Czym jest morfologia krwi?
Morfologia krwi to podstawowe badanie diagnostyczne, dzięki któremu można określić ilościowo oraz jakościowo poszczególne elementy krwi: erytrocyty, leukocyty i trombocyty. Często określa się także poziom hemoglobiny.
Jakie objawy są wskazaniem do wykonania morfologii?
Wg prof. hab. n. med. Wiesława Jędrzejczaka, morfologię krwi każdy człowiek powinien wykonywać raz w roku, bez żadnych objawów chorobowych. Jeśli objawy chorobowe występują, bezwzględnie powinno się wykonać takie badanie: zwłaszcza w przypadku przedłużającego się zakażenia, osłabienia, wybroczyn czy krwotoków. Jego zdaniem wiele chorób można wykryć tym jednym, prostym badaniem, ponieważ krew odzwierciedla stan naszych narządów – w tym ich zaburzenia. Innymi słowy – badanie krwi nierzadko ratuje życie.
A stan naszej krwi jest bardzo istotny, ponieważ to ona transportuje tlen, hormonowy, witaminy czy substancje odżywcze do wszystkich naszych narządów, odprowadza dwutlenek węgla i produkty przemiany materii, reguluje gospodarkę wodną i elektrolitową, utrzymuje stałą temperaturę ciała, reguluje pH, ochrania organizm przeciw antygenom oraz ciałom obcym. Jest zatem idealnym materiałem do badania, ponieważ pozwala wykryć naprawdę wiele zaburzeń w naszym organizmie.
Czy w badaniu krwi można wykryć nowotwory?
W badaniu krwi obwodowej (morfologii), możemy ocenić – na podstawie niedoborów i nadmiarów poszczególnych krwinek – rozmaite choroby, w tym nowotwory (białaczki, czerwienicę, wybrane chłoniaki, nowotwory narządów wtórnie powodujące niedokrwistość, a także szpiczaka czy nadpłytkowość). W badaniu krwi dowiadujemy się, czy mamy np. niedokrwistość – która często jest pierwszym objawem nowotworu. Oczywiście nie jest to wytyczna do postawienia jednoznacznego rozpoznania, ale pozwala uruchomić kolejne badania diagnostyczne, dzięki którym dokładniej zbadamy stan swojego zdrowia.
Czy w ramach morfologii warto wykonać także OB?
Według wielu lekarzy, jak najbardziej warto wykonać badanie OB. To wskaźnik, który mówi nam o wielu chorobach zapalnych lub nowotworowych. Czerwona lampka powinna się nam zapalić, jeśli wskaźnik OB jest powyżej 20, ale mniej niż 40 – wówczas należy powtórzyć badanie, aby wykluczyć błąd w wynikach oraz podjąć kolejne kroki diagnostyczne. Jeśli natomiast wynik jest powyżej 40, a co gorsza – 100, bardzo prawdopodobne, że występuje u nas poważna jednostka chorobowa.
Morfologia krwi – na czym polega i jak się przygotować?
Aby wykonać badanie krwi (morfologię) wystarczy 5 ml krwi żylnej, którą pobiera się zwykle w zgięciu łokciowym. Całość zajmuje maksymalnie kilka minut, a wynik otrzymamy nawet w tym samym dniu. Morfologię należy wykonywać na czczo (nie można spożywać posiłków w ciągu 12 godzin przed pobraniem krwi). Przed badaniem rano można napić się wody – dzięki temu łatwiej będzie pobrać krew. Zwykle badania przeprowadza się między 7 a 10 rano – w późniejszych porach niektóre parametry mogą być zaburzone. Przez 3 dni przed badaniem warto ograniczyć spożycie kawy, alkoholu i palenie papierosów. Jeśli przyjmujesz leki, weź je po badaniu – nie przed, ponieważ mogą zaburzyć wyniki.
Interpretacja wyników morfologii krwi
Wyniki z morfologii, oprócz poziomów poszczególnych elementów krwi wyliczonych dla danej próbki – zawierają także podział poziomów prawidłowych (podaje się „widełki” od najniższej wartości ocenianej jako prawidłowa, do najwyższej) dla każdego ze wskaźników. Obok wyniku parametru, który nie jest zgodny z normą, często umieszcza się strzałkę w dół lub w górę. Jeśli strzałka skierowana jest w dół, oznacza to, że dany parametr jest niższy niż dolna granica normy, a jeśli strzałka kieruje się ku górze – parametr przekracza górną granicę normy. Warto zauważyć, że przedziały warto prawidłowych mogą różnić się w poszczególnych laboratoriach – ale nieznacznie. Niewielkie odchylenia od normy nie muszą oznaczać jednostki chorobowej, ale nie można tego wykluczyć, dlatego warto wykonać kolejne badania diagnostyczne. Jeśli parametry mocno wykraczają poza normy, należy działać szybko – niezwłocznie udać się do lekarza i podjąć kolejne badania.
Należy przy tym pamiętać o fakcie, że możliwa jest choroba nawet przy całkowicie prawidłowej morfologii, dlatego ostateczna interpretacja badania powinna przy przeprowadzona przez lekarza, który przeprowadzi dogłębny wywiad.
Na morfologię krwi składa się badanie 3 jej głównych układów: układu czerwonokrwinkowego, białokrwinkowego oraz płytek krwi (trombocyty).
Wyniki morfologii – badanie układu czerwonokrwinkowego
Analiza czerwonych krwinek – czyli erytrocytów – ocenia stężenie hemoglobiny, liczby i objętości krwinek czerwonych, a wszystkie te parametry analizowane razem, służą do wyliczenia poziomu hematokrytu i i innych wskaźników układu czerwonokrwinkowego. W tym badaniu stosuje się następujące oznaczenia.
1. Hb – hemoglobina
Norma u kobiet wynosi 12-16 g/dl, u mężczyzn – 14-18 g/dl, a u kobiet w ciąży – 11-14 g/dl. Zmniejszony poziom Hb jest podstawowym wskaźnikiem niedokrwistości, a zwiększone może sugerować czerwienicę lub odwodnienie.
2. RBC – liczba erytrocytów
Norma u kobiet wynosi od 3,5 do 5,2 mln/ul, a mężczyzn – od 4,2 do 5,2 mln/ul. Wynik poniżej normy może wskazywać na niedobór żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego, a także na utratę krwi z wrzodu żołądka lub dwunastnicy, na choroby nerek oraz na ciążę. Wynik powyżej normy często występuje u osób przebywających przez długi okres w wysokich górach.
3. Ht – hematokryt
Oznacza objętość erytrocytów we krwi. Norma dla kobiet to wynik między 37 a 47%, a dla mężczyzn – między 40 a 54%. Jeśli przy zmniejszonym poziomie Ht jest też zmniejszony poziom RBC, może to świadczyć o niedokrwistości, przewodnieniu, a także o ciąży. Jeśli wskaźniki te przekraczają z kolei górne granice normy, może to wskazywać na czerwienicę lub odwodnienie.
4. MCV – objętość erytrocytu
Prawidłową wartością jest przedział między 82 a 92 fl. MCV to ważny wskaźnik w ocenie przyczyn anemii/niedokrwistości. Przykładowo MCV może być podwyższony przy niedokrwistości, która jest spowodowana niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12, a także przy marskości wątroby, w ciąży lub przy nadużywaniu alkoholu. Jeśli MCV jest za niski, możemy mieć do czynienia z niedokrwistością z powodu niedoboru żelaza czy rozmaitych chorób przewlekłych.
5. MCH – masa hemoglobiny w erytrocycie
Normą jest przedział między 27 a 31 pg. Jeśli MCH jest za niskie, może to oznaczać niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza.
6. MCHC – średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie
Normą jest wartość między 32 a 36 g/dl. Jeśli MCHC jest za niskie, może to oznaczać niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza. Za niska wartość MCHC występuje również często u kobiet podczas miesiączki, dlatego warto wykonywać badanie po zakończeniu miesiączkowania lub przed nim.
7. RC – retikulocyty
To liczba młodych, niedojrzałych erytrocytów. Ich poziom powinien oscylować w granicach 5-15 promili. RC jest wskaźnikiem zdolności produkcyjnej szpiku. Jeśli poziom RC jest za wysoki, może oznaczać niedokrwistość spowodowaną wzmożoną produkcją krwinek czerwonych, np. niedokrwistość pokrwotoczną (występuje ona często po leczeniu żelazem, witaminą B12 lub po splenektomii). Jeśli RC jest za niskie, może występować w niedokrwistości z powodu niedoboru witaminy B12.
Wyniki morfologii – badanie układu białokrwinkowego
Leukocyty to grupa komórek, na którą składają się neutrofile, eozynofile, bazofile, limfocyty oraz monocyty. Poniżej przedstawiamy normy dla poszczególnych parametrów i interpretację wyników.
1. WBC – liczba leukocytów we krwi
Normą jest wartość mieszcząca się w przedziale 4000-10000/ul. Zmiany w całkowitej liczbie leukocytów należy zawsze oceniać wyłącznie wraz ze zmianami w liczebności poszczególnych komórek w całej grupie – zwykle znaczne odchylenia od norm są spowodowane zmianami w poziomach neutrofilów lub limfocytów. Zbyt niska liczba leukocytów ogólnie może wskazywać na uszkodzenie szpiku lub być skutkiem ubocznym leczenia przeciwnowotworowego. Z kolei zbyt wysoka liczba WBC może wskazywać na infekcję, stan zapalny, nadmierny stres, a nawet białaczkę.
2. Neutrofile
Ich poziom powinien być na poziomie 60-70%, a w tym neutrofile pałeczkowate powinny stanowić od 3 do 5%, z kolei segmentowane – od 57 do 65%. Do podwyższenia poziomu neutrofilii może dojść z wielu względów fizjologicznych, np. ciąży, połogu, wzmożonego wysiłku fizycznego, przewlekłego stresu, z powodu palenia papierosów. Zbyt wysoki poziom tego wskaźnika może także świadczyć o chorobach: infekcjach bakteryjnych, grzybiczych, pasożytniczych i wirusowych, nowotworach (szczególnie mięsaki tkanek miękkich i czerniak), chorobach układu odpornościowego, zatorowości płucnej, chorobach endokronologicznych i metabolicznych, białaczce. Neutrofile poniżej normy natomiast, mogą wskazywać na infekcje o podłożu bakteryjnym i wirusowym, białaczkę, chłoniaku, aplazję szpiku kostnego, niedobór witaminy B12, kwasu foliowego, miedzi i żelaza.
3. Limfocyty (LYM)
Normą jest wynik między 25 a 45%. Jeśli wynik jest poniżej dolnej granicy normy, może sugerować AIDS i inne zakażenia wirusowe. Z kolei wynik powyżej normy może oznaczać chłoniaka, przewlekłą białaczkę limfocytową, nadczynność tarczycy, chorobę zakaźną wieku dziecięcego, szpiczaka mnogiego.
4. Monocyty (MONO)
Normą jest przedział między 4 a 8%. Jeśli wynik jest zbyt niski, może świadczyć o infekcji, ale często jest spowodowany stosowaniem niektórych leków (przykładowo – przy glikosterydach). Zbyt wysoki wynik monocytów może z kolei oznaczać mononukleozę zakaźną, zakażenia bakteryjne (gruźlicę, kiłę, dur), zapalenie wsierdzia, zakażenia pierwotniakowe, chorobę Crohna, kolagenozę, urazy chirurgiczne, nowotwór lub białaczkę monocytową.
5. Eozynofile
Normą jest przedział między 2 a 4%. Zbyt wysoki poziom eozynofili może występować przy chorobach alergicznych, pasożytniczych, nowotworowych, chorobach tkanki łącznej (np. przy reumatoidalnym zapaleniu stawów), chorobach skóry, schorzeniach zapalnych jelit, przy marskości wątroby, w ostrym lub przewlekłym eozynofilowym zapaleniu płasu, w zespole Churga-Straussa. Zbyt niski procent eozynofilów stwierdza się z kolei przy niedokrwistości aplastycznej, przy zatruciach lub w rozsianej postaci tocznia trzewnego.
6. Bazofile
Normą jest przedział między 0 a 1%. Jeśli bazofile są poniżej normy, może to być wynik stanu po chemio- lub radioterapii. Niekiedy świadczy o nadczynności tarczycy lub kory nadnerczy, o przewlekłym stresie, zapaleniu płuc. Często niski poziom bazofilii jest także stanem spowodowanym przyjmowaniem leków (hormonalnych, antybiotyków, sterydów i wielu innych). Jeśli natomiast bazofile są na zbyt wysokim poziomie, zwykle świadczy to o alergii lub o przebytej infekcji. Niekiedy to sygnał świadczący o niedoczynności tarczycy, zapaleniu przewodu pokarmowego lub jelita, gruźlicy lub białaczce szpikowej.
Wyniki morfologii – badanie płytek krwi
Podczas badania płytek krwi określa się takie parametry, jak PLT, MPV, PDV.
1. PLT – liczba płytek krwi
Norma mieści się w przedziale od 150000 do 400000/ul. Jeśli płytek krwi jest za mało, może to świadczyć u upośledzonym wytwarzaniu płytek krwi w szpiku – co może być spowodowane przerzutami raka do szpiku lub ostrą białaczką. Wynik poniżej normy może oznaczać również chorobę autoimmunologiczną lub występowanie toksyn bakteryjnych. Często jednak zbyt niskie PLT jest spowodowane przyjmowaniem leków przeciwbólowych i antybiotyków. Z kolei wynik zbyt wysoki może wskazywać na: przewlekłe zakażenie, niedobory żelaza, nadpłytkowość samoistną. Często zawyżony wynik występuje podczas ciąży, a także po usunięciu śledziony.
2. MPV – objętość płytki krwi
Normą jest przedział między 7,5 a 10,5 fl. Zmniejszony poziom MPV może świadczyć o upośledzonej produkcji płytek krwi, niewydolności szpiku kostnego, hipersplenizmie, zespole HELLP, zaburzeniach reumatologicznych. Często zaniżony wynik występuje przy nadużywaniu alkoholu lub przyjmowaniu niektórych leków. Za wysokie MPV może z kolei sugerować nadpłytkowość. Zbyt wysokie MPV czasami świadczy o białaczkach szpikowych, czerwienicy prawdziwej, metaplazji szpiku, niedokrwistości hemolitycznej, niedoborze żelaza, chorobie alkoholowej, występowaniu stanu zapalnego, a także o chorobie zakaźnej lub nowotworowej.
3. PDW – rozpiętość rozkładu objętości płytek krwi
Ten parametr nie znajduje osobnego zastosowania diagnostycznego – jeśli pozostałe wyniki są w normie, nie ma potrzeby wdrażania kolejnych badań diagnostycznych.
O tym, jak ważne są badania krwi, możecie posłuchać także w wywiadzie programu Pytanie na Śniadanie.
Bibliografia
- Płonczyński H., Analiza i interpretacja wyników badań laboratoryjnych, Warszawa 2016.
- Dembińska-Kieć A., Naskalski J., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wrocław 2012.
