Co to jest niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy to stan, w którym tarczyca (która jest jednym z gruczołów dokrewnych) wytwarza za mało hormonów w stosunku do zapotrzebowania naszego organizmu. W przypadku kobiet w ciąży gruczoł tarczycy jest szczególnie obciążony, ponieważ musi wytwarzać zarówno hormony dla organizmu matki, jak i płodu – który do 12 tygodnia ciąży nie ma wykształconej do końca tarczycy i nie wytwarza sam hormonów charakterystycznych dla niej. Najczęściej niedoczynność tarczycy u kobiet w ciąży jest dodatkowo powodowana chorobą Hashimoto – to choroba autoimmunologiczna polegająca na przewlekłym zapaleniu tarczycy. Wśród innych przyczyn wymienia się także leczenie jodem promieniotwórczym czy stany po operacyjnym usunięciu tarczycy.
Nieleczona niedoczynność tarczycy w ciąży jest zagrożeniem nie tylko dla matki, ale i dla płodu, dlatego powinna zostać zdiagnozowana jeszcze przed zajściem w ciążę, aby można było wdrożyć odpowiednie leczenie i kontynuować je w trakcie ciąży, zwłaszcza w pierwszym trymestrze.
Jawna niedoczynność tarczycy stwierdza się u zaledwie 0,5% kobiet w ciąży, natomiast niedoczynność subkliniczna (utajona) diagnozowana jest u 2-3% ciężarnych.
Niedoczynność tarczycy w ciąży – objawy
Typowe objawy niedoczynności tarczycy to m.in.: zaparcia, sucha skóra, wypadanie włosów, senność, stałe uczucie zimna, zwiększenie masy ciała, uczucie osłabienia, problemy z koncentracją, zaburzenia nastroju (w tym depresja), zaburzenia miesiączkowania. Ostatni objaw często skutkuje niepłodnością, dlatego kobiety, które mają problem z zajściem w ciążę, powinny zbadać się pod kątem występowania niedoczynności tarczycy.
W okresie ciąży rozpoznanie niedoczynności tarczycy może być trudne, ponieważ wiele objawów, np. zaburzenia koncentracji czy osłabienie, może pojawiać się także w prawidłowej ciąży. Ponadto u wielu kobiet nie występują wyraźne objawy, a rozpoznania dokonuje się na podstawie badań hormonalnych.
Jak nieleczona niedoczynność tarczycy wpływa na dziecko?
Zarówno niedoczynność jawna, jak i utajona, może bardzo negatywnie wpływać na przebieg ciąży. Możliwe powikłania to np. groźny stan przedrzucawkowy, poronienie lub poród przedwczesny. Ponadto nieleczona niedoczynność tarczycy ma bardzo niekorzystny wpływ na rozwój płodu oraz później dziecka.
W pierwszych 12 tygodniach ciąży tarczyca płodu nie produkuje jeszcze hormonów – ich jedynym źródłem jest wówczas tarczyca matki. Po 12 tygodniu stopniowo zwiększa się wytwarzanie hormonów tarczycy płodu, ale właściwie do samego rozwiązania ciąży dziecko korzysta z hormonów tarczycy matki. Jeśli występuje niedoczynność u matki, niestety niedobór hormonów dotyka również płodu. A hormony tarczycy są bardzo istotne dla płodu, zwłaszcza dla jego rozwoju mózgu. Niedobór może prowadzić np. do powikłań związanych z rozwojem mózgu (negatywnie wpływać na rozwój neuropsychologiczny dziecka). Jeśli natomiast tarczyca jest leczona w ciąży, noworodek nie powinien mieć żadnych zaburzeń rozwojowych, z powodu niedoczynności.
Niedoczynność tarczycy a planowanie ciąży
Jeśli dopiero planujesz ciążę, ale zauważyłaś u siebie niepokojące objawy, powinnaś wykonać badania w kierunku zaburzeń tarczycy. Podstawowym badaniem jest oznaczenie stężenia TSH w surowicy krwi. Konieczność wykonania diagnostyki w kierunku zaburzeń pracy tarczycy dotyczy zwłaszcza kobiet, które:
- mają objawy wskazujące na niedoczynność tego gruczołu,
- w przeszłości wystąpiło rozpoznanie choroby tarczycy,
- występuje powiększenie tarczycy lub są stwierdzone guzki,
- w rodzinie występowały choroby tarczycy,
- występują choroby współistniejące autoimmunologiczne, np. cukrzyca typu 1 czy reumatoidalne zapalenie stawów,
- wcześniej występowały poronienia, porody przedwczesne lub problemy z zajściem w ciążę.
Polskie towarzystwa naukowe zalecają, aby stężenie TSH oznaczać u wszystkich kobiet, które planują ciążę. Jeśli zostanie rozpoznana niedoczynność tarczycy, decyzję o ciąży powinno się odłożyć na nieco późniejszy okres. Leczenie powinien prowadzić endokrynolog lub ginekolog ze specjalizacją endokrynologiczną, który ustali bezpieczny termin zajścia w ciążę po wdrożeniu odpowiedniego leczenia.
Jeśli natomiast kobieta już zaszła w ciążę i rozpozna u siebie niepokojące objawy wskazujące na niedoczynność tarczycy, powinna niezwłocznie zgłosić się do ginekologa oraz wykonać badanie stężenia TSH oraz – ewentualnie – fT4.
Hormony tarczycy w ciąży – jakie są normy?
Aby ustalić rozpoznanie niedoczynności tarczycy, konieczne jest wykonanie badań hormonalnych z krwi. Wyniki badań nie powinny być interpretowane jednoznacznie, ponieważ w trakcie ciąży normy stężeń hormonów zmieniają się. Poniżej przedstawiamy wyniki wybranych badań hormonalnych, charakterystyczne dla prawidłowej ciąży.
I trymestr
- TSH – zmniejszone lub norma,
- fT4 – norma,
- fT3 – norma,
- TT4 – zwiększone,
- TT3 – zwiększone.
II trymestr
- TSH – norma,
- fT4 – norma,
- fT3 – norma,
- TT4 – zwiększone,
- TT3 – zwiększone.
III trymestr
- TSH – norma,
- fT4 – zmniejszone lub norma,
- fT3 – norma,
- TT4 – zwiększone,
- TT3 – zwiększone.
Objaśnienie oznaczeń: fT4 – wolna tyroksyna, fT3 – wolna trijodotyronina, TT4 – całkowita tyroksyna, TT3 – całkowita trijodotyronina.
Wstępne badania oceniające czynność tarczycy (mowa o stężeniu TSH) może zlecić nawet lekarz rodzinny. Jeżeli stężenie będzie nieprawidłowe (czyli w górnej granicy normy lub wyższe), konieczne jest dodatkowe oznaczenie stężenia fT4. Jawna niedoczynność występuje wtedy, gdy wraz ze zwiększonym TSH mamy również do czynienia ze zmniejszonym stężeniem fT4. W przypadku niedoczynności utajonej, niedoczynność rozpoznaje się wtedy, gdy jest zwiększone stężenie TSH oraz prawidłowe stężenie fT4.
Jeśli niedoczynność tarczycy zostanie stwierdzona, lekarz będzie chciał ustalić przyczynę zaburzeń. Wówczas może zlecić np. USG tarczycy oraz oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy (zwłaszcza anty-TPO i anty-TG).
Niedoczynność tarczycy w ciąży – leczenie
Jedynym sposobem leczenia niedoczynności tarczycy w ciąży jest przyjmowanie brakujących hormonów w postaci tabletek. Obecnie stosuje się lewotyroksynę produkowaną syntetycznie – jest ona niemal identyczna i działa tak samo, jak hormon produkowany w tarczycy. W Polsce dostępnych jest kilka preparatów z lewotyroksyną, np. Euthyrox.
Jeśli wystąpi wcześniejsze rozpoznanie niedoczynności, stężenie TSH przed planowaną ciążą powinno wynosić mniej niż 2-2,5 mlU/l (a optymalnie 1 ml IU/l). W przypadku stwierdzenia ciąży należy ponadto zwiększyć dawkowanie lewotyroksyny o ok. 30% w stosunku do okresu przed ciążą, a także wykonać ponowne badania stężenia TSH (i ewentualnie fT4).
Jeżeli niedoczynność tarczycy zostanie rozpoznana u kobiety po zajściu w ciążę, lekarz musi jak najszybciej wyrównać czynność tarczycy.
Po porodzie dawkę leku można ponownie zmniejszyć do dawek sprzed ciąży. Przyjmowanie lewotyroksyny nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią.
Lewotyroksyna powinna być przyjmowana regularnie o tej samej porze – zaleca się, aby przyjmować ją rano na czczo, na minimum 30-60 minut przed posiłkiem. Ponadto należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, np. preparatach żelaza, gdyż mogą one wpływać na skuteczność leczenia. Ponadto w trakcie ciąży powinno się stosować suplementację jodem.
Czy można uniknąć zachorowania?
Niestety obecnie nie są znane sposoby zapobiegania rozwojowi chorób autoimmunologicznych. Osoby, u których w rodzinie występowały już choroby tarczycy czy choroby autoimmunologiczne, powinny unikać stosowania leków, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby – a także poinformować o tym fakcie lekarza. Powinny dodatkowo okresowo kontrolować stężenie TSH. Dzięki regularnej kontroli, będzie można wprowadzić szybko odpowiednie leczenie i zapobiec wielu powikłaniom – zwłaszcza, gdy planowana jest ciążą (wówczas unikamy ryzyka zaburzeń rozwoju płodu, przedwczesnego porodu, stanu przedrzucawkowego czy poronienia).
