Szkarlatyna u dzieci – jak rozpoznać? Objawy, leczenie

Szkarlatyna u dzieci – charakterystyka

Bolące gardło, wysypka, biały – a później malinowy nalot na języku, gorączka, rumień na twarzy – to najbardziej charakterystyczne objawy szkarlatyny, nazywanej też płonicą. To jedna z niewielu chorób dziecięcych, które należy bezwzględnie i szybko leczyć, ponieważ może prowadzić do wielu poważnych powikłań, w tym sepsy, a w jej następstwie – zgonu.

Obecnie szkarlatyna występuje dość rzadko, jednak nie należy jej bagatelizować. Na ok. 100 tys. mieszkańców przypada średnio 150 zakażeń w okresie jesienno-zimowym. Na szkarlatynę nie wynaleziono jak na razie szczepionki, zatem warto podejmować działania profilaktyczne, takie jak dbanie o higienę osobistą czy wzmacnianie odporności naturalnymi środkami – ponieważ do zakażenia może dojść drogą kropelkową, więc ryzyko jest duże (nie trzeba mieć bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną, aby złapać szkarlatynę – wystarczy np. dotknąć tego samego przedmiotu i skierować dłoń w okolice jamy ustnej, oczu czy nosa. Do zachorowania na szkarlatynę może też dojść przy kontakcie z osobą chorującą na zwykłą anginę, ponieważ obie te choroby wywołuje ta sama bakteria – paciorkowce z grupy A. Stąd też szkarlatyna często jest mylona z anginą, o czym piszemy w osobnym artykule – początkowo objawy są bardzo podobne. Niekiedy szkarlatynę myli się także z odrą, różyczką, zakażenia gronkowcami, chorobą Kawasakiego, a także zespołem wstrząsu toksycznego.

Szkarlatyna u dzieci – 6 faktów

1. Szkarlatyna najczęściej występuje u dzieci w wieku 4-8 lat – w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. U niemowląt do 6 miesiąca życia raczej nigdy nie występuje, ponieważ niemowlęta do tego czasu mają w organizmie swoiste przeciwciała przekazane przez matki – ale nie jest to w 100% reguła.
2. Najczęstszymi miejscami, w których dochodzi do zakażenia paciorkowcami typu A powodującymi szkarlatynę, są żłobki i przedszkola.
3. Gdy dziecko raz przejdzie szkarlatynę, nie oznacza to, że zyskuje odporność na tę chorobę – może bowiem zachorować ponownie.
4. Największa liczba zachorowań dzieci na szkarlatynę odnotowuje się w okresie jesienno-zimowym, gdy odporność jest osłabiona.
5. Ze szkarlatyną u dziecka można pomylić inne choroby, takie jak angina, różyczka, odra, zespół wstrząsu toksycznego, choroba retrowirusowa czy choroba Kawasaki.

Szkarlatyna u dziecka – objawy

W pierwszej fazie szkarlatyna może do złudzenia przypominać anginę. Pojawia się silny ból gardła, migdałki powiększają się, temperatura ciała jest wysoka (nawet 40 stopni), a język pokrywa się białym nalotem. Jednak w przebiegu szkarlatyny w po 2-3 dniach dochodzą inne objawy, m.in. nalot na języku z zmienia kolor na intensywny malinowy, migdałki również zaczynają się zaczerwieniać. Węzły chłonne często są powiększone. Pojawia się charakterystyczna wysypka na tułowiu, poczynając od klatki piersiowej i pleców, a z czasem na pozostałych częściach ciała (pachy, pachwiny, kończyny). Wysypka jest swędząca i ma postać drobnych kuleczek wielkości główki od szpilki – koloru czerwonego lub różowego. Czasem pojawiają się dreszcze, bóle brzucha, nudności, biegunki i wymioty, a także podwyższone tętno. Dodatkowo na twarzy może pojawić się rumień, jednak wokół ust i nosa skóra pozostaje blada. Po ok. tygodniu-dwóch od wystąpienia wysypki, skóra w miejscach chorobowo zmienionych zaczyna się stopniowo złuszczać, co już bezwzględnie wskazuje na szkarlatynę (zwłaszcza na dłoniach i stopach).

Szkarlatyna u dziecka – jak można się zarazić?

Szkarlatyną można się bardzo łatwo zarazić – wystarczy mieć pośredni kontakt z osobą, która miała zwykłą anginę lub szkarlatynę – czyli będącą nosicielem paciorkowców z grupy A, wytwarzających toksynę o nazwie erytrogenn. Głównymi „wrotami” zakażenia są błony śluzowe gardła oraz uszkodzona skóra. Zarażamy się drogą kropelkową – wystarczy przebywać w pobliżu chorego lub dotykać tych samych przedmiotów. Możliwe jest też zakażenie drogą pokarmową, gdy osoba przygotowująca posiłek ma np. ropne zapalenie skóry wywołane przez paciorkowce z grupy A.

Największe ryzyko zarażenia mają dzieci uczęszczające do żłobków, przedszkoli i szkół, ponieważ standardy higieny w tak dużych grupach są niższe (dzieci dotykają te same zabawki, przykładają je do ust, nie myją często rąk i wciąż dotykają twarzy).

Szkarlatyna u dzieci – leczenie

Dziecko, które ma szkarlatynę, powinno przyjmować antybiotyk – penicylinę (jeżeli jest uczulone na ten składnik, podaje się antybiotyki zastępcze, takie jak makrolidy). Antybiotyk stosuje się według zaleceń lekarza. Należy przyjmować pełne dawki leku o zaleconych porach, aby stężenie leku we krwi było cały czas na odpowiednim poziomie. Kuracja powinna trwać 10 dni lub więcej – zależy, jak zalecił lekarz oraz czy po tym czasie ustąpiły objawy. Jeśli objawy nie ustępują, zwykle stosuje się antybiotyk do skutku. Ważne, aby nie zaprzestawać stosowania antybiotyku, jeżeli przed 10 dniem objawy ustąpiły – wówczas kuracja jest niepełna i może dojść do powikłań, jak w przypadku nieleczonej szkarlatyny. A nieleczona (lub nieprawidłowo leczona) szkarlatyna daje naprawdę poważne powikłania, dlatego nie warto bagatelizować objawów.

W przypadku występowania bardzo silnej gorączki, można – poza antybiotykiem – podawać ibuprofen lub paracetamol. Jeżeli gorączka nadal jest wysoka, można też wypróbować domowe sposoby na jej zbicie, np. przykładając do łydek, pachwin i czoła okładów z pieluchy tetrowej nasączonej zimną wodą.

Jeżeli dziecku szczególnie dokucza ból gardła, warto przygotować syrop z cebuli lub syrop z czosnku, które skutecznie łagodzą bolesność gardła, a także wzmacniają odporność – co z kolei prowadzi do skrócenia przebiegu choroby.

Podczas antybiotykoterapii, należy także podawać dziecku dużo wody, aby organizm jak najszybciej pozbył się bakterii.

Szkarlatyna u dzieci – powikłania

Nieleczona (lub nieprawidłowo leczona) szkarlatyna daje naprawdę poważne powikłania, dlatego nie warto bagatelizować objawów. Do najważniejszych powikłań należy:

• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie zatok,
• zapalenie ucha środkowego,
• gorączka reumatyczna,
• sepsa,
• posocznica,
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• ropne zmiany na skórze.

Opieka nad chorym dzieckiem na szkarlatynę

Chore dziecko wymaga od rodziców szczególnego zaangażowania. Pamiętajcie, że możecie naprawdę ułatwić mu funkcjonowanie i skrócić czas przechodzenia choroby. Jeżeli np. dziecko nie ma apetytu, ponieważ połykanie sprawia mu ból (a tak jest w przypadku szkarlatyny i ostrego bólu gardła, który jest dla niej charakterystycznym objawem), nie podawaj mu na siłę pokarmów stałych, tylko blenduj posiłki na kremy lub przygotowuj delikatne kaszki, pulpety czy puree z jarzyn. Jeżeli chodzi o napoje, powinny być one letnie i lekko osłodzone miodem, aby nie podrażniały gardła.

Dziecko przez minimum tydzień nie powinno wychodzić z domu. Mieszkanie należy regularnie wietrzyć, a pościel malucha często zmieniać – podobnie piżamę. Jeżeli po tygodniu objawy szkarlatyny miną, dziecko może co prawda wrócić do przedszkola lub szkoły, ale lepiej zostawić je w domu jeszcze jeden tydzień, aby jego układ odpornościowy miał szansę się wzmocnić (organizm po antybiotykoterapii jest osłabiony, więc dziecko łatwo może złapać inne infekcje).

Po przejściu szkarlatyny – jakie wykonać badania?

Gdy dziecko przejdzie szkarlatynę, warto wykonać proste badania kliniczne. Dzięki nim dowiemy się, czy nie doszło do różnych powikłań – zwłaszcza wtedy, gdy maluch przechodził chorobę bardzo ciężko. Z tego powodu warto wykonać:

• badanie ogólne moczu (sprawdzamy, czy nie doszło np. do zapalenia nerek),
• morfologię krwi,
• oznaczenie białka CRP,
• oznaczenie poziomu ASO.

Sprawdź także: Szkarlatyna u dorosłych – leczenie, objawy

Bibliografia

• Szenborn L., Płonica, Pediatr Dypl. 2012;16(6), 22-28.
• Czarkowski M., Kondej B., Staszewska E., Płonica w Polsce w 2009 roku, Przegl Epidemiol. 2012, 66, 215-22.