Olej z czarnuszki, czyli “czarne złoto Faraonów”...
Czarnuszka jest rośliną mającą szerokie zastosowanie w kuchni, kosmetyce i medycynie. Jej właściwości smakowe oraz zdrowotne są szczególne: czarnuszka działa na organizm przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo oraz antybakteryjnie. To nie wszystko - lista jej cennych właściwości jest bardzo długa. W niniejszym artykule przedstawimy najważniejsze z nich. Warto się z nimi zapoznać i stosować czarnuszkę na co dzień!
Czarnuszka (Nigella sativa) - trochę historii
Czarnuszka siewna należy do roślin z rodziny jaskrowatych. Posiada białe lub niebieskawe kwiaty, które kończą się 3-centymetrowymi pędami. Czarnuszka wydaje owoce, które mają korzennych smak i zapach - i to one są odpowiedzialne za lecznicze właściwości tej rośliny.
Czarnuszka naturalnie występuje na obszarach Iranu oraz Turcji. Od bardzo dawna jest stosowana zarówno jak przyprawa w kuchni, jak i jako lek (stosowali ją już starożytni Egipcjanie, Izraelici i Asyryjczycy, a także znawcy tradycyjnej medycyny chińskiej). Dawniej wierzono ponadto, że czarnuszka siewna ma moc leczniczą - co dziś jest już udowodnione niezależnymi badaniami klinicznymi. Między innymi z tego względu czarnuszkę hoduje się obecnie na szeroką skalę - również w Polsce.
Jaki jest skład czarnuszki?
Czarnuszka jest pełna cennych substancji. Znajdziemy w niej między innymi:
- kwas oleinowy (ok. 20%) - chroni przed rozwojem miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego, obniża poziom złego cholesterolu LDL oraz zawiera witaminę E, która jest silnym przeciwutleniaczem,
- kwas linolowy (ok. 50%) - obecnie prowadzone są badania nad jego prewencyjnym wpływem przeciwko chorobom nowotworowym, cukrzycy, chorobom sercowo-naczyniowym; ma również zastosowanie we wspomaganiu odchudzania,
- inne kwasy tłuszczowe, w tym: kwas palmitynowy (ok. 12%), kwas dihomolinolowy (ok. 10%), kwas eikozadienowy (ok. 3%),
- α-sitosterol,
- stigmasterol,
- związki czynne, m.in. tymol, 4-terpineol, tymochinon, tymohydrochinon, p-cymen, t-anetol, ditymochinon, karkwarol, α-pinen.
Poza powyższymi substancjami, czarnuszka jest pełna witamin i minerałów - może więc stanowić naturalny suplement diety, który wspiera funkcjonowanie układu immunologicznego. Kwiat i ziarna czarnuszki zawierają również alkaloidy, flawonoidy, fosfolipidy, białka, węglowodany i saponiny. Ponadto znajdziemy w niej witaminę A, B1, B3, B5, biotynę, witaminę E i F oraz związki mineralne, takie jak selen, żelazo, jod, cynk, wapń, magnez, sód i potas.
Olej z czarnuszki - właściwości lecznicze
Czarnuszka spożywana w formie olejów pozwala zwiększyć m.in. odporność organizmu. Wiele badań wykazuje, że czarnuszka ma działanie przeciwstresowe i przeciwbakteryjne. Dodatkowo obniża cholesterol oraz zmniejsza ryzyka udaru czy zawału serca, ponieważ obniża poziom adrenaliny i kortyzolu - hormonów stresu. Olej z czarnuszki polecany jest ponadto osobom cierpiącym na zaburzenia pracy tarczycy oraz wysokie ciśnienie tętnicze krwi.
Systematyczne spożywanie oleju z czarnuszki może mieć pozytywny wpływ na cały układ nerwowy, gdyż składniki w nim zawarte mają zdolność wspomagania koncentracji. Dodatkowym efektem jest działanie antydepresyjne - wystarczy kropla oleju do posiłku lub herbaty, aby ukoić nerwy i poprawić pamięć.
To nie koniec korzystnych właściwości czarnuszki na organizm człowieka. Spożywanie tej rośliny w formie oleju może m.in. doprowadzić do:
- zwiększenia ilości hemoglobiny oraz erytrocytów (wspomaganie leczenia anemii),
- lepszej pracy wątroby,
- lepszej pracy nerek,
- lepszej pracy płuc,
- zahamowania lub znacznego spowolnienia rozwoju bakterii Helicobacter pylori, która jest główną przyczyną powstawania wrzodów żołądka i raka tego organu,
- zwiększenia poziomu testosteronu,
- zwiększenia produkcji insuliny,
- zwiększenia poziomu glikogenu w wątrobie.
Dzięki zawartości nienasyconych, zdrowych kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-3 (tłuszczów jest aż 84%, z czego 60% to tłuszcze wielonienasycone), olej z czarnuszki ma korzystne działanie na wszystkie funkcje organizmu. Zawartość wielu witamin i minerałów z kolei sprawia, że efekt ten jest potęgowany.
Poniżej przedstawiamy działanie, jakie może wystąpić przy regularnym spożywaniu oleju z czarnuszki.
Działanie antybakteryjne oleju z czarnuszki
Olej z czarnuszki działanie antybakteryjnie, co zostało udowodnine za pomocą metody krążkowo-dyfuzyjnej wobec bakterii Gram-dodatnich Staphylococcus aureus, S. epidermidis, a także innych gronkowców koagulozo-ujemnych i Streptococcus pyogenes. Badania wykazały również, że olej z czarnuszki może działać przeciwbakteryjnie wobec Eschericha coli, Listeria monocytogenes oraz Streptococcus pyogenes.
Co ciekawe, wykazano również, że stosowanie oleju z czarnuszki u noworodków w przypadku gronkowcowego zakażenia skóry, może mieć podobną skuteczność do standardowego leczenia.
Inne badania pokazały, że czarnuszka może wzmacniać działanie przeciwbakteryjne innych antybiotyków.
Działanie przeciwgrzybicze
Olej z czarnuszki wykazuje aktywność przeciwgrzybiczą. Dzięki temu może być stosowany jako wspomaganie leczenia zakażeń skóry, a także jako naturalny konserwant do produktów spożywczych.
Działanie przeciwpasożytnicze
Olej z czarnuszki wywiera pozytywne działanie w walce z zakażeniami pasożytniczymi, np. przywrą lub tasiemcem (zmniejsza się liczba przywr w wątrobie i składanych jaj, dzięki temu, że olej z czarnuszki wspomaga pracę wątroby i układu immunologicznego; podobne wnioski wyciągnięto w badaniach w przypadku tasiemca - zaobserwowano mniejszą liczbę jaj tasiemca złożonych w kale).
Działanie przeciwwirusowe
W badaniach na zwierzętach zakażonych cytomegalowirusem dowiedziono, że podawanie oleju z czarnuszki dootrzewnowo, hamuje rozwój tego wirusa w wątrobie oraz śledzionie po około trzech dniach stosowania. Podobne obserwacje poczyniono w przypadku pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby typu C, z tym że pozytywna reakcja wystąpiła po około trzech miesiącach stosowania oleju z czarnuszki. Po tym czasie doszło także do poprawy wyników morfologii krwi, obniżenia stężenia glukozy, a także poprawę poprawy poziomu białka.
Wspomaganie leczenia chorób układu oddechowego
Badania na zwierzętach dowiodły działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne oleju z czarnuszki, które to łagodziły m.in. objawy zapalenia płuc. Na takie działanie wpływa fakt, że olej z czarnuszki hamuje enzymy szlaku przemian kwasu arachidonowego, lipooksygenazę oraz cyklooksygenazę. W innych badaniach wykazano, że wyciąg z czarnuszki ma podobny efekt do deksametazonu w przypadku astmy alergicznej u zwierząt (zaobserwowano zmniejszenie liczny eozynofilów we krwi obwodowej, a także obniżenie liczny komórek zapalnych w płucach). Okazuje się także, że ekstrakt z czarnuszki może poprawić odpowiedź tchawicy na alergeny.
Poza astmą alergiczną naukowcy zbadali również wpływ czarnuszki na rozwój przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (skupiono się głównie na substancji czynnej zawartej w czarnuszce - karwakrolu). Okazało się, że wyciąg z czarnuszki ma korzystny wpływ na ilość białych krwinek, działa przeciwzapalnie i zapobiega rozwojowi POChP.
Działanie przeciwzapalne oleju z czarnuszki jest, jak widać, szerokie, ale czarnuszka może mieć również działanie immunomodulujące. Działanie przeciwzapalne i immunomodulujące zostało dodatkowo potwierdzone w badaniach u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa (przez 14 dni podawano pacjentom olej z czarnuszki) - zaobserwowano zmniejszenie objawów zapalnych śluzówki nosa, takich jak swędzenie, częste kichanie, katar.
Wspomaganie leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów
Zawarty w oleju z czarnuszki tymochinon oddziałuje korzystnie na zapalenie stawów - porównywalnie nawet do metotreksatu. U osób, którym podawano czarnuszkę zaobserwowano znaczne zmniejszenie objawów reumatoidalnego zapalenia stawów, takich jak np. obrzęk stawów czy sztywność poranna.
Działanie na układ pokarmowy
Tymochinon, który znajduje się w oleju z czarnuszki, ma udowodnione badania działanie przeciwzapalne, porównywalne do sulfazalazyny w przypadkach wrzodziejącego zapalenia jelita grubego wywołanego kwasem. Naukowcy zaobserwowali, że składnik ten powoduje znaczne złagodzenie objawów choroby, a także zapobiega utracie masy ciała czy częstym biegunkom. Z tego powodu wydaje się, że olej z czarnuszki może mieć swoje zastosowanie w walce z wrzodziejącym zapaleniem jelit.
Co ciekawe, w żołądku tymochinon może powodować działanie ochronne, gdyż hamuje działanie pompy protonowej oraz produkcję kwasu żołądkowego. Ponadto zwiększa produkcję tlenku azotu, mucyny oraz śluzu w żołądku.
Dla układu pokarmowego istotne jest także działanie antyoksydacyjne - a takie wykazuje olej z czarnuszki. Podejrzewa się ponadto, że olej ten wpływa na metabolizm węglowodanów i lipidów u osób z cukrzycą wywołaną streptozotyocyną. Obserwuje się bowiem w badaniach na szczurach, zmniejszenie poziomu glukozy i podwyższenie poziomu insuliny oraz dodatkowo dysmutazy ponadtlenkowej. Dodatkowo czarnuszka prawdopodobnie może obniżać stres oksydacyjny w komórkach wysp trzustkowych. Naukowcy podejrzewają również, że czarnuszka może korzystnie wpływać na metabolizm, gdyż powoduje zmniejszenie wchłaniania glukozy w wątrobie. Poza tym roślina ta zwiększa wychwyt “złego” cholesterolu LDL, gdyż aktywuje receptory wątrobowe i obniża poziom trójglicerydów.
Działanie antynowotworowe
Olej z czarnuszki ma działanie przeciwnowotworowe, czego dowodzą liczne badania. N. sativa zawiera m.in. tymochinon, który hamuje np. rozwój kostniakomięsaka. Dodatkowo dzięki właściwościom pobudzającym układ odpornościowy, czarnuszka może istotnie hamować rozwój wielu nowotworów (w tym np. nowotwór trzustki)
Olej z czarnuszki w walce z atopowym zapaleniem skóry
Olej z czarnuszki ma również zastosowanie w leczeniu atopowego zapalenia skóry, czego dowiodły badania kliniczne (udowodniono jego pozytywny wpływ w leczeniu chorób alergicznych). Nie poznano dotąd silniejszego surowca zielarskiego w leczeniu AZS. Stosowanie oleju z czarnuszki może być zatem bezpiecznym sposobem na łagodzenie objawów AZS, ale nie tylko - także lżejszych przypadków astmy czy alergii.
Olej z czarnuszki w kosmetyce
Czarnuszka to ostatnimi czasy bardzo częsty składnik w różnej maści kosmetykach. Producenci dodają ją m.in. do olejków, maseczek, odżywek czy szamponów - są to zatem kosmetyki zarówno do skóry, jak i włosów czy paznokci. Czarnuszka wykazuje bowiem silne działanie regenerujące, antybakteryjne oraz opóźniające oznaki starzenia, gdyż:
- spłyca zmarszczki,
- ujędrnia skórę,
- przywraca skórze odpowiednie nawilżenie,
- redukuje trądzik,
- wspomaga usuwanie przebarwień,
- pobudza krążenie w skórze, przez co jest ona lepiej dotleniona,
- uelastycznia i nabłyszcza włosy,
- sprawia, że włosy są mocniejsze i grubsze.
Jak można stosować czarnuszkę?
Czarnuszka najczęściej jest stosowana w postaci oleju. Nadaje się on zarówno do spożywania - ma zastosowanie w wielu potrawach - jak i stosowania zewnętrznego na włosy, skórę i paznokcie.
Rzadziej wykorzystuje się czarnuszkę w ziarnach, a szkoda, ponieważ zachowują one wiele leczniczych właściwości. Można z ich użyciem sporządzać np. wywary czy nalewki. Można też je żuć jak zwykłą gumę do żucia!
Czarnuszkę można ponadto stosować w postaci przyprawy, gdyż ma ona charakterystyczny korzenny smak i aromat. Świetnie wkomponuje się jako dodatek do sosów, zup i mięs.
Bibliografia
- M. Borusiewicz, Zbigniew Janeczko. Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Post Fitoter 2015; (16)4: 223-236.
- Ahmad A, Husain A, Mujeeb M, et al. A review on therapeutic potential of Nigella sativa: A miracle herb. Asian Pac J Trop Biomed. 2013 May;3(5):337-52. doi: 10.1016/S2221-1691(13)60075-1.
- Senderski M. E., Prawie wszystko o ziołach. Poradnik, Podkowa Leśna 2004.
- Rumińska A., Ożarowska A., Leksykon Roślin Leczniczych, Warszawa 1990.
