Kiedy nie trzeba brać leków na nadciśnienie i wystarczą domowe sposoby?
Nadciśnienie tętnicze jest poważną chorobą, ale nie zawsze konieczna jest terapia farmakologiczna. Jak wskazują lek med. Zofia Kasprzyk oraz dr hab. med. Jerzy Gąsowski w artykule dla portalu Medycyna Praktyczna, to czy powinno się prowadzić leczenie z zastosowaniem farmakologii, zależy od:
- wartości wyjściowej ciśnienia tętniczego,
- ryzyka sercowo-naczyniowego.
Oznacza to, że w ustaleniu drogi leczenia podstawowego, istotny jest obraz chorób i wywiadu pacjenta. Osoby, które są już poważnie chore – mają np. choroby serca czy nerek – i które są obarczone wysokim ryzykiem (tak dużym, że np. w ciągu 10 lat jest bardzo prawdopodobne doświadczenie różnych powikłań, jak udar mózgu czy zawał serca), wówczas natychmiast rozpoczyna się leczenie farmakologiczne. Co więcej, leczenie tego typu jest wprowadzane w takich sytuacjach często także u osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia krwi.
Jak zaznaczają Eksperci, z drugiej strony osoby zdrowe, które zgłaszają się do lekarza z wysokimi wartościami ciśnienia (np. gdy ciśnienie skurczowe wynosi 180 mm Hg lub rozkurczowe 110 mm Hg), również powinny mieć wdrożoną terapię farmakologiczną. Istnieje jednak wiele stanów pośrednich pomiędzy tymi dwiema sytuacjami, dlatego to, czy leczenie farmakologiczne ma być rozpoczęte, czy nie, powinien ustalić lekarz, biorąc pod uwagę nie tylko wartości ciśnienia, ale i ogólny stan zdrowia, wiek, możliwości kontroli ciśnienia i ryzyko sercowo-naczyniowe. W przypadku, gdy ogólny stan zdrowia jest zadowalający, ryzyko sercowo-naczyniowe nie jest wysokie, a wartości ciśnienia są lekko podwyższone, lekarz może zdecydować o niewdrażaniu leczenia farmakologicznego i zamiast tego zalecić stosowanie metod niefarmakologicznych obniżania ciśnienia, takich jak zaprzestanie palenia papierosów i picia alkoholu, redukcja nadwagi, większa aktywność fizyczna, zmiana diety, unikanie soli.
Jak długo można stosować domowe sposoby na obniżanie ciśnienia?
Jeśli lekarz nie zdecydował o leczeniu farmakologicznym i zamiast tego zalecił pacjentowi stosowanie domowych metod na obniżanie ciśnienia – czyli metod niefarmakologicznych – istotny jest czas takiego leczenia. Jeśli modyfikacja stylu życia przez dłuższy okres nie daje efektów lub są one niewystarczające, lekarz może ponownie rozważyć rodzaj terapii nadciśnienia i zalecić dołączenie metod farmakologicznych. Warto przy tym zaznaczyć, że wprowadzenie leków nie oznacza, że możemy powrócić do starych, niezdrowych nawyków i stylu życia – elementy te są niezwykle istotne dla powodzenia terapii obniżania ciśnienia. Stosowanie metod niefarmakologicznych ma ponadto wiele korzyści, m.in.:
- wydłuża życie pacjentów,
- nie powoduje skutków ubocznych,
- sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała,
- zmniejsza ryzyko rozwoju chorób towarzyszących (np. nowotwory).
Z tych powodów leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia powinno się stosować całe życie – niezależnie od tego, czy do takiej terapii dołączone jest leczenie farmakologiczne, czy nie i bez względu na wartości ciśnienia tętniczego.
Domowe sposoby na nadciśnienie tętnicze
Poniżej przedstawimy najważniejsze elementy terapii niefarmakologicznej leczenia nadciśnienia tętniczego. Obejmuje ona sposoby, które może wdrożyć każdy – bez względu na wartości ciśnienia – gdyż są to zasady bardzo uniwersalne, przy czym osoby z nadciśnieniem powinny bezapelacyjnie zastosować się do poniższych wskazówek.
1. Zaprzestanie palenia papierosów
Zaprzestanie palenia papierosów może być diametralną zmianą dla osoby z nadciśnieniem. Bardzo często po rzuceniu palenia tytoniu, osoby z podwyższonym ciśnieniem nagle zyskują wartości ciśnienia na odpowiednim poziomie. To prawdopodobnie najskuteczniejsza, pojedyncza zmiana stylu życia, która może istotnie obniżyć ryzyko sercowo-naczyniowe (czyli zapobiec m.in. udarowi mózgu, zawałowi serca, a nawet śmierci, z powodu tych incydentów).
Wypalenie jednego papierosa powoduje nagły wzrost ciśnienia, a także przyspieszenie akcji serca, co jest związane z większą aktywnością nerwowego układu współczulnego. Badania potwierdziły już wielokrotnie, że osoby palące papierosy mają wyższe ciśnienie w ciągu dnia. Bez wątpienia palenie tytoniu jest silnym czynnikiem wpływającym na ryzyko sercowo-naczyniowe. Dodatkowo substancje zawarte w dymie tytoniowym powodują powstawanie i rozwój stanów zapalnych w całym organizmie, a zwłaszcza układzie oddechowym, prowadząc tam m.in. do przebudowy ścian oskrzeli ich skurcz – czyli do przewlekłej choroby obturacyjnej płuc. Wiadomo również, że przewlekłe palenie papierosów naraża cały organizm na liczne nowotwory, a szczególnie języka, krtani i płuc (miejsca te są bowiem bezpośrednio narażone na drażniące substancje).
Kolejny argument za zaprzestaniem palenia papierosów to fakt, że substancje zawarte w dymie tytoniowym mogą powodować mutacje genetyczne przyczyniające się do rozwoju nowotworów – to substancje nazywane kancerogennymi (substancje rakotwórcze), a dym tytoniowy zawiera ich kilkadziesiąt i są to np. nitrozaminy czy benzopireny. Z tego powodu palenie papierosów powoduje nie tylko nowotwory wymienione wyżej, ale i narządów, które nie są bezpośrednio narażone na dym – np. pęcherza moczowego czy trzustki.
Substancje uwalniane do organizmu u osoby palącej papierosy, w tym wolne rodniki, nasilają zmiany miażdżycowe. Okazuje się, że mężczyźni palący żyją krócej od niepalących o 13 lat, a kobiety palące od niepalących – o 14 lat (dane z amerykańskich badań prowadzonych w latach 1995-1999). Co ciekawe, osoby, które rzuciły palenie przed osiągnięciem wieku średniego, żyją zazwyczaj tak samo długo, jak osoby, które nigdy papierosów nie paliły, co jest dobrą wiadomością i motywacją do rzucenia palenia.
2. Redukcja nadwagi
Badania pokazują, że jest bezsprzeczny związek pomiędzy masą ciała a wartościami ciśnienia tętniczego. Okazuje się, że im wyższa jest masa ciała, tym wyższe jest ciśnienie. Osoby otyłe oraz z nadwagą, które zmniejszyły masę ciała, według wielu badań zyskały niższe wartości ciśnienia. Co ciekawe, już sama otyłość brzuszna jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (otyłość brzuszną określa się jako obwód w talii u kobiet powyżej 88 cm, a u mężczyzn – powyżej 102 cm). Otyłość jest ponadto ściśle związana z ryzykiem rozwoju innych chorób, np. zespołu metabolicznego, insulinooporności, choroby zwyrodnieniowej stawów czy chorób układu sercowo-naczyniowego.
Dobrym sposobem na obniżenie ciśnienia jest zatem redukcja masy ciała. Jak tego dokonać? Przede wszystkim ważna jest regularna aktywność fizyczna – jest w stanie mocno obniżyć ciśnienie, a tym samym zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy.
Zalecenia lekarzy są takie, aby codziennie ćwiczyć 30-45 minut. Powinny to być ćwiczenia ogólnorozwojowe, takie jak spacery, bieganie, pływanie, jazda na rowerze czy inne treningi cardio, przy czym ćwiczenia nie mogą być zbyt intensywne, jeśli ciśnienie jest podwyższone (niewskazane są np. intensywne ćwiczenia izometryczne, podczas których mocno napina się mięśnie, bez ich rozciągania – mogą one bowiem powodować nagłe wzrosty ciśnienia tętniczego).
3. Ograniczenie picia alkoholu
Naukowcy są zgodni co do faktu, że im więcej pijemy alkoholu, tym większe jest ryzyko, że rozwinie się u nas nadciśnienie tętnicze. Duże spożycie alkoholu jest ponadto ściśle związane z podwyższonym ryzykiem udaru mózgu. Czy należy więc całkowicie zrezygnować z alkoholu? Niekoniecznie. Osobom z nadciśnieniem zwykle zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu do maksymalnej dziennej dawki 20-30 g (mężczyźni) lub 10-20 g (kobiety) czystego alkoholu (zamiennie jeden kieliszek wina, pół kieliszka wódki lub 200 ml piwa).
4. Ograniczenie spożycia soli
Sól kuchenna zawiera sód, który, jak wykazały badania, spożywany w nadmiernych ilościach wiąże się ze wzrostem ciśnienia krwi. Udowodniono także, że zmniejszenie spożycia soli powoduje obniżenie ciśnienia. Warto ponadto wiedzieć, że nadmierne spożycie soli może obniżać skuteczność leków na nadciśnienie – to zatem ważny element terapii.
Czy to oznacza, że musimy w ogóle przestać solić? Lekarze zalecają, aby w ogóle nie dosalać potraw i dodatkowo unikać spożywania pokarmów, które już zawierają duże ilości sodu – są to głównie dania gotowe, wysokoprzetworzone, gotowe sosy, wędliny itd. Należy zamiast tego przyrządzać samodzielnie potrawy z naturalnych produktów – dobrze, aby zawierały one dużo potasu.
Maksymalne spożycie soli nie powinno być wyższe niż 5 g na dobę, co jest równe ok. 1 łyżeczki. To ilość dozwolona zawarta we WSZYSTKICH spożywanych produktach – nie tylko to, co dodajemy „do smaku” np. dosalając zupę. Należy zatem sprawdzać zawartość soli w produktach gotowych, które kupujemy w sklepach, np. w serze, jogurcie, mleku, wędlinie czy gotowej mieszance przypraw.
5. Większe spożycie potasu
Udowodniono, że większe spożycie potasu powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Osoby zmagające się z nadciśnieniem powinny zatem sięgać każdego dnia po produkty bogate w ten składnik. To m.in.:
- nasiona roślin strączkowych,
- orzechy,
- suszone owoce,
- kakao
- warzywa, a szczególnie pomidory, seler, zielone warzywa,
- owoce, a szczególnie banany i brzoskwinie,
- ziemniaki.
6. Dieta DASH
W badaniach prowadzonych przez kilka lat udowodniono, że stosowanie tzw. diety DASH skutecznie obniża wartości ciśnienia tętniczego. To dieta, która polega na spożywaniu w ciągu dnia 4-5 posiłków bogatych w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste zbożowe, ryby, chude mięso i odtłuszczone produkty mleczne. Dieta zakłada ponadto ograniczenie spożycia soli, tłuszczów nienasyconych, słodyczy. Dowiedz się więcej na temat diety DASH i jej jadłospisu.
Bibliografia
- Kasprzyk Z., Gąsowski J., Postępowanie niefarmakologiczne w nadciśnieniu tętniczym, czyli zdrowy tryb życia, Medycyna Praktyczna 2012.
- Zalecenia ESH/ESC dotyczące leczenia nadciśnienia tętniczego — 2007 rok. Nadciśnienie tętnicze 2007; 11 (supl. D): D1–D107.
- Grodzicki T., Gryglewska B., Windak A., Tomasik T. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego oraz Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce. Nadciśnienie Tętnicze 2008; 12: 317–342.
- Widecka K., Grodzicki T., Narkiewicz K., Tykarski A., Dziwura J. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2011 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśn. Tętn. 2011; 15 (2): 55–82.
