Olej z czarnuszki – właściwości zdrowotne i kosmetyczne. Jak go stosować?

Czym jest czarnuszka?

Czarnuszka to roślina o botanicznej nazwie „czarnuszka siewna” (Nigella sativa L.). Roślina ta jest znana również jako kmin czarny, kolendra siewna, czarnucha, kminek egipski oraz kąkolnica. Naturalnie występuje na terenach Europy Południowo-Wschodniej oraz w Azji Zachodniej. Wydaje kwiaty z białym lub błękitnym unerwieniem.

Czarnuszka wydaje również owoce, które posiadają czarne, trójgraniaste nasiona. To właśnie nasiona czarnuszki są najcenniejszą częścią tej rośliny, jeśli chodzi o walory prozdrowotne. Nasiona te doceniano już w starożytności – zarówno pod kątem właściwości leczniczych, jak i kosmetycznych. To z nasion czarnuszki pozyskiwany jest ponadto cenny olej.

Olej z czarnuszki – charakterystyka i skład

Olej z czarnuszki (Oleum Nigellae Sativae) pozyskuje się z nasion czarnuszki siewnej. Jest to obecnie najpopularniejsza postać do stosowania czarnuszki w celach zdrowotnych i urodowych. Olej z czarnuszki ma bogaty skład zawierający wiele prozdrowotnych substancji. Składniki zawarte w oleju z czarnuszki:

• ok. 85% oleju z czarnuszki stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe, w tym kwas linolowy omega-6 (ok. 60%), kwas oleinowy omega-9 (ok. 25%), kwas alfa-linolenowy omega-3 (ok. 1%),

• substancje aktywne, takie jak ditymochinon, tymochinon, nigellon, tymol, karwakrol, p-cymen,

• witaminy: A, z grupy B, E, F,

• minerały: wapń, sód, magnez, potas, żelazo, cynk, miedź, magnez,

• flawonoidy,

• alkaloidy,

• fitosterole,

• fosfolipidy,

• sterole,

• przeciwutleniacze.

Szczególnie cenna jest zawarto tymochinonu. Jest to składnik, który sprawia, że olej z czarnuszki ma działanie przeciwzapalne porównywalne do aktywności aspiryny w dawce 100 mg/kg masy ciała. Ponadto składnik ten powoduje działanie przeciwbólowe, potencjalnie przeciwnowotworowe oraz ochronne dla nerek i wątroby.

Kiedy stosować olej z czarnuszki?

Olej z czarnuszki polecany jest do stosowania w przypadku stanów zapalnych, infekcjach bakteryjnych lub grzybiczych, w przebiegu alergii, a także przy schorzeniach wątroby czy przy nadciśnieniu tętniczym. Szczególnie sprawdzi się w leczeniu trądziku, wysypek, zmniejszaniu objawów atopowego zapalenia skóry. Olej z czarnuszki doskonale łagodzi podrażnienia, gdyż jest bogaty w witaminę A i E. Świetnie nawilża cerę i stymuluję odnowę naskórka. Działa także na blizny – rozjaśnia je i zmiękcza.

Olej z czarnuszki można także stosować, jeśli mamy problemy z kondycją włosów i skórą głowy – zapobiega bowiem nadmiernemu wypadaniu i wzmacnia strukturę włosa. Leczy ponadto schorzenia dermatologiczne skóry głowy, takie jak łupież.

Olej z czarnuszki – działanie i właściwości lecznicze

Dawniej olej z czarnuszki nazywany był „złotem faraonów”, ponieważ słynął z tego, że potrafi wyleczyć całe multum dolegliwości. Czarnuszkę wykorzystywano w związku z tym w leczeniu wielu schorzeń, począwszy od chorób układu oddechowego, pokarmowego czy krążenia, po choroby skóry czy bóle mięśni. Nie wszystkie jednak postulowane wówczas właściwości olej z czarnuszki posiada w rzeczywistości. Jak pokazują dotychczas przeprowadzone badania, olej z czarnuszki ma działanie:

• przeciwutleniające,

• przeciwzapalne,

• przeciwbólowe,

• przeciwalergiczne,

• przeciwbakteryjne,

• przeciwgrzybicze,

• przeciwpasożytnicze.

Ponadto olej z czarnuszki ma także działanie rozkurczowe i przeciwgorączkowe. Zapobiega także uszkodzeniom miąższu wątroby i nerek, przez co ma także działanie przeciwwrzodowe. Przeprowadzone badania potwierdzają także działanie przeciwcukrzycowe, obniżające poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi (a więc profilaktyczne przeciwko rozwojowi udaru mózgu czy zawału serca), a także obniżające nadciśnienie tętnicze. Olej z czarnuszki rozrzedza ponadto wydzielinę w drogach oddechowych, wzmacnia funkcje układu immunologicznego, a nawet działa przeciwnowotworowo.

Jakie jeszcze działanie oleju z czarnuszki jest poparte badaniami naukowymi? Jak czytamy w Forum Zaburzeń Metabolicznych z 2018 roku (t. 9, nr 3), olej ten może mieć istotne znaczenie w leczeniu dny moczanowej, zaburzeniach cyklu miesięcznego oraz w pobudzaniu produkcji mleka u kobiet po porodzie. Jak wskazują autorzy publikacji, olej ten może być stosowany we wspomaganiu leczenia chorób autoimmunologicznych, także w reumatyzmie. Dodatkowo olej z czarnuszki wykazuje korzystne działanie w przypadku ogólnych stanów zapalnych w organizmie.

Olej z czarnuszki ma także udowodnione działanie wspomagające łagodzenie objawów chorób alergicznych. Działa zarówno na katar sienny, jak i wyprysk, świąd, częste kichanie, przerost małżowin nosowych czy objawy astmy oskrzelowej – a to za sprawą licznych związków aktywnych i właściwości antyhistaminowych (m.in. tymochinonu).

Olej z czarnuszki na choroby nowotworowe

Olej z czarnuszki ma potencjalne działanie przeciwnowotworowe. Przeprowadzono dotychczas wiele badań na zwierzętach i wynika z nich, że olej z czarnuszki rzeczywiście ma swój udział w doprowadzaniu do śmierci komórek nowotworowych lub w hamowaniu ich namnażania się. Wg autorów badań, olej hamuje m.in. tworzenie się komórek nowotworowych charakterystycznych dla nowotworu skóry, jakim jest włókniakomięsak. W 2012 roku odkryto ponadto, że ekstrakt z oleju z czarnuszki zmniejsza czas życia komórek nowotworowych wątroby, a 2 lata później dowiedziono, że olej ten skraca także żywotność komórek raka płuca.

W innych badaniach wykazano z kolei, że olej z czarnuszki wpływa na zahamowanie rozwoju oraz śmierć komórek nowotworowych w przebiegu raka jelita grubego, piersi, białaczki i innych nowotworów, za sprawą zawartości tymochinonu.

Olej z czarnuszki na układ pokarmowy

Olej z czarnuszki ma wiele zastosowań w leczeniu i profilaktyce chorób układu pokarmowego, takich jak nieżyt żołądka, wrzody żołądka i dwunastnicy, refluks czy grypa żołądkowa. Działanie antywrzodowe ma liczne dowody w badaniach naukowych. Zwalcza ponadto Helicobacter pylori – bakteria ta jest jedną z przyczyn choroby wrzodowej oraz rozwoju raka żołądka.

Naukowcy przeprowadzili eksperyment, w którym podzielili 88 pacjentów cierpiących na niewrzodową niestrawność na 4 grupy. Poszczególne grupy otrzymały kombinacje antybiotyków (amoksycyliny i klarytromycyny), olej z czarnuszki oraz omeprazol. Badanie pokazało, że olej z czarnuszki ma działanie bardzo podobne do omeprazolu i zastosowanych antybiotyków.

Dodatkowo olej z czarnuszki ma korzystne działanie w przypadku zakażenia przywrą (schistomatoza) – wpływa na poprawę pracy wątroby i układu odpornościowego, co sprzyja leczeniu infekcji.

Olej z czarnuszki na wysoki cholesterol i cukier

Liczne badania potwierdzają korzystne działanie oleju z czarnuszki w obniżaniu poziomu:

• glukozy,

• trójglicerydów,

• cholesterolu,

• prolaktyny.

Nadmiar trójglicerydów i cholesterolu prowadzi do miażdżycy i rozwoju wielu chorób sercowo-naczyniowych, groźnych dla życia. Z kolei działanie obniżające poziom cukru we krwi sprawia, że zapobiegamy rozwojowi cukrzycy typu 2. lub wspomagamy jej leczenie.

Olej z czarnuszki na alergie

Z badań wynika, że olej z czarnuszki łagodzi objawy chorób alergicznych, takich jak:

• egzema atopowa,

• astma oskrzelowa,

• katar alergiczny.

Podczas jednego z badań wykazano np., że osoby stosujące olej z czarnuszki w kapsułkach po 500 mg oleju, odczuwają istotne zmniejszenie klinicznych objawów choroby alergicznej, zwłaszcza w przypadku dzieci (aż u 80% dzieci dochodziło do zmniejszenia kataru siennego i łagodzeniu objawów astmy).

Olej z czarnuszki na zapalenie oskrzeli

Składniki zawarte w oleju z czarnuszki sprawiają, że może być on stosowany wspomagająco w leczeniu zapalenia oskrzeli – dowiedziono bowiem, że skracają czas trwania choroby. Takie działanie ma swoje podłoże w zawartości olejków eterycznych, dzięki którym oskrzela rozszerzają się i pracują wydajniej. Olejki te powodują ponadto rozrzedzanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, co ułatwia jej usuwanie.

Olej z czarnuszki – właściwości kosmetyczne

Olej z czarnuszki może być z powodzeniem stosowany w pielęgnacji skóry, włosów i paznokci, gdyż bardzo korzystnie wpływa na ich stan, dzięki zawartości substancji silnie regenerującym, nawilżającym oraz przeciwstarzeniowym. Olej z czarnuszki wpływa korzystnie na regulację podziału komórek naskórka – z tego względu jest częstym składnikiem kremów czy hydrolatów. Słynie także ze stymulowania wzrostu nowych włosów i ograniczania nadmiernego wypadania, dlatego też króluje wśród włosomaniaczek jako doskonały olej do olejowania włosów i skóry głowy.

Olej z czarnuszki na skórę

Olej z czarnuszki stosowany zewnętrznie ma działanie ochronne dla skóry m.in. przed poparzeniami słonecznymi. Zmniejsza także podrażnienia i chroni skórę przed kolejnymi. Przyspiesza gojenie się ran i wspomaga leczenie chorób skóry, takich jak trądzik, AZS czy liszaj. Jak czytamy w publikacji zamieszczonej na łamach Postępów Nauk Medycznych (A. Kaźmierczak, D.Wcisło-Dziadecka, N. Zmarzły), z powodu zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, tymochinonu, karwakrolu i niogellonu, olej z czarnuszki może mieć także korzystny skutek w leczeniu grzybic, łupieżu czy zmian spowodowanych ukąszeniami owadów. Wpływa także pozytywnie na łagodzenie objawów skórnych alergii (wypryski, egzemy, podrażnienia, świąd).

Poniżej przedstawiam skrótowo zastosowanie oleju z czarnuszki na skórę:

• leczenie trądziku,

• łagodzenie wysypek,

• zmniejszanie widoczności zaskórników,

• zmniejszanie stanu zapalnego przy AZS,

• łagodzenie oparzeń słonecznych,

• nawilżanie skóry,

• poprawa kolorytu skóru,

• rozjaśnianie i zmiękczanie blizn,

• spłycanie zmarszczek i zapobieganie powstawaniu kolejnych,

• stymulowanie cery do regeneracji uszkodzeń,

• zmiękczanie skórek przy paznokciach,

• zmniejszanie podrażnień,

• poprawa owalu twarzy,

• poprawa elastyczności skóry,

• lepsza ochrona skóry przed słońcem,

• przyspieszanie gojenia się ran.

Olej z czarnuszki na włosy

Olej z czarnuszki ma także bardzo korzystny wpływ na kondycję włosów i skóry głowy. Olej ten hamuje wypadanie włosów, zmniejsza objawy łysienia, leczy łupież, przyspiesza wzrost włosów i sprawia, że są one mocniejsze i gęstsze. Ponadto:

• zmniejsza łamliwość włosów,

• nadaje im blasku,

• opóźnia procesy siwienia,

• zapobiega nadmiernemu przetłuszczaniu się skóry głowy.

Olej z czarnuszki – zastosowanie w kuchni

Olej z czarnuszki ma charakterystyczny, gorzki smak oraz bardzo intensywny zapach (korzenny). Barwa oleju jest natomiast miodowa, przechodząca do ciemnobrązowej. W kuchni olej z czarnuszki powinien być stosowany wyłącznie na zimno (tłoczony na zimno, nierafinowany), gdyż poddanie oleju działaniu wysokiej temperatury niszczy większość korzystnych składników zawartych w tym produkcie. Jak zatem wykorzystać kulinarnie olej z czarnuszki? Można go dodać np. do:

• sałatek,

• zup (po ugotowaniu),

• sosów (po ugotowaniu),

• twarożku lub jogurtu,

• kaszy,

• koktajlu owocowego lub warzywnego.

Olej z czarnuszki nadaje potrawom korzennego aromatu i nieco gorzkiego smaku.

Jak rozpocząć stosowanie oleju z czarnuszki?

Olej z czarnuszki można stosować doustnie lub zewnętrznie. Poniżej przedstawiam garść wskazówek na temat obu form stosowania tego oleju.

Stosowanie doustne

• Stosowany wewnętrznie dostępny jest w postaci kapsułek lub oleju do picia.

• Spożywanie oleju z czarnuszki należy rozpocząć od niewielkich ilości i z czasem je stopniowo zwiększać, aby móc zaobserwować ewentualne skutki uboczne i w odpowiednim czasie zrezygnować z oleju, jeśli będzie nam szkodzić.

• Początkowo nie warto pić samego oleju bez dodatków ze względu na jego smak – aby się nie zrazić. Dopiero po przyzwyczajeniu się do gorzkiego smaku, spróbuj wypijać sam olej do posiłku.

• Oleju z czarnuszki nie powinno się spożywać na czczo.

• Za bezpieczna ilość oleju do stosowania wewnętrznego uznaje się maksymalnie 2 łyżeczki dziennie (500-1000 mg na dobę), które najlepiej przyjmować w dwóch dawkach w ciągu dnia.

Jak spożywać olej z czarnuszki? Najlepiej dodać go do posiłku, gdyż ma niezbyt przyjemny smak. Można dodać go do sałatki warzywnej czy wymieszać z sokiem owocowym lub miodem. Niektórzy mieszają olej z czarnuszki z syropem z malin, czarnego bzu lub z sokiem bananowym. Można też połączyć go z syropem klonowym lub syropem z agawy, a także z jogurtem, koktajlem owocowym czy dodać do zupy typu krem. Może też stanowić jeden ze składników syropu z cebuli, miodu i cytryny.

Stosowanie zewnętrzne

Olej z czarnuszki można z powodzeniem stosować także zewnętrznie, aplikując go na skórę lub włosy. Podawany w taki sposób nie powoduje z reguły skutków ubocznych czy reakcji alergicznych. Jeśli chodzi o włosy, sprawdzi się szczególnie w przypadku włosów wysokoporowatych. Stosowany z kolei na skórę, zmniejszy stan zapalny, trądzik i wiele innych problemów dermatologicznych.

Stosowanie oleju z czarnuszki na włosy

• Olejowanie włosów – aplikujemy go tak samo, jak inne oleje – wcieramy w suche lub mokre włosy od końcówek, po nasadę włosów. W celu hamowania wypadania włosów, należy nałożyć olej także na skalp. Aby skuteczniej rozprowadzić olej na włosach, warto nakładać go na lekko wilgotne kosmyki lub z zastosowaniem olejowania na podkład. Po nałożeniu oleju owijamy głowę ręcznikiem lub folią spożywczą i czekamy min. 30 minut. Po tym czasie nakładamy dowolną odżywkę do emulgowania oleju z włosów – pozostawiamy ją na ok. 10-15 minut lub od razu zmywamy.

• Olej z czarnuszki jako dodatek do kosmetyku – jeśli nie mamy czasu na olejowanie, możemy wkropić nieco oleju do ulubionej odżywki lub maski do włosów.

• Scalenie końcówek – olej z czarnuszki może stanowić składnik domowego serum na rozdwojone końcówki. Wystarczy wymieszać go z innymi, ulubionymi olejkami i stosować w razie potrzeby na suche i rozdwojone końce.

Stosowanie oleju z czarnuszki na twarz

• Demakijaż olejem z czarnuszki – olej ten zawiera substancje antybakteryjne oraz liczne kwasy tłuszczowe – dzięki czemu nada się idealnie do demakijażu. Wystarczy zaaplikować kilka jego kropli na płatek kosmetyczny i zetrzeć makijaż z twarzy. Można też dodać go do innego kosmetyku do demakijażu.

• Serum przeciwzmarszczkowe – olej z czarnuszki jest bogaty w antyoksydanty, kwasy tłuszczowe i substancje zwiększające elastyczność skóry oraz spłycające drobne zmarszczki. Jest więc idealnym składnikiem kosmetyku do pielęgnacji przeciwstarzeniowej. Można go wykonać samodzielnie, mieszając np. z kwasem hialuronowym lub żelem aloesowym, stosując później taki domowy kosmetyk po codziennej pielęgnacji oczyszczającej skórę twarzy.

• Zamiast kremu nawilżającego – olej z czarnuszki można stosować naprzemiennie z kremem nawilżającym. Wystarczy rozprowadzić kilka kropli olejku na całej twarzy. Nie poleca się go stosować w celu nawilżania każdego dnia, gdyż nie nawilży on skóry tak skutecznie, jak kosmetyk o właściwościach higroskopijnych.

Aby olej dał najlepsze efekty, nie wcieraj go w skórę, ale delikatnie rozprowadzaj i wklepuj. Przed nakładaniem oleju na twarz, warto rozgrzać go między palcami.

Olej z czarnuszki – dawkowanie u dzieci i dorosłych

Za bezpieczną dawkę oleju z czarnuszki dla osób dorosłych uznaje się 1-2 łyżeczki na dobę (500-1000 mg). Jest to dawka, która nie powinna spowodować skutków ubocznych i wpłynąć negatywnie na organizm. Należy jednak pamiętać, aby olej z czarnuszki stosować wraz z posiłkiem, nigdy na czczo.

W przypadku dzieci, olej z czarnuszki można podawać po 3. roku życia w ilości zaledwie kilku kropel. Należy przy tym dokładnie obserwować dziecko w celu sprawdzenia, czy nie doszło do reakcji alergicznej. Jeśli dziecko dobrze toleruje taką dawkę, można ją zwiększyć do 1/4 łyżeczki, później do 1/2 łyżeczki, kończąc na maksymalnie 1 łyżeczce na dobę do ukończenia 6. roku życia.

Olej z czarnuszki – przeciwwskazania

Olej z czarnuszki rzadko powoduje skutki uboczne i u większości osób, o ile jest stosowany zgodnie z zaleceniami, nie doprowadzi do negatywnych efektów. Należy jednak mieć na uwadze, że olej ten zawiera substancje działające rozkurczająco, także jest on produktem zakazanym dla kobiet w ciąży. Nie powinno się ponadto podawać tego oleju dzieciom poniżej 3. roku życia.

Warto także pamiętać, że olej z czarnuszki powoduje obniżenie ciśnienia krwi, także nie powinny go stosować osoby z niskim ciśnieniem.

Czy olej z czarnuszki szkodzi?

U niektórych osób olej z czarnuszki może podrażniać układ pokarmowy i zaburzać trawienie. Może dojść m.in. do wzdęć, skurczy, mdłości. Czarnuszka może również powodować nadmierną senność, gdyż działa relaksująco i jest stosowana wspomagająco na trudności ze snem (np. w aromaterapii).

W przypadku przedawkowania oleju z czarnuszki, może dojść m.in. do niedociśnienia, bóli i zawrotów głowy, bóli brzucha, świądu skóry.

Olej z czarnuszki – opinie

Na forach internetowych i w grupach na Facebooku znajdziemy liczne opinie na temat oleju z czarnuszki. Zwykle są to opinie bardzo pozytywne, potwierdzające korzystne działanie tego oleju na skórę, włosy czy poprawę zdrowia. Poniżej zamieszczam przykłady:

Paulina: „Świetny ten olej z czarnuszki biorę go z całą rodziną. Mam syna który jest alergikiem i często kaszle po tym oleju już widzę lekko poprawę. Na pewno przez dłuższe stosowanie całkowicie pozbędziemy się dolegliwości.”

Kinga: „Olej jest rewelacyjny stosujemy go wszyscy, nawet maluszki. Jest wyrazisty w smaku. Olejem z czarnuszki wyleczyłam syna z astmy, bo ile można pchać dziecku sterydy...”

Jakie są opinie lekarzy na temat czarnuszki?

Olej z czarnuszki to bardzo popularny produkt, szczególnie wśród rodziców małych alergików. Badania pokazują, że może nieść za sobą wiele korzyści. Lekarze również często polecają stosowanie tego oleju do wspomagania odporności, zmniejszania objawów alergii czy innych dolegliwości, ale przestrzegają przed przedawkowaniem. Z tego względu z reguły polecają preparaty z apteki lub czysty olej z czarnuszki do picia z konkretnym dawkowaniem.

Przechowywanie

Olej z czarnuszki należy przechowywać w lodówce zarówno przed, jak i po otwarciu – powinno się utrzymać temperaturę 4-10 stopni. Specjaliści zalecają ponadto spożywanie oleju na zimno. Butelka powinna być zaciemniona i szczelnie zamknięta. Olej można spożywać maksymalnie do 3 miesięcy po otwarciu – później nie zawiera już tylu cennych substancji.

Na powierzchni oleju może pojawić się osad, co jest procesem naturalnym i występuje w sytuacji, gdy butelka jest jakiś czas bez ruchu. Przed użyciem należy zatem wstrząsnąć buteleczką.

Bibliografia

• Mańkowska D., Bylka W., Nigella sativa L. – związki czynne, aktywność biologiczna, "Herba Polonica" 2009, nr 1.

• Wolski T., Najda A., Wolska-Gawron K., Zawartość lipidów i olejku eterycznego oraz właściwości biologiczne nasion czarnuszki siewnej, Lublin 2017.

• Ahmad A., Husain A., Mujeeb M. i wsp. A review on therapeutic potential of Nigella sativa: a miracle herb. Asian Pac J Trop Biomed 2013; 3(5): 337-352.

• Jurczak R., Reguła J., Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowej, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018;9(3):95-102.

• Borusiewicz M., Janeczko Z., Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych, Post Fitoter 2015; 16(4): 223-236.

• Kaźmierczak A., Wcisło-Dziadecka D., Zmarzły N., Zdrowie z natury – czarnuszka siewna w produktach kosmetycznych i leczniczych, Postępy Nauk Medycznych, 2018; XXXI(1A): 61-64.

• Akhondian J., Parsa A., Rakhshande H. The effect of Nigella sativa L. (black cumin seed) on intractable pediatric seizures. Med Sci Monit 2007; 13(12): CR555-559.