćwiczeń należy głęboko oddychać, co przekłada się na zmniejszenie stresu i obniżenie ciśnienia.
Kolejny aspekt to redukcja nadwagi. Czasami wystarczy schudnąć kilka kilogramów, aby obniżyć ciśnienie.
Za podwyższone ciśnienie może również w pewnym stopniu odpowiadać dieta. Warto szukać produktów bogatych w potas, gdyż ten obniża ciśnienie. Dobrym jego źródłem są banany, ziemniaki, suszone morele. Warto ponadto ograniczyć spożycie soli, gdyż ma ona duży wpływ na podwyższanie ciśnienia. Sól można zastąpić ziołami i przyprawami, które nie podnoszą ciśnienia krwi.
Kolejna sprawa to palenie papierosów – one również zwiększają ryzyko wystąpienia nadciśnienia, szczególnie wtedy, gdy nie uprawiasz żadnych aktywności, źle się odżywiasz czy pijesz dużo alkoholu. Jeśli chcesz obniżyć ciśnienie, musisz pożegnać się z tym nałogiem. Podobnie należałoby ograniczyć alkohol.
Okazuje się, że pomocna w obniżaniu ciśnienia jest herbata z hibiskusa. Warto pić ją regularnie, przynajmniej filiżankę dziennie. Szukaj mieszanek, które zawierają liście hibiskusa.
I na koniec sposób, który przypadnie do gustu wielu osobom: jedzenie czekolady. Okazuje się, że jedząc gorzką czekoladę możemy skutecznie obniżyć ciśnienie krwi, gdyż zawiera ona antyoksydanty i flawonoidy – a te uelastyczniają naczynia krwionośne. Gorzka czekolada sprawia, że ciśnienie skurczowe spada. Ale uwaga na czekoladę mleczną i białą – spożywanie ich nie obniża ciśnienia.
Nadciśnienie tętnicze – jakie są rokowania?
Niestety nadciśnienie jest chorobą przewlekłą i zwykle konieczne jest leczenie do końca życia – chyba że przyczyną nadciśnienia jest choroba, którą można wyleczyć. Jeżeli jednak nadciśnienie wykryjemy dość szybko i wdrożymy odpowiednie leczenie, znacznie zmniejszymy ryzyko powikłań. W przeciwnym razie niestety powikłania są bardzo prawdopodobne, a do najgroźniejszych z nich należy udar mózgu i zawał mięśnia sercowego. Nieleczone nadciśnienie przyspiesza rozwój miażdżycy, powoduje uszkodzenie nerek, a nawet ich niewydolność. Może również uszkadzać narząd wzroku i w poważniejszych przypadkach spowodować jego utratę.
Bibliografia
- Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym - 2015 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.
- Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym - 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.
- Gaciong Z., Lewandowski J., Siński M., Abramczyk P., Jak rozpoznać wtórne postacie nadciśnienia tętniczego?
