Czym jest zespół Aspergera?
Zespół Aspergera to łagodna odmiana autyzmu – w języku naukowym to zaburzenie rozwojowe ze spektrum autyzmu. ZA zalicza się ponadto do kategorii Rozległych Zaburzeń Rozwoju (PDD). Jednak od autyzmu różni się kilkoma charakterystycznymi cechami, np. tym, że przy zespole Aspergera nie występuje opóźnienie w rozwoju mowy, a dzieci z Aspergerem nie mają aż tak dużych problemów w komunikacji z bliskimi osobami (występują trudności w relacjach, ale raczej w stosunku do obcych osób). W przypadku autyzmu z kolei, opóźniony rozwój mowy jest charakterystyczny, a dzieci autystyczne mają spore trudności w komunikacji – zarówno z obcymi, jak i z bliskimi, nawet rodzicami.
Zespół Aspergera został zaliczony do międzynarodowych systemów klasyfikacji ICD 10 oraz DSM IV dopiero w latach 90. ubiegłego wieku – jest to więc dość krótko diagnozowane zaburzenie.
Zespół Aspergera a autyzm
Przybliżmy jeszcze nieco lepiej różnice między zespołem Aspergera a autyzmem. Dzieciom z zespołem Aspergera jest trudno nawiązywać nowe znajomości i mogą bardzo nieadekwatnie reagować do sytuacji towarzyskich. Są mało elastyczne w myśleniu i mają bardzo specyficzne zainteresowania. Wolą rozmawiać z dorosłymi niż z rówieśnikami – właśnie ze względu na swoje zainteresowania, które są dalekie ich rówieśnikom (np. interesują się sprzętem AGD z lat 70.). Osoby dorosłe cierpiące na Aspergera często postrzega się jako ekscentryków. ZA nierzadko utożsamiany jest z autyzmem, jednak są wyraźne różnice – m.in. takie, że osobom z Aspergerem o wiele łatwiej jest funkcjonować w społeczeństwie. Najistotniejszą jednak różnicą jest to, że osoby z Aspergerem w dzieciństwie nie mają opóźnień z rozwojem mowy. Ba, nawet posługują się bardzo wysublimowanym językiem i zaczynają bardzo szybko czytać i mówić! Z kolei dzieci z autyzmem zaczynają mówić stosunkowo późno, mówią niezrozumiale, nielogicznie, dziwacznie. Dzieci z Aspergerem ponadto wykazują poziom inteligencji w normach lub nawet wyższy, a dzieci z autyzmem raczej stykają się z trudnościami w tej sferze.
Mimo, że zespół Aspergera można rozpoznać już we wczesnym dzieciństwie, diagnozę zwykle stawia się w wieku 7-8 lat – gdy dziecko zaczyna chodzić do szkoły (autyzm natomiast można w pełni zdiagnozować już we wczesnym dzieciństwie). Niekiedy jednak i w tym czasie, gdy symptomy nie są aż tak wyraźne lub gdy występuje zaniedbanie przez rodziców lub nauczycieli (zbagatelizowanie problemów wynikających z ZA), nie udaje się zdiagnozować zaburzenia i jest ono rozpoznawane dopiero w wieku dorosłym. A warto wiedzieć, że im później podejmie się działania terapeutyczne, tym gorzej – trudniej będzie takiej osobie normalnie funkcjonować w społeczeństwie (nawiązywać i podtrzymywać przyjaźnie, mieć dobre relacje w pracy, prowadzić samodzielne życie itd.).
Zespół Aspergera u dziecka – objawy
Pierwszym krokiem do postawienia diagnozy, jest uważna obserwacja dziecka przez jego rodziców. Bez tego rzadko kiedy u dziecka rozpoznaje się zespół Aspergera (chyba że trafi ono na świetnych nauczycieli i pedagogów, którzy dostrzegą sami problem, bez sygnałów ze strony rodziców). To, co m.in. wskazuje na zespół Aspergera, co sami rodzice mogą zauważyć, to trudności w kontaktach społecznych. Dzieci z Aspergerem nie nawiązują spontanicznych relacji i nie szukają kontaktu z innymi ludźmi. Nawet, jeśli już dojdzie do kontaktu, dziecko będzie miało trudności w jego podtrzymaniu. Po drugie, występują zaburzenia w sferze komunikacji niewerbalnej – dzieci z Aspergerem źle odczytują mowę ciała i mimikę, co może prowadzić do problemów komunikacyjnych z innymi. Maluch z zespołem Aspergera będzie ponadto unikał zabaw w grupie i raczej będzie trzymać się na uboczu – a wynika to z trudności z dostosowaniem do obowiązujących reguł lub ze zmiennej sytuacji (chyba że może samo ustalać reguły i przydzielać zadania – wówczas bierze udział w zabawie).
W przypadku zespołu Aspergera u dzieci, charakterystyczne jest także słownictwo. Jak na wiek, jest ono bardzo wysublimowane, specjalistyczne, wyszukane. Rodziców może to cieszyć – mamy przecież takie zdolne dziecko! - ale jednak symptom ten powinien wzbudzić ich czujność, ponieważ to bardzo charakterystyczny objaw dla zespołu Aspergera. Jeśli chodzi o język, dzieci z Aspergerem mają problem z odczytywaniem metafor i rozumieniem żartów – raczej rozumieją wszystko dosłownie.
Ciekawe są także zainteresowania dzieci z Aspergerem. Nie są one typowe dla danego wieku – np. 6-latek może interesować się lotami kosmicznymi z lat 60. albo budową silników. Ta wąska, wyszukana pasja, staje się dla dziecka z ZA niemal obsesją. Mówi o niej podczas większości rozmów, a zabawy wymyśla wokół tej jednej dyscypliny.
Nierzadko w przypadku ZA mamy do czynienia także z problemami wynikającymi z zaburzeń integracji sensorycznej. Dzieci są np. nadwrażliwe na światło, dźwięk, dotyk czy smak.
Zespół Aspergera – co mogą zrobić rodzice?
Mam dziecko z Aspergerem – czy to wyrok? A może dar? Diagnozę tę można traktować dwojako, ponieważ są istotne zalety wynikające z tego zaburzenia, ale nie da się ukryć, że występują także bardzo ważne wady, jak problemy z relacjami i przestrzeganiem pewnych norm. Wady te mogą poważne zaszkodzić dziecku w przyszłości – a nawet uniemożliwić mu normalne, samodzielne funkcjonowanie i satysfakcjonujące życie. Dlatego niezależnie od tego, jak traktujemy zespół Aspergera, po diagnozie warto podjąć działania zmierzające do zminimalizowania problemów płynących z tego zaburzenia. Po pierwsze, konieczna jest terapia. Ta musi być dostosowana do potrzeb i możliwości dziecka. Jest wielokierunkowa, a jej podstawą jest praca nad rozwojem umiejętności społecznych. Ciekawym rozwiązaniem jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach, która wydaje się być idealna dla dzieci z Aspergerem (osoby z ZA lubią działać zgodnie ze schematami, wiedzieć, co ich czeka), ponieważ pokazuje sposoby na radzenie sobie z różnymi, trudnymi sytuacjami – jak sama nazwa wskazuje, koncentruje się na rozwiązaniach, a nie przyczynach.
Niezależnie od tego, jaka terapia zostanie wybrana, najważniejsze jest kształtowanie kompetencji komunikacyjnych dziecka – wydawałoby się, że bardzo podstawowych, jak np. zawieranie znajomości czy inicjowanie rozmowy. Dziecko podczas terapii uczy się, jak słuchać drugiego człowieka, jak współodczuwać (obierać perspektywę drugiego człowieka – ponieważ z tym ma duże problemy), jak kulturalnie odmawiać, dyskutować czy krytykować, a tak że jak reagować na krytykę ze strony innych. Istotne jest, aby dziecko z Aspergerem uczyło się poprawnego rozpoznawania zachowań i intencji innych osób, ponieważ to często jest powodem jego problemów komunikacyjnych (takie dziecko nie rozumie innych osób i samo też jest niezrozumiane). Ponadto powinno uczyć się przestrzegania norm i zasad, które będą mu towarzyszyć całe życie (terapia ma pomóc mu je zrozumieć). Zaburzenia w kontaktach społecznych bardzo mocno utrudniają dziecku z zespołem Aspergera funkcjonowanie w społeczeństwie, dlatego ćwiczenie niektórych zachowań jest bardzo istotne.
Terapia dziecka z ZA często polega także na pracy nad zaburzeniami integracji sensorycznej – czyli nadwrażliwości zmysłowej.
Moda na zespół Aspergera?
Ostatnio coraz więcej możemy przeczytać na temat zespołu Aspergera. Według niektórych pedagogów, jest to związane przede wszystkim z lepszym dostępem do wiedzy na temat zaburzeń rozwojowych oraz większą tendencją rodziców do poszukiwania informacji w tym zakresie. Wzrasta ponadto liczba specjalistów i pojawia się coraz więcej publikacji – zarówno naukowych, jak i tych w popularnych magazynach z dziedziny lifestyle, a dzięki temu świadomość społeczna na temat zespołu Aspergera jest większa. To oczywiście zaleta, ponieważ im szybciej rozpoznamy zaburzenie u dziecka, tym szybciej możemy podjąć terapię i zminimalizować trudności płynące z ZA, co w przyszłości przełoży się na ułatwione funkcjonowanie w społeczeństwie. Z drugiej jednak strony symptomy zaburzeń ze spektrum autyzmu często są objawami innych schorzeń, na temat których nie mamy tak szerokiej wiedzy. Wówczas może się okazać, że przestaniemy szukać poprawnej diagnozy i zlekceważymy prawdziwy problem. Warto więc podchodzić z dystansem do samodzielnego rozpoznawania zaburzeń u dziecka – zarówno pod względem fizjologicznym, jak i psychicznym – i pozostawić diagnozę osobom, które mają w poszczególnych dziedzinach odpowiednie doświadczenie oraz kwalifikacje.
