Zespół Aspergera – dar czy wyrok?
Zespół Aspergera można potraktować dwojako, ponieważ zaburzenie to nierzadko łączy w sobie wyjątkowe umiejętności z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu. Dzieci z zespołem Aspergera widzą świat nieco inaczej. Są inne, ale nie chore, co warto podkreślić. Nierzadko są postrzegane jako dziwolągi, inni ludzi ich nie rozumieją. Jednak, jak już wspomnieliśmy, z zespołu Aspergera mogą czerpać korzyści, które nie zostały dane innym osobom. Mówi się, że Asperger to przypadłość geniuszy. Nie bez powodu, ponieważ grono znanych, wybitnych osób, które dokonywały przełomowych odkryć w dziedzinach, takich jak fizyka, biologa, film czy muzyka, cierpiało właśnie na zespół Aspergera! Listę znanych osób z zespołem Aspergera zamieszczamy w dalszej części artykułu. Tymczasem wyjaśnijmy pokrótce, czym jest ZA, czym różni się od autyzmu, a także jak rozpoznać, czy dziecko cierpi na zespół Aspergera.
Asperger a autyzm – jakie są podobieństwa i różnice?
Jeśli mielibyśmy zakwalifikować zespół Aspergera do jakiejś grupy zaburzeń, moglibyśmy potraktować go jako zaburzenie ze spektrum autyzmu. Nazwa tego zaburzenia pochodzi od nazwiska austriackiego lekarza – pediatry i psychiatry – który prowadził terapię dzieci z autyzmem. Zauważył, że dzieci autystyczne są jednak różne. Część z nich ma cechy charakterystyczne dla autyzmu, ale pozostałe zachowania sprawiają, że trudno nazwać je autystycznymi. Lekarz ten zaznaczył wówczas, że warto wyodrębnić wspólny zestaw cech dla tej bardziej „funkcjonalnej” grupy dzieci (zestaw ten nazwano później zespołem Aspergera). Jak się okazało, dzieci te mogą być bardzo sprawne intelektualnie i emocjonalnie, w przeciwieństwie do dzieci z typowym autyzmem.
» Jak odróżnić zespół Aspergera od autyzmu? Przeczytaj ten artykuł. «
Zespół Aspergera = zespół małych geniuszy?
Opinie na temat zespołu Aspergera są różne, ale duże grono osób twierdzi, że jest to tak naprawdę przypadłość małych geniuszy, tzw. małych profesorów. Taka opinia ma wiele wspólnego z rzeczywistością, ponieważ np. biografie znanych ludzi wskazują, że zespół Aspergera mogły mieć poniżej wypisane, znane osoby:
- Thomas Edison
- Albert Einstein
- Jane Austen
- Bill Gates
- Isaac Newton
- Steve Jobs
- Michał Anioł
- George Orwell
- Elon Musk
- Nikola Tesla
- Alfred Hitchcock
- Mark Twain
- Franz Kafka
- Friedrich Nietzsche
- Charles Robert Darwin
- Wolfgang Amadeusz Mozart
- Richard Strauss
- Ludwig Van Beethoven
- Leo Messi
- Woody Allen
- Bob Dylan
- Henry Ford
- Abraham Lincoln
- Benjamin Franklin
- Vincent Van Gogh
- Andy Warhol
- Robin Williams
Osoby z zespołem Aspergera mają szczególne talenty
Nierzadko osoby z zespołem Aspergera maja szczególne talenty – zwłaszcza matematyczne czy techniczne. Rozwój niektórych umiejętności się bardzo szybko. Dziecko może np. posługiwać się bardzo specjalistycznym językiem, doskonale czytać i liczyć, a także wykazywać jeszcze inne talenty, co całościowo daje nam swego rodzaju obraz geniusza. Do przedszkola albo szkoły trafia więc dziecko, które jest nad wyraz uzdolnione w pewnych dziedzinach (i ma bardzo wysoki poziom inteligencji, więc np. nie interesują go przyziemne sprawy i zabawy adekwatne do jego wieku) – ale z tego względu nierzadko zyskuje łatkę dziwaka.
Dziecko z Aspergerem może wyróżniać się wiedzą i tym, że odstaje od grupy rówieśników. Niestety często ma kłopot zarówno w nawiązaniu przyjaźni, jak i ich późniejszym podtrzymaniu. Część maluchów z tym zaburzeniem woli np. nawiązywać kontakt z osobami dorosłymi, ponieważ odpowiadają one bardziej ich poziomowi intelektualnemu, niż rówieśnicy. Dorośli wydają się im ponadto ciekawsi.
Dzieci z zespołem Aspergera z natury nie rozumieją norm społecznych i zasad i mają problem z ich przestrzeganiem, więc uznawane są za niegrzeczne. Zachowanie to jednak wynika z ich niezrozumienia różnych kontekstów społecznych, a nie ze złośliwości czy buntu.
Jak widać, z jednej strony zespół Aspergera to niejako „szansa” na bycie wyjątkowym, osiągnięcie sukcesu, zostanie „geniuszem” w jakiejś dziedzinie, ale z drugiej strony spore utrudnienie w kontaktach międzyludzkich i życiu w społeczeństwie.
Zespół Aspergera a rozumienie poleceń, metafor i aluzji
Problem osób z zespołem Aspergera dotyczący relacji z innymi ludźmi, wynika z nieco innego funkcjonowania układu nerwowego i emocjonalnego (innego, nie znaczy gorszego – działa on po prostu inaczej, niż u większości ludzi na świecie). Dobrze ilustruje to poniższy przykład rozmowy z dzieckiem z ZA:
– Kochanie, czy możesz podać mi torebkę? – zadaje pytanie mama.
– Tak, mogę – odpowiada dziecko, ale nie podaje torebki.
Dziecko odebrało powyższe pytanie absolutnie dosłownie. Może podać torebkę – przyznało więc rację. Nie podało jednak torebki, ponieważ mama nie powiedziała dosłownie „podaj mi proszę torebkę”. Dziecku z Aspergerem umyka więc właściwie cały kontekst komunikacji niewerbalnej, a więc takie aspekty, jak gesty, mimika, ton, stosowanie aluzji, metafor czy żartów. Tego typu przykładów jest cała masa, a niestety większość osób z otoczenia nie rozumie sposobu myślenia dzieci z zespołem Aspergera. Z tego powodu inni odwracają się od takiej osoby, uznają ją za niegrzeczną, złośliwą, nieskorą do budowania relacji. A to bardzo krzywdzące, ponieważ nieprawdą jest, że osoby z zespołem Aspergera nie mają potrzeby nawiązywania kontaktów międzyludzkich – po prostu nie potrafią tego robić tak dobrze, jak inni, co nie jest od nich zależne.
Zespół Aspergera i nadmierne emocje
Jest jeszcze jeden problem występowania zespołu Aspergera. Dotyczy on nadmiernego skupiania emocji na jednej czynności. Taka osoba ma np. problemy z czynnościami, które normalnie wykonuje się automatycznie – jak np. wiązanie butów czy zakładanie kurtki. Osoba z Aspergerem będzie musiała skupiać się na każdej czynności, którą wykonuje. W temacie emocji istotne jest także wspomnieć, że dla dziecka z Aspergerem szalenie ważne będzie np. przestawienie jakiegoś przedmiotu w inne miejsce – może się to skończyć dziwną reakcją, typu rozpacz i furia, ponieważ zespół Aspergera ma to do siebie, że bardzo ważne w życiu są schematy i brak niespodzianek. Gdy coś taką osobę zaskoczy, może dojść do nadmiernych emocji, nieadekwatnych do sytuacji – nawet, gdy chodzi o błahostkę.
Objawy zespołu Aspergera
Zespół Aspergera możemy ująć w pewne ramy, ale lepiej zrozumieć to, jak funkcjonuje dziecko z tym zaburzeniem. Poniżej przedstawiamy najbardziej charakterystyczne cechy – co pomoże w rozpoznaniu, czy dziecko zmaga się z tym zespołem. Poniższe cechy mogą występować z różnym natężeniem, a niektóre z nich mogą się wcale nie pojawić – to kwestia bardzo indywidualna. Z tego powodu ostateczne rozpoznanie warto pozostawić specjalistom. Cechy charakterystyczne dla zespołu Aspergera to m.in.:
- problemy z nawiązywaniem przyjaźni i ich podtrzymywaniem,
- brak chęci do zabawy z innymi dziećmi – większa chęć do przebywania z dorosłymi,
- brak chęci pracy w grupie,
- wysublimowane słownictwo, jak na dany wiek,
- brak poprawnego rozumienia żartów, aluzji, metafor, przenośni,
- brak zrozumienia dla komunikacji niewerbalnej,
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- nadwrażliwość na światło, dźwięk, zapach, dotyk,
- problemy z koordynacją ruchową (co widać np. podczas jazdy na rowerze lub biegania),
- stosowanie schematów w życiu codziennym (dana czynność zawsze jest wykonywana tak samo i jeśli miałaby nastąpić zmiana wprowadzona przez kogoś innego, dziecko może wpaść w złość i furię),
- brak radości z niespodzianek i złość, gdy dochodzi do zmiany planów.
Zespół Aspergera – jak złagodzić negatywne skutki?
Życie z zespołem Aspergera może być trudne, ale nie musi! I w tym miejscu pora na rolę rodziców i opiekunów (w tym nauczycieli). Dziecko z zespołem Aspergera powinno podlegać terapii – możliwie jak najwcześniej, aby mieć możliwość nauki zachowań koniecznych w dorosłym życiu. Najważniejsze jest pokazanie dziecku, że rozumiemy jego wyjątkowość, akceptujemy ją i staramy się mu jedynie pomóc, aby miało łatwiej w życiu dorosłym. Dzięki temu dziecko zyska motywację do pracy nad sobą, zrozumie swoje ograniczenia, co będzie skutkować efektywniejszą terapią. Często terapia multidyscyplinarna, w którą zaangażowany jest psycholog lub psychiatra, pedagog, neurolog i logopeda, da tak doskonałe efekty, że dziecko z zespołem Aspergera w życiu dorosłym nie będzie miało absolutnie żadnych problemów na gruncie uczuciowym, budowania relacji z innymi, jak i zawodowym. Będzie umiało samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie, ponieważ zrozumie, dlaczego trzeba przestrzegać niektórych norm i zasad. Przestanie zamykać się na innych i zacznie budować relacje na całe życie. To możliwe! Warto mieć z tyłu głowy myśl, że zespół Aspergera to dar – a nie wyrok – który można dobrze wykorzystać i być kimś wyjątkowym.
