Rodzaje zakrzepicy żylnej
Zakrzepica żylna może występować jako:
- zakrzepica żył głębokich – wówczas skrzepy pojawiają się zazwyczaj w kończynach dolnych, ale nie jest to regułą,
- zakrzepica żył powierzchniowych – często towarzyszy żylakom kończyn dolnych,
- zakrzepica żył wątrobowych – polega na krzepnięciu krwi w żyłach wątroby; choroba ta nazywana jest także zespołem Budd-Chiariego,
- zatorowość płucna – to zwężenie bądź nawet zamknięcie tętnicy płucnej; stan ten może być efektem zakrzepicy żył głębokich.
Co to jest zakrzepica?
Zakrzepica to groźna choroba zakrzepowo-zatorowa. Polega na tym, że w żyłach pojawiają się skrzepy, które są niebezpieczne dla życia. Nieleczona zakrzepica może doprowadzić do wstrząsu, nagłego zatrzymania oddychania lub zatrzymania krążenia, co oznacza nagłą śmierć. Zakrzepicy nie należy zatem lekceważyć. Co roku w całej UE na zakrzepicę zapada średnio 1,5 mln osób. Z powodu zatoru tętnicy płucnej (który jest konsekwencją zakrzepicy), umiera rocznie ok. 0,5 mln osób. Co mówią nam te statystyki? Otóż na zakrzepicę umiera rocznie więcej ludzi, niż z powodu raka piersi, prostaty czy wirusa HIV.
Zakrzepica – przyczyny
Zakrzepica zwykle powstaje w wyniku czynników ryzyka, takich jak: długotrwałego unieruchomienia, stosowania doustnych leków antykoncepcyjnych, ucisku na żyłę, z powodu braku aktywności fizycznej, z powodu nadwagi lub otyłości, z powodu cukrzycy, reumatyzmu, chorób nowotworowych lub chorób układu krążenia, z powodu palenia papierosów, nadużywania alkoholu lub kawy.
Są również sytuacje, gdy zakrzepica jest wrodzona – wówczas mówimy o trombofilii, która jest wynikiem zaburzenia procesów hemostazy. Skrzep oraz fibryna tworzą się na żądanie organizmu, na drodze kaskady przemian biologicznych, w której bierze udział wiele różnych białek – nazywanych czynnikami krzepnięcia. Najczęstszą przyczyną trombofilii wrodzonej jest tzw. czynnik VLeiden – mutacja p.R506Q w genie F5, który koduje czynnik V w trakcie szlaku protrombinowego. Znacznie rzadziej zakrzepica wrodzona jest związana z innymi czynnikami, jednak nie jest to regułą – istnieją wyjątki w postaci mutacji w innych genach kodujących białka, które są przyczyną niedoboru antytrombiny, białka S lub białka C. Istnieją także trombofilie nabyte, a wśród nich: zespół antyfosfolipidowy, hiperhomocysteinemię, większe stężenie czynnika IX lub XI.
Zakrzepica – diagnostyka
Diagnostykę zakrzepicy można wykonać na kilka sposobów – w zależności od jej przyczyny. Wyróżnia się badania genetyczne – w przypadku trombofilii wrodzonej – lub w podejrzeniach innej przyczyny zakrzepicy”
- badanie ultrasonograficzne typu Doppler,
- badanie fizykalne,
- badanie D-dimerów,
- rezonans magnetyczny,
- flebografię kontrastową.
Do badań diagnostycznych genetycznych natomiast, zalicza się:
- F5, czynnik V,
- F2, protrombina,
- HABP2, białko wiążące kwas hialuronowy,
- MTHFR, reduktaza 5,10- metylenotetrahydrofolianu,
- PROC, białko C,
- PROS1, białko S,
- SERPINC1, antytrombina III,
- THBD, trombomodulina.
A dla kogo są badania genetyczne? Kto powinien wykonać diagnostykę w kierunku wrodzonych trombofilii? Wynik badania genetycznego jest szczególnie polecany osobom decydującym się na włączenie antykoncepcji hormonalnej lub na zajście w ciążę. Nie ma również przeciwwskazań do wykonania takiej diagnostyki, więc jeśli tylko podejrzewasz, że w Twojej rodzinie występowała zakrzepica (u rodziców, dziadków, rodzeństwa), warto poddać się badaniom, aby wdrożyć działania profilaktyczne – nawet w sytuacji, gdy nie występują żadne objawy.
Zakrzepica – objawy
Objawy zakrzepicy są rozmaite, a zależą od tego, jaka jest postać choroby. Do najczęstszych objawów należą obrzęki nóg, zaczerwienienia skóry, bóle podczas chodzenia – ale nie tylko. Poniżej przedstawiamy najbardziej charakterystyczne objawy dla każdego z wymienionych wcześniej rodzajów zakrzepicy.
1. Zakrzepica żył głębokich – objawy:
- zaczerwienienia lub zasinienia skóry,
- bóle nóg, zwłaszcza podczas chodzenia (ból łydki, ból stopy podczas ucisku, ból podudzia przy opukiwaniu),
- obrzęki nóg, zwłaszcza kostek i ud,
- uczucie ciepłych kończyn – wyraźnie zwiększona temperatura,
- uczucie twardnienia żył,
- napięta skóra.
2. Zakrzepica żył powierzchniowych – objawy:
- ta postać często występuje wraz z żylakami kończyn dolnych,
- wyczuwalne pod palcem zgrubienia na skórze,
- wyraźne opuchnięcie i obrzęki nóg,
- gorsze samopoczucie.
3. Zakrzepica żył wątrobowych – objawy:
- obrzęk/opuchnięcie nóg,
- powiększona śledziona lub/i wątroba,
- tzw. wodobrzusze,
- częste bóle brzucha,
- nudności.
4. Zatorowość płucna – objawy:
- Bóle w klatce piersiowej i duszności,
- suchy kaszel,
- plucie krwią,
- gorączka,
- silne pocenie się,
- tachykardia,
- sinica ciała.
Ryzyko zakrzepicy w ciąży
W ciąży jest większe ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył – zwłaszcza u kobiet, które mają czynniki ryzyka (np. stosowanie antykoncepcji hormonalnej, palenie papierosów, mało aktywny tryb życia itd.) lub u których występują genetyczne czynniki trombofilii. W ciąży dodatkowo mamy do czynienia z silnymi zmianami hormonalnymi oraz uciskiem na żyły biodrowe lub na narządy (ucisk macicy). Rozwój płodu sprawia, że nacisk na żyły jest większy, co zwiększa ryzyko wystąpienia w tym odcinku zakrzepicy. Niestety zarówno nabyta zakrzepica, jak i wrodzona, zwiększają także ryzyko poronienia.
Zakrzepica – leczenie
Nieleczona zakrzepica może prowadzić do zespołu pozakrzepowego i wielu innych poważnych schorzeń, a nawet do śmierci – zwłaszcza przy zatorowości płucnej. W leczeniu zakrzepicy – zarówno wrodzonej, jak i nabytej – stosuje się głównie leki przeciwzakrzepowe (zwiększające krzepliwość krwi), zastrzyki z heparyny, leki przeciwzapalne, a w przypadku bólu – leki przeciwbólowe. Wśród leków przeciwzakrzepowych wyróżnia się np. Acard czy Clexane. Dostępne są także wszelkie kremy, żele, maści – które działają doraźnie np. na żylaki. Poza leczeniem farmakologicznym, można wdrożyć także leczenie domowe, wspomagające terapię i pozwalające obniżyć ryzyko wystąpienia powikłań. To m.in. regularne uprawianie aktywności fizycznej, rzucenie palenia papierosów i picia alkoholu, ograniczenie kawy, stosowanie zdrowej diety zgodnej z zasadami piramidy żywienia, a w przypadku nadwagi i otyłości, które mogą być przyczynami zakrzepicy żylnej – zrzucenie zbędnych kilogramów.
Zakrzepica – powikłania
Zakrzepica może mieć różne powikłania, w zależności od postaci. Zakrzepica płucna – inaczej zatorowość płucna – stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia, ponieważ w skrajnych przypadkach prowadzi do zatrzymania krążenia, niedotlenienia i śmierci. Najbardziej narażone na takie powikłania są osoby po zabiegach operacyjnych, cierpiące na nowotwory, osoby otyłe, osoby z nadkrzepliwością krwi, po urazach, osoby starsze, osoby stosujące antykoncepcję hormonalną lub hormonoterapię, a także palacze papierosów i osoby o siedzącym trybie życia.
Innym poważnym powikłaniem jest zator wsteczny. Jeśli oderwany zakrzep jest bardzo duży, nie może popłynąć wraz z krwią, tylko cofa się w kierunku działania siły ciężkości. To bardzo poważny stan, którego nie wolno bagatelizować, ponieważ skrzep zamykający naczynia obwodowe będzie powodować niedokrwienie danego obszaru, który jest zaopatrywany przez żyłę w krew. Objawami takiego zatoru są m.in.: silny ból, blada i zimna skóra, niedowład kończyny dolnej. Tętno może być niewyczuwane na naczyniach, które położone są obwodowo. Niekiedy dochodzi także do zapadnięcia żył powierzchniowych.
Bibliografia
- JA. Heit, Thrombophilia: common questions on laboratory assessment and management, „Hematology Am Soc Hematol Educ Program”, s. 127-35, 2007.
- P. Gutknecht, G. Łuszczyńska-Nitka, J. Siebert, Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa w praktyce lekarza rodzinnego, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2007, tom 1, nr 2, 115–123.
- S. Łopaciuk (red.), Zakrzepy i zatory, Wyd. II, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2002.
- K. Zawilska, J. Brożek, R. Jaeschke i wsp., Wytyczne profilaktyki i leczenia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, Aktualizacja 2005, „Medycyna Praktyczna” 2005; 6 (supl.), (172).
- A. Undas, K. Chojnowski i wsp., Oznaczanie i interpretacja mutacji genu MTHFR w ginekologicznej i internistycznej praktyce klinicznej. Zalecenia, „Medycyna Praktyczna” 2019, s. 13-18.
