Szkarlatyna – objawy, leczenie, zarażanie

Szkarlatyna – co to za choroba?

Szkarlatyna to choroba zakaźna, zwykle dotykająca dzieci – ale nie tylko. Szkarlatynę mogą przechodzić także osoby dorosłe, zwłaszcza kobiety w ciąży. To jedna z najczęstszych chorób zakaźnych – w 2017 roku w Polsce odnotowano 13,7 tys. zakażeń. W dawnych czasach szkarlatyna należała do chorób śmiertelnych – dziś jednak nie jest już tak groźna, o ile szybko zostanie rozpoznana i wdrożymy odpowiednie leczenie, aby uniknąć powikłań.

Szkarlatyna jest chorobą ogólnoustrojową, powstającą w wyniku zakażenia organizmu paciorkowcami z grupy A, które wywołują m.in. anginę (paciorkowce Streptococcus pyogenes). W przypadku tych szczepów człowiek jest jedynym gospodarzem.

Zwykle szkarlatyna objawia się jako drobna, czerwona wysypka na policzkach. Wokół ust oraz nosa skóra pozostaje blada. Wysypka znajduje się także na kończynach, plecach, klatce piersiowej oraz na pośladkach i pachwinach. Wysypce towarzyszy gorączka. Wszystkie objawy szkarlatyny wywołane są obecnością w organizmie toksyn – a konkretniej, toksyn erytrogennych, które wytwarzane są przez paciorkowce.

Objawy u dzieci i dorosłych mogą mieć ostry przebieg i powodować poważne powikłania – stąd bardzo ważne jest, aby szybko zareagować i wdrożyć leczenie penicyliną lub jej zamiennikiem (w przypadku osób uczulonych na ten składnik – wówczas stosuje się zwykle antybiotyki z grupy makrolidów, np. erytromycynę czy azytromycynę). Co ważne, na szkarlatynę nie chorują niemowlęta (do 6. miesiąca życia, ponieważ posiadają one odporność bierną w wyniku przekazania przez matkę swoistych przeciwciał w czasie ciąży), poza absolutnymi wyjątkami. Mimo to warto i tak zwracać uwagę na wszelkie objawy, które mogłyby sygnalizować pojawienie się takiej choroby, czyli np. wysoka i nagła gorączka, wysypka czy ogólne osłabienie i ospałość.

Jak można zarazić się szkarlatyną?

Szkarlatyna rozprzestrzenia się drogą kropelkową, a więc jest bardzo zaraźliwa. Do zakażenia może dochodzić przez bezpośredni kontakt z chorym, ale nie tylko – wystarczy np. dotykanie przedmiotów, których chory używał. Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj od 2 do 5 dni.

Szkarlatyna – objawy

Objawy szkarlatyny są dość charakterystyczne i podobne zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Do najczęściej spotykanych objawów zaliczamy:

• wysoką gorączkę (to zwykle pierwszy objaw choroby) – nawet do 40°C;
• silny ból gardła oraz jego zaczerwienienie – temu objawowi towarzyszy także biały nalot na języku w pierwszych dniach, a po kilku dobach język również się zaczerwienia, jak gardło; dodatkowo może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych i migdałków;
• wysypka – pojawia się dość szybko, bo już w drugim dniu choroby; przypomina oparzenie słoneczne i jest swędząca; skóra objęta wysypką jest szorstka oraz blednie pod wpływem nacisku; najpierw pojawia się na tułowiu, a później obejmuje resztę ciała; po ok. 7 dniach skóra, która była dotknięta wysypką, stopniowo zaczyna się złuszczać, co jest bardzo charakterystyczne dla szkarlatyny;
• rumień na twarzy – pojawia się podobnie jak wysypka, w drugiej dobie; rumień jest drobnoplamisty, czerwony lub różowy i najbardziej widoczny jest na policzkach (przyjmuje postać wysypki); charakterystyczne dla płonicy jest to, że wokół ust i nosa skóra pozostaje blada; wysypka na twarzy jest bardzo drobna;
• biały nalot na języku – początkowo pojawia się biały nalot, a po ok. 2-3 dobach kolor języka zmienia się na czerwony/malinowy;
• problemy żołądkowe – najczęściej bóle brzucha, wymioty, biegunka – to objawy często towarzyszące szkarlatynie;
• dreszcze – pojawiają się dość często podczas szkarlatyny.

U osób dorosłych szkarlatyna może być mylona z silną alergią, a u dzieci – z innymi chorobami o podłożu wirusowym lub bakteryjnym. W bardziej toksycznym jednak przebiegu, płonica może powodować dodatkowo zaburzenia mięśnia sercowego, szmery skurczowe nad sercem, powiększenie śledziony i wątroby czy utratę przytomności.

Z jakimi chorobami można pomylić szkarlatynę?

Wstępne objawy szkarlatyny są często mylone z grypą albo anginą. Gorączka, dreszcze, bóle brzucha, biegunki, wymioty czy zaczerwienione gardło i migdały – to objawy, które można przypisać do innych popularnych chorób, zwłaszcza wieku dziecięcego. Szkarlatynę zwykle rozpoznaje się dopiero od wystąpienia wysypki. Niekiedy szkarlatynę myli się także z odrą, różyczką, zakażenia gronkowcami, chorobą Kawasakiego, a także zespołem wstrząsu toksycznego.

Niekiedy dla rozpoznania szkarlatyny, konieczne jest wykonanie posiewu z gardła (pobierany jest materiał m.in. z migdałków i tylnej ściany gardła). To najpewniejszy sposób na odróżnienie szkarlatyny od innych chorób, które mają podłoże wirusowe. Pomocne może też być badanie krwi – jeżeli jest podwyższony poziom neutrofilów NEU, może to świadczyć o ostrej infekcji. Może też być przyspieszony OB, a odczyn ASO będzie dodatni.

Szkarlatyna – leczenie

Podczas szkarlatyny bezwzględnie podaje się antybiotyki, których zadaniem jest zwalczenie przyczyny choroby – a więc paciorkowców, które ją wywołują. W przypadku niezastosowania antybiotyków, szkarlatyna może okazać się bardzo groźną – nawet śmiertelną – chorobą.

Kuracja antybiotykami trwa zwykle ok. 10 dni. Antybiotyk należy podawać bardzo precyzyjnie i regularnie, aby stężenie panaceum we krwi było na stałym poziomie przez całą dobę. Należy ponadto wziąć wszystkie przepisane tabletki, nawet w sytuacji, gdy objawy ustąpią szybciej, ponieważ niedoleczona szkarlatyna może powodować bardzo groźne powikłania.

Szkarlatyna – leczenie domowymi sposobami

Nic nie zastąpi leczenia farmakologicznego antybiotykiem, a wszelkie domowe metody mogą być jedynie dodatkiem – nie zastępstwem dla przyjmowania leków! Dotyczy to zarówno łagodnych, jak i groźnych przypadków. Do metod domowych, które wspomagają leczenie szkarlatyny, zalicza się przede wszystkim przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, a także pokarmów w postaci płynnej lub półpłynnej. Aby zmniejszyć obrzęk gardła, można zastosować płukankę z solą (wsypujemy 1 łyżeczkę soli do szklanki letniej wody i takim roztworem płuczemy gardło kilka razy dziennie). Konieczne jest też regularne wietrzenie mieszkania i zmiana pościeli (najlepiej codziennie), aby ilość bakterii w pomieszczeniu była jak najmniejsza – dzięki temu choroba będzie miała krótszy przebieg. Podczas wysokiej gorączki można podać ibuprofen lub paracetamol – warto jednak skonsultować to z lekarzem.

Powikłania niedoleczonej szkarlatyny

Do najczęstszych powikłań nieleczonej lub niedoleczonej szkarlatyny należą poniższe schorzenia:

• zapalenie ucha,
• gorączka reumatyczna,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek,
• ropne zapalenie węzłów chłonnych,
• zapalenie zatok,
• paciorkowcowe zapalenie stawów,
• rzadko: zapalenie płuc, wsierdzia, wątroby lub opon mózgowych.

Szczepionka na szkarlatynę – czy istnieje?

Niestety na szkarlatynę nie istnieje żadna szczepionka. Jednak można wdrażać działania profilaktyczne, dzięki którym ryzyko zarażenia się tą choroba będzie mniejsze. Do nich zalicza się przede wszystkim dbanie o higienę osobistą, zwłaszcza częste mycie rąk, a jeżeli w przedszkolu lub szkole wystąpił przypadek szkarlatyny, warto zatrzymać dziecko w domu na co najmniej kilka dni. Co ważne, szkarlatyna jest chorobą, która może nawracać – jej przechorowanie nie daje odporności. Najczęściej do zakażeń dochodzi w okresie jesienno-zimowym.

Jak wygląda wysypka podczas szkarlatyny?

Wysypka pojawia się po ok. 2-3 dniach od wystąpienia gorączki. Najpierw pojawia się w okolicach tułowia: na plecach i klatce piersiowej. Następnie przechodzi na całe ciało, w tym pośladki, pachwiny, kończyny i twarz. Wysypka może być swędząca. Charakteryzują ją niewielkie kropeczki, które można porównać wielkością do łebka od szpilki. Kolor jest jasnoróżowy do czerwonego. Wokół ust i nosa nie pojawia się – w tych miejscach skóra jest blada. Po kilku dniach skóra w miejscach dotkniętych wysypką zaczyna się stopniowo łuszczyć. Zobaczcie poniżej, jak może wyglądać wysypka charakterystyczna dla szkarlatyny.

Szkarlatyna u dzieci

Szkarlatyna może nawracać nawet kilka razy w życiu, zwłaszcza w okresie wieku dziecięcego. W przypadku dzieci jej przebieg może być różny: u jednych jest ona łagodna, ale u innych może przebiegać bardzo ciężko. Zwykle trwa ok. 5 dni. Gdy tylko zauważymy pierwsze objawy, należy udać się jak najszybciej do lekarza, aby wdrożyć odpowiednie leczenie antybiotykami. Do najczęstszych objawów szkarlatyny u dzieci zalicza się:

• szybsze tętno,
• ból gardła, kaszel,
• bóle brzucha i głowy,
• wymioty,
• dreszcze,
• wysoka temperatura.

To objawy, które pojawiają się już na samym początku choroby. Są także inne objawy, które mogą pojawić się nieco później – po ok. 1-2 dobach. Należą do nich np.: powiększone migdałki i węzły chłonne, zaczerwienienie migdałków, biały nalot na języku (a później kolor malinowy języka), wypieki na twarzy, drobna wysypka na tułowiu (a następnie na całym ciele oraz na twarzy). W przypadku ostrego przebiegu szkarlatyny, objawy mogą być o wiele groźniejsze. Może dojść np. do zaburzenia pracy układu krążenia, zapalenia mięśnia sercowego, a także powiększenia śledziony lub wątroby – a to bardzo groźne dla życia powikłania, dlatego w przypadku zauważenia pierwszych objawów choroby u dziecka, należy działać bardzo szybko.

Jeżeli chodzi o leczenie szkarlatyny u dzieci, polega ono na antybiotykoterapii oraz na łagodzeniu najbardziej dokuczliwych objawów – podaje się np. leki obniżające gorączkę. Konieczne jest podawanie dużej ilości płynów. W ciężkich przypadkach możliwa jest hospitalizacja.

Szkarlatyna u dorosłych

Szkarlatyna jest charakterystyczna dla wieku dziecięcego, jednak nie oznacza to, że nie może dotknąć osób dorosłych. Podobnie jak u dzieci, szkarlatynę u dorosłych powodują paciorkowce z grupy A. Przebieg szkarlatyny u dorosłych jest bardzo zróżnicowany: u jednych może być pomylony z alergią, u innych jest bardzo ostry i groźny. Dorośli, których dotknęła szkarlatyna, zwykle skarżą się na nudności, wymioty i bóle brzucha, wysoką gorączkę, powiększenie węzłów chłonnych i migdałków, wysypkę, a także na ogólne osłabienie organizmu. Nie zawsze jednak wymienione objawy występują, dlatego często pojawiają się problemy diagnostyczne. Dlatego w każdym przypadku warto od razu udać się do lekarza, aby ten mógł poprawnie postawić diagnozę i wdrożyć odpowiednie leczenie. To ważne, ponieważ w skrajnych przypadkach szkarlatyna u dorosłych może prowadzić do ostrych powikłań, takich jak sepsa, zapalenie mięśnia sercowego, martwica dna jam ustnej, posocznica czy utrata przytomności.

Szkarlatyna w ciąży – czy jest groźna?

Ponieważ kobiety w ciąży mają osłabioną odporność, łatwiej zarażają się różnymi chorobami – w tym także szkarlatyną. Zarażenie paciorkowcami nie jest co prawda niebezpieczne dla samego płodu, ale warto zgłosić się szybko do lekarza prowadzącego, aby monitorował przebieg choroby. Można ona ustąpić samoistnie, ale nie zawsze tak jest.