Zgaga – objawy, przyczyny i leczenie zgagi

Czym jest zgaga?

Zgaga to uciążliwe pieczenie w przełyku i niekiedy w okolicach mostka. Jej przyczyną jest cofanie się kwasu żołądkowego do przełyku (inaczej proces ten nazywa się refluksem lub zarzucaniem), co jest niezgodne ze zdrową perystaltyką. Pieczenie może promieniować nawet do szyi i gardła oraz do bocznych części klatki piersiowej.

W przypadku prawidłowo funkcjonującego przełyku (a dokładniej – zwieracza przełyku), kwasy żołądkowe nie są zarzucane, ponieważ przełyk kurczy się i odcina im drogę powrotną. Do zarzucania dochodzi, gdy zwieracz jest niewydolny, co spowodowane jest jego relaksacją pod wpływem różnych czynników.

Zgaga to jednak z najczęstszych dolegliwości układu pokarmowego, zaraz po zatruciach pokarmowych. Potrafi być szczególnie uciążliwa, jeśli jest przewlekła. Jeśli występuje sporadycznie, jest wynikiem przejedzenia albo delikatnej niestrawności – i wówczas zazwyczaj nie świadczy o żadnej chorobie, tylko daje nam znak, że ciężkie potrawy nam nie służą. Na problem zgagi należy jednak zwrócić uwagę, jeżeli nawraca i występuje po większości posiłków.

Warto wiedzieć, że każdy organizm jest inny, zatem inaczej reaguje na różne produkty spożywcze – zatem niektóre osoby mogą odczuwać zgagę np. po wypiciu kawy, u innych pojawi się ona dopiero po zjedzeniu bardzo tłustego mięsa. Z tego powodu do problemy zgagi należy podejść indywidualnie.

Zgaga – możliwe przyczyny

Przyczyn zgagi jest wiele i jak już wspomnieliśmy, do problemu tej dolegliwości należy podchodzić indywidualnie, biorąc pod uwagę np. fakt, czy zażywamy regularnie konkretne leki, jaki jest nasz stan zdrowia, czy występują choroby przewlekłe, czy w rodzinie ktoś zmagał się ze zgagą, a także czy podłożem dolegliwości mogą być poważne choroby – czy raczej powodem są czynniki drażniące żołądek, takie jak:

• alkohol (zwiększa produkcję kwasu solnego w żołądku),
• papierosy,
• kawa, herbata i inne napoje zawierające kofeinę (substancja ta ma działanie podobne do histaminy, która powoduje zwiększone wydzielanie kwasów żołądkowych),
• czekolada,
• owoce cytrusowe (same w sobie zawierają duże ilości kwasów),
• ostre przyprawy,
• tłuste jedzenie (tłuste pokarmy znacznie zwiększają produkcję cholecystokininy – ta zaś zmniejsza ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku, co powoduje, że słabiej chroni on nas przed cofaniem pokarmu i kwasów),
• pomidory,
• orzeszki ziemne,
• mięta.

Przyczyną zgagi może być także nieregularne spożywanie posiłków, jedzenie ich w pośpiechu, albo spożywanie 1-2 posiłków dziennie, zamiast 4-5 mniejszych. Zgaga jest także jedną z naturalnie występujących dolegliwości u większości kobiet w ciąży – gdyż wiąże się ona ze zmianami hormonalnymi (wskutek podwyższonego stężenia progesteronu rozluźniają się mięśnie przewodu pokarmowego; ponadto wraz z powiększaniem się macicy i uciskaniem jej na żołądek, dochodzi do wypychania jego treści pokarmowej do przełyku). Zgagę ponadto powoduje często zażywanie leków z kwasem acetylosalicylowym, leków psychotropowych lub antybiotyków.

Niekiedy zgaga jest spowodowana przyjmowaniem niektórych leków. Jakich dokładnie? Mowa głównie o lekach, które obniżają napięcie dolnego zwieracza przełyku. Należą do nich m.in.:

• doustne tabletki antykoncepcyjne,
• leki przeciwcholinergiczne,
• azotany,
• leki z grupy beta2-mimetyków,
• metyloksantyny.

Zgaga jako objaw choroby?

Kiedy zgaga jest objawem choroby? Okazuje się, że dolegliwość ta może mieć poważniejsze podłoże i być spowodowana takimi chorobami, jak:

• refluks żołądkowo-przełykowy – jest schorzeniem polegającym na zaburzonej funkcji mięśnia zwieracza przełyku, który odpowiada za blokowanie cofania się treści żołądka do przełyku (oraz kwasów żołądkowych); gdy zwieracz ten funkcjonuje nieprawidłowo, dochodzi do uczucia bolesnego pieczenia i palenia w przełyku, co znacznie utrudnia funkcjonowanie;
• wrzody żołądka lub dwunastnicy (na wrzody żołądka lub dwunastnicy wskazuje stan, gdy zgaga pojawia się przed posiłkami, a po spożyciu pokarmu pieczenie i ból ustępują);
• niestrawność (dyspepsja), gdy zgadze towarzyszą bóle brzucha oraz odbijanie;
• stan po resekcji żołądka,
• przepuklina rozworu przełykowego – to choroba, w której występuje nieprawidłowe przemieszczenie żołądka dla klatki piersiowej poprzez rozwór przełykowy znajdujący się w przeponie; może wystąpić przepuklina wślizgowa lub okołoprzełykowa (najczęstsza jest wślizgowa – dotyczy aż 90% wszystkich diagnozowanych przepuklin); przyczyną obu rodzajów przepuklin jest znaczne osłabienie mięśni, które otaczają rozwór przełykowy (zwykle taki problem występuje u osób w starszym wieku oraz u osób otyłych); zgaga występuje w obu typach przepukliny, ale jest bardziej charakterystyczna dla przepukliny wślizgowej; objawy nasilają się podczas pochylania się oraz leżenia na wznak, natomiast zmniejszają się po zastosowaniu leków zobojętniających kwas żołądkowy; oba rodzaje przepuklin można leczyć zachowawczo (tak samo jak refluks), jednak w przypadku przepukliny okołoprzełykowej często rozważa się leczenie operacyjne;
• przełyk Barreta – to stan chorobowy, który charakteryzuje się pojawieniem się w błonie śluzowej dolnej części przełyku ognisk metaplazji jelitowej; w takim stanie dochodzi do zastąpienia nabłonka charakterystycznego dla przełyku, nabłonkiem walcowym – charakterystycznym dla żołądka i przemieszcza się granica między nabłonkami w okolicach łączenia się przełyku z żołądkiem; przełyk Barreta to zmiana przedrakowa, która istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka przełyku; schorzenie to rozwija się u 10-20% osób chorych na refluks żołądkowo-przełykowy oraz zapalenie błony śluzowej przełyku; leczenie polega na stosowaniu inhibitorów pompy protonowej (leki hamujące nadmierne wydzielanie soku żołądkowego), a także leków prokinetycznych; przy braku poprawy rozważa się leczenie chirurgiczne lub ablację zmiennym prądem elektrycznym.

Zgaga a refluks żołądkowo-przełykowy

Refluks żołądkowo-przełykowy charakteryzuje się zarzucaniem treści żołądkowej do przełyku, z powodu zaburzeń występujących w czynnościach zwieracza przełyku, a także zaburzeń opróżniania żołądka. Często refluks jest wynikiem otyłości, a ryzyko jego pojawienia się wzrasta wraz z wiekiem. Może występować również w przebiegu niektórych chorób, takich jak: cukrzyca, choroba alkoholowa, choroby hormonalne, polineuropatia czy twardzina układowa.

Jeśli na skutek refluksu stwierdza się objawy typowe dla tej jednostki chorobowej (czyli zgaga, odbijanie czy cofanie się treści żołądkowej) lub objawy typowe dla uszkodzenia błony śluzowej przełyku, mówi się wówczas o chorobie refluksowej, a nie o samej zgadze. W chorobie refluksowej mogą również pojawić się pewne objawy nietypowe, np. chrypka, świszczący oddech, ból w klatce piersiowej. Na ogół jednak objawy są charakterystyczne i jednoznacznie wskazują na refluks lub go wykluczają. Jeśli występują objawy alarmujące, np. zaburzenia połykania czy krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, pozorny refluks może świadczyć o chorobie nowotworowej, dlatego nie można lekceważyć takich symptomów i jak najszybciej rozpocząć odpowiednią diagnostykę.

Jak rozpoznać zgagę? Diagnostyka

Jeśli zgaga szczególnie utrudnia funkcjonowanie lub nas niepokoi, warto zadbać o odpowiednią diagnostykę i zbadać się pod kątem chorób, które mogłyby powodować taką dolegliwość. Zwykle wykonuje się gastroskopię, która polega na wprowadzeniu do przełyku rurki z kamerką, przez którą lekarz zobaczy przewód pokarmowy. Badanie to nie jest przyjemne, ale daje możliwość stwierdzenia, czy w naszym przewodzie pokarmowym znajdują się owrzodzenia czy też stany zapalne. Gastroskopia pozwala także potwierdzić albo wykluczyć obecność Helicobacter pylori (to bakteria znacznie zwiększająca ryzyko raka żołądka), a także ryzyko wystąpienia nowotworów poprzez pobranie wycinka z przełyku do badania.

Jeśli mamy do czynienia z chorobami wrzodowymi, stosowane jest prześwietlenie oraz tomografia komputerowa, podczas której pacjent przyjmuje doustnie lub dożylnie kontrast, którego zadaniem jest polepszenie obrazu.

Zgaga – jak ją leczyć? Jakimi lekami?

Jeżeli zgaga występuje jednorazowo (nie pojawia się często), ale powoduje dyskomfort, można zacząć leczenie od preparatów dostępnych bez recepty, np. Ranigast, Gaviscon, Manti czy Rennie, które zawierają zwykle wodorotlenek lub węglan magnezu, glin oraz blokery receptorów H2.

Podstawą leczenia przewlekłej lub nawracającej zgagi są z kolei inhibitory pompy protonowej (IPP), których zadaniem jest hamowanie nadmiernego wydzielania kwasu solnego w żołądku. Leki te szybko powodują ustąpienie dolegliwości oraz zapalenia przełyku. Dotąd uznawane były za bezpieczne, jednak nowe badania sugerują, że niestety inhibitory pompy protonowej mogą zwiększać ryzyko niektórych chorób, w tym nowotworów, jeżeli są stosowane długoterminowo.

Oprócz IPP można stosować w leczeniu zgagi blokery H2, które zobojętniają kwas solny, a także mają właściwości ochraniające błonę śluzową, dzięki związkom magnezu, glinu, kwasu alginowego oraz sukralfatu. U niektórych osób zgagę leczy się preparatami prokinetycznymi (np. cisaprydem lub metoklopramidem), których zadaniem jest zobojętnianie – można je jednak stosować tylko doraźnie.

1. Inhibitory pompy protonowej w leczeniu zgagi

Do najpopularniejszych inhibitorów pompy protonowej należą leki zawierające: omeprazol, lanzoprazol, pantoprazol, rebeprazol lub ezomeprazol (bardzo popularny jest np. lek Zalanzo albo Lanzul, które zawierają lanzoprazol). Obecnie to najsilniej działające blokery wydzielania soku żołądkowego i jak ich sama nazwa wskazuje, działają bezpośrednio na pompę protonową (która jest enzymem stanowiącym podstawę produkcji kwaśnego soku w żołądku). Leki blokują pompę protonową nieodwracalnie, zatem wznowienie produkcji kwasu solnego następuje dopiero wtedy, gdy wytworzony zostanie nowy enzym – a więc po ok. 24 godzinach od przyjęcia leku. Z tego powodu bardzo istotne jest, aby IPP przyjmować zawsze o tej samej porze.

Możliwymi skutkami stosowania IPP są następujące działania niepożądane:

• nudności, wymioty, biegunki lub zaparcia,
• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia snu,
• zaburzenia równowagi,
• zły nastrój,
• zmiany skórne,
• uczucie zmęczenia.

W przypadku długotrwałego stosowania IPP może dojść ponadto do zanikowego zapalenia błony śluzowej, zwłaszcza, jeśli współistnieje zakażenie Helicobacter pylori. Dodatkowo przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej może zwiększać wydzielanie gastryny, która z kolei powoduje większe namnażanie się komórek śluzówki przewodu pokarmowego (ale nie stwierdzono jak na razie jednoznacznie, aby IPP powodowały raka żołądka czy raka jelita grubego – potrzebna jest większa liczba rzetelnych badań na ten temat).

Warto wiedzieć, że IPP wchodzą w interakcje z innymi lekami, gdyż są one metabolizowane głównie w wątrobie oraz zmieniają środowisko (poziom pH) w żołądku. Jeżeli inne leki są metabolizowane przez ten sam układ lub ich skuteczność zależy od pH w żołądku, niestety IPP mogą zmniejszać lub nasilać ich działanie.

2. Leki prokinetyczne

Leki prokinetyczne to m.in. metoklopramid, cisaprid, domperidon, a także erytromycyna. Ich działanie polega na przyspieszaniu opróżnianiu żołądka, a także na przyspieszaniu opróżniania pasażu jelitowego poprzez neurohormonalne mechanizmy. Ogólnie leczenie tą grupą leków zwykle przynosi dobre efekty.

3. Blokery receptora H2

To najnowsza generacja leków nakierowana na zobojętnianie kwasów żołądkowych. Leki te – podobnie jak IPP – zmniejszają wydzielanie kwasu solnego, jednak dzięki innemu mechanizmowi. Jak sama nazwa wskazuje, blokują selektywnie receptor histaminowy na powierzchni komórki okładzinowej, za pomocą np. ranitydyny. Na ogół powodują mniej działań niepożądanych od inhibitorów pompy protonowej, nawet przy długotrwałym stosowaniu.

Zgaga – domowe sposoby

Poza leczeniem farmakologicznym, można zastosować kilka domowych sposobów – o ile nie ma przeciwwskazań (np. niektóre zioła mogą powodować interakcje z przyjmowanymi na stałe lekami – zatem przed zastosowaniem jakieś z domowych sposobów, warto zapytać lekarza, czy nie spowoduje on więcej szkód niż korzyści). Do popularnych, domowych sposobów radzenia sobie ze zgagą należą:

• picie soku z ziemniaków – zetrzyj dużego ziemniaka na tarce i odlej powstały sok do szklanki; 2 łyżeczki wypij przed posiłkiem 2 razy dziennie (jednak soku nie można przechowywać dłużej, niż jeden dzień);
• gotowane owoce jałowca – owoce jałowca gotujemy ok. 15 minut, po czym dokładnie odcedzamy; powstały wywar pijemy po posiłku – 1 łyżkę; dziennie możemy wypić maksymalnie 3 łyżki;
• napar z korzenia arcydzięgla lekarskiego – korzeń mielimy i zalewamy wrzątkiem (ok. 1 szklanka), po czym parzymy pod przykryciem przez ok. 20 minut i odcedzamy; powstały napar pijemy 3 razy dziennie po ½ szklanki – najlepiej po posiłkach;
• galaretka z siemienia lnianego – 2 łyżki siemienia lnianego zalewamy ok. 2 szklankami wrzącej wody, po czym odstawiamy pod przykryciem na ok. 20 minut; kisiel można spożywać 2 razy dziennie;
• napar z wiązówki błotnej – zaparzamy 1 łyżeczkę wiązówki i parzymy ok. 15 minut pod przykryciem, po czym odstawiamy i czekamy, aż napar wystygnie; pijemy go tylko wtedy, gdy pojawi się zgaga;
• ciepła woda z miodem i octem jabłkowym – 1 szklankę wypijamy, gdy pojawi się zgaga;
• nalewka orzechowa – pijemy ją 3 dni (odrobinę!) wieczorem;
• proszek z węgla drzewnego – 3-4 łyżki proszku należy rozpuścić w ciepłej wodzie, ciepłym mleku lub herbacie.

Pamiętaj, że niektóre zioła mają bardzo silne działanie i często istnieją przeciwwskazania do ich stosowania – zwłaszcza w ciąży większość ziół jest zakazana. Dlatego zanim zastosujesz któryś z naparów, poradź się lekarza, czy jest to na pewno bezpieczne.

Jak uniknąć zgagi?

Jeśli zgaga jest problemem wynikającym z fizjologii czy istniejących chorób, niestety niewiele możemy zrobić, aby jej uniknąć lub szybko złagodzić – konieczne jest odpowiednie leczenie i długotrwała terapia. Ale jeśli zgaga występuje sporadycznie i jej podłożem nie jest nieprawidłowa budowa przełyku czy choroby, możemy jej skutecznie zapobiec, przestrzegając kilku zasad. Warto np. przejść na dietę lekkostrawną, zrezygnować z jedzenia tłustych, smażonych mięs, unikać napojów gazowanych, czekolady, cebuli czy kwaśnych owoców. Kluczowy jest także umiar w jedzeniu i spożywanie posiłków powoli oraz w spokoju. Warto także rzucić palenie i ograniczyć spożywanie kawy oraz alkoholu, które to podrażniają żołądek i mogą nasilać objawy.