Co to jest EPO?
EPO to erytropoetyna – hormon wytwarzany przez nerki. Stymuluje on produkcję czerwonych krwinek oraz zwiększa poziom hemoglobiny we krwi. Ma zastosowanie w medycynie w wyjątkowych przypadkach oraz nielegalnie w sporcie jako doping. Wskazaniem do stosowania EPO jako leku jest najczęściej choroba związana z niedokrwistością wywołaną przez ciężką niewydolność nerek. Inne wskazania mają zwykle podłoże onkologiczne. Jako lek EPO jest przeźroczystym roztworem. Podaje się go do organizmu człowieka za pomocą zastrzyku.
Erytropoetyna jest wytwarzana naturalnie przez nerki i wątrobę, więc jeśli organizm jest zdrowy, absolutnie nie ma potrzeby ją przyjmować dodatkowo – tym bardziej, że skutki uboczne stosowania EPO mogą być bardzo poważne dla naszego zdrowia, a nawet życia.
Zadaniem EPO jest stymulacja erytropoezy, czyli rozmnażania erytrocytów. Składnik ten wydalany jest naturalnie wraz z moczek. Wpływa m.in. na komórki macierzyste szpiku kostnego, przez co jest w stanie zwiększyć produkcję czerwonych krwinek w organizmie.
Prawidłowe stężenie EPO wytwarzanej naturalnie, powinno wynosić u człowieka od 6 do 32 µg/ml.
Jak działa erytropoetyna – EPO?
Erytropoetyna pobudza organizm do wytwarzania większych ilości hemoglobiny (poza EPO do prawidłowej produkcji czerwonych krwinek potrzebne jest żelazo, kwas foliowy, witamina B12 oraz odpowiednio funkcjonujący szpik kostny). Tym sposobem bezpośrednio wpływa na wzrost liczby czerwonych krwinek w całym organizmie, w związku z czym poprawia się transport tlenu przez krew – a to z kolei bardzo korzystnie wpływa na dotlenienie wszystkich komórek w organizmie, a także na wydolność aerobową.
Erytropoetyna dawkowana wraz z żelazem i witaminami przyczyniającymi się do tworzenia krwi, wykazuje o wiele większą skuteczność niż w przypadku, gdyby była przyjmowana bez innej suplementacji.
EPO może bezpośrednio wpływać na lepsze wyniki u sportowców, ponieważ bezpośrednio zwiększa wydolność organizmu, który jest w stanie dłużej znieść nawet bardzo intensywny wysiłek bez nadprodukcji kwasu mlekowego, który mógłby osłabić mięśnie. Badania naukowców przeprowadzone na Uniwersytecie w Zurychu dowiodły ponadto, że EPO może korzystnie wpływać na mózg oraz zwiększać motywację do działania.
EPO – jakie są wskazania medyczne?
Erytropoetynę jako lek nierzadko podaje się noworodkom urodzonym przedwcześnie oraz niemowlętom, które wykazują cechy choroby niedokrwiennej. EPO przepisuje się też osobom, które cierpią na przewlekłe choroby nerek, a także w przypadkach onkologicznych (u pacjentów z niektórymi nowotworami zwiększenie ilości EPO w organizmie może znacznie poprawić codzienne funkcjonowanie). Wskazaniem są też problemy z układem krwiotwórczym, a także przypadki osób, które czeka zabieg przetaczania krwi.
Erytropoetyna jako nielegalny doping w sporcie
Erytropoetyna jest hormonem, który zasłynął m.in. jako nielegalny doping u sportowców. Niektórzy sportowcy korzystają z EPO, ponieważ hormon tez może znacznie zwiększyć wydolność fizyczną poprzez bezpośrednie zwiększanie produkcji krwinek czerwonych. Najczęściej stosują go kolarze, biegacze, piłkarze i narciarze. EPO stosował np. Lace Armstrong (7-krotny zdobywca podium Tour de France), który po latach przyznał się do wielokrotnego zażywania tego środka, a nawet do transfuzji krwi, aby nie wykrywano w niej EPO. Z tego powodu wszystkie zdobyte tytuły zostały mu odebrane wraz z pokaźną częścią majątku.
EPO nierzadko jest też stosowane w sportach kulturystycznych, ponieważ może znacznie spowolnić nastanie momentu zmęczenia mięśni. Zapewnia ponadto większą wytrzymałość i szybszą regenerację organizmu pomiędzy treningami. Kulturyści zwykle stosują erytropoetynę przez 4-6 tygodni w postaci dożylnej lub podskórnej. Oczywiście taka praktyka jest zakazana w sporcie, ale nie zmienia to faktu, że ma ona miejsce.
Badanie na obecność EPO to dzisiaj podstawa działań antydopingowych – przyjmowanie tego hormonu jest od lat zakazane przez różne międzynarodowe organizacje sportowe (znajduje się np. na liście zakazanych środków Światowej Agencji Antydopingowej).
Jakie są skutki uboczne stosowania EPO?
Skutki uboczne stosowania EPO są bardzo poważne – to przede wszystkim ogromne ryzyko rozwinięcia się nadciśnienia tętniczego, które w konsekwencji może doprowadzić do napadów drgawek i padaczki. EPO stosowana jako steryd i w sposób nieumiejętny, może spowodować np. atak serca, udar mózgu, zakrzepy wewnątrz mięśni, odwodnienie, nadmierną krzepliwość krwi, zatorowość płucną, zakrzepicę mózgową, wieńcową i żylną, osłabienie, bóle i zawroty głowy, bóle stawów, a nawet zgon. Erytropoetyna może ponadto dawać dodatkowe skutki uboczne u osób, które mają dodatkowe choroby, np. zakażenia, zapalenia otrzewnej, nerkową chorobę kości czy poważne niedobory żelaza.
Co oznacza wysokie stężenie erytropoetyny (EPO)?
Wysoki poziom EPO i czerwienica wskazuje na niedotlenienie tkanek jako przyczynę – np. przebywanie na dużych wysokościach, występujące wady serca, palenie papierosów, bezdech senny, schorzenia płuc. Taki poziom może także wskazywać na obecność w organizmie innych czynników, które mogłyby zwiększać wydzielanie EPO – np. z powodu stosowania steroidów anabolicznych, przy występowaniu zespołu Cushinga lub torbieli nerek. Podwyższone stężenie EPO i jednoczesna niedokrwistość, może występować w niedoborach żelaza, witaminy B12, podczas anemii aplastycznej (szpik kostny przestaje produkować komórki krwi na skutek czynników toksycznych, leków lub napromieniowania i infekcji) oraz anemii, której przyczyną jest rozpad krwinek czerwonych.
Co oznacza niskie stężenie erytropoetyny (EPO)?
Niskie stężenie EPO przy niedokrwistości może wskazywać na anemię o podłożu choroby nerek. Warto wiedzieć, że w niedokrwistości chorób przewlekłych procesy zapalne mogą doprowadzić do zaburzenia działania EPO na komórki szpiku. Z kolei nadkrwistość oraz niskie stężenie EPO to cechy charakterystyczne czerwienicy prawdziwej. Podczas tego schorzenia pojawia się w szpiku klon komórek, których wzrost i liczba całkowicie wymykają się spoza jakiejkolwiek kontroli.
Przyczyny niedoboru erytropoetyny
Tylko w nielicznych przypadkach dochodzi do niedoborów naturalnie wytwarzanej przez organizm EPO. Najczęstszą przyczyną jest przewlekła niewydolność nerek, która objawia się anemią, częstymi krwawieniami z nosa, bólem nerek, częstomoczem lub bezmoczem. Dolegliwości powodowane przez niewydolność nerek mogą obejmować także układ kostny, powodując np. ból kości i stawów.
EPO – badanie
Zwykle EPO oznacza się tylko u pacjentów, którzy mają nieprawidłowe wyniki badania krwi (morfologii) – a konkretniej, mają nieprawidłowy poziom erytrocytów, hematokrytu oraz hemoglobiny. Poziom EPO bada się często także u osób cierpiących na nadkrwistość, niedokrwistość, albo w przypadkach podejrzenia nasilenia anemii.
Jak wygląda badania? Krew pobiera się z żyły łokciowej. Do poboru krwi stawiamy się rano, na czczo – wyjątkiem jest zalecenie od lekarza na jednoczesne wykonanie oznaczenia poziomu erytrocytów, hematokrytu i hemoglobiny.
