Co to jest autyzm?
Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe – co oznacza, że w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego dochodzi do zaburzeń w sferze kształtowania funkcji mózgu. Początkowo zaburzenie to dotyczy głównie nieprawidłowości w rozwoju przetwarzania bodźców sensorycznych oraz ich odbierania, co objawia się np. trudnościami w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego lub osłabioną reakcją na hałas. Z drugiej strony, może występować nadwrażliwość sensoryczna i wówczas wszelkie nagłe dźwięki czy mocne światło, są stresujące dla dziecka.
Zaburzenia autystyczne mają bardzo zróżnicowany charakter i nie ma jednego, identycznego obrazu autyzmu. Wyróżnia się np. autyzm typowy, autyzm wysokofunkcyjny czy zespół Aspegera – wszystkie te zaburzenia zaliczają się do zaburzeń ze spektrum autyzmu. Co ciekawe, aż czterokrotnie częściej diagnozuje się autyzm u chłopców niż u dziewczynek.
Autyzm – co go powoduje? Przyczyny autyzmu
Obecny stan badań nie pozwala nam jednoznacznie wskazać tego, co powoduje autyzm. Badania naukowe jednak pokazują, co zwiększa ryzyko jego wystąpienia – i zwykle musi wystąpić kilka czynników, aby autyzm się pojawił. Są to czynniki zarówno genetyczne (np. zdolność do produkcji serotoniny czy choroby genetyczne, takie jak zespół łamliwego chromosomu X albo zespół Retta), jak i czynniki występujące w okresie życia płodowego (np. infekcje podczas ciąży, niedotlenienie, zaburzenia okołoporodowe czy wcześniactwo). Okazuje się także, że jeśli jedno dziecko urodziło się z autyzmem, jest aż 20% ryzyko, że drugie dziecko również będzie miało autyzm oraz 32% ryzyko, że trzecie dziecko także będzie miało to zaburzenie (jeśli dwójka dzieci ma autyzm).
Ryzyko autyzmu mogą także zwiększać leki przyjmowane przez kobietę w ciąży, m.in. leki przeciwdrgawkowe z kwasem walproinowym oraz leki przeciwdepresyjne. Wykazano także, że niedobory niektórych witamin w ciąży mogą zwiększać ryzyko autyzmu.
A czy szczepienia powodują autyzm? Na ten temat pisaliśmy w osobnym artykule. Odpowiedź jest przecząca, a teoria, że szczepienia MMR (świnka, odra, różyczka) powodują autyzm, powstała na gruncie sfałszowanych wyników badań (do czego przyznał się sam twórca tej teorii). Wszystkie dotychczasowe, wiarygodne badania dowodzą (a było ich już kilkaset), że nie ma żadnego związku między szczepieniami a autyzmem. Szczepienia mogą powodować – rzadko – różne skutki uboczne, ale autyzm absolutnie się do nich nie zalicza.
Autyzmu niemowląt
Aktualnie 1 na 68 dzieci ma postawioną diagnozę autyzmu. Częstość takich diagnoz jest coraz większa, ale zwykle dziecko trafia do specjalisty dopiero po ukończeniu 2-3 lub nawet 4 lat. To późno zważając na fakt, że pewne oznaki autyzmu mogą pojawiać się już od 6 miesiąca życia. Oznacza to, że wnikliwa obserwacja dziecka i odpowiednia wiedza pozwala na szybkie wykrycie autyzmu, a co za tym idzie – wdrożenie odpowiednich działań terapeutycznych, dzięki którym rozwój dziecka będzie przebiegał prawidłowo.
Kluczem wnikliwa obserwacja niemowlęcia
Badania pokazują, że zdrowe noworodki potrafią dopasowywać się do sytuacji społecznych, zwłaszcza w sferze synchronizacji interakcji, nawiązywania kontaktu wzrokowego, naśladowania dorosłych czy reagowania na głos matki. W przypadku dziecka autystycznego, często nie dochodzi do takich wymian społecznych lub przynajmniej nie w tak dobrym stopniu, jak u dzieci zdrowych. Zmniejszona jest także zdolność uczenia się nowych zachowań. Takie niemowlę ma więc mniej doświadczeń, które pozwalałyby mu uczyć się rozumienia ludzi świata go otaczającego. Badania nad uczeniem się niemowląt (Baillargeon 2004) pokazują ponadto, że istnieje związek między biegłością rozumienia otoczenia i interakcji z otoczeniem, a procesami uczenia się statystycznego, które pozwala m.in. wykrywanie wzorców i znaczeń. Gdy procesy te są zaburzone, występują trudności z wyciąganiem wniosków, zaburzenia na poziomie rozwoju językowego, poznawczego, a także społecznego.
Kolejne ograniczenie wynika również z braku reakcji na komunikaty płynące z otoczenia. Takie dziecko może nie odpowiadać okazaniem radości (np. na uśmiech), nie będzie nawiązywało kontaktu wzrokowego, nie będzie chciało kontynuować interakcji. W przyszłości będzie miało spore problemy w nawiązywaniu relacji międzyludzkich i funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Niemowlę autystyczne wchodzi ponadto w interakcję ze światem zewnętrznym w bardzo nietypowy sposób. Zamiast na ludziach, koncentruje się na przedmiotach. Może nie rozwijać się prawidłowo pod względem językowym, ponieważ nie zwraca uwagi na mowę.
Powyższe symptomy może dostrzec wnikliwy rodzic. Jak widać, kluczem jest uważna obserwacja dziecka, tak naprawdę od pierwszym miesięcy życia, gdy dochodzi do rozwoju najważniejszych umiejętności – np. utrzymywanie kontaktu wzrokowego, reagowanie na różne bodźce, gaworzenie (dzieci autystyczne często nie gaworzą), nauka mówienia, odpowiadanie na kontakt (np. uśmiechanie się i wyrażanie radości – takie reakcje są rzadko zauważane u dzieci autystycznych). To bardzo ważne, aby w miarę możliwości szybko wykryć ewentualne zaburzenie, ponieważ wcześnie rozpoczęta terapia pozwoli na intensywną pracę z niemowlęciem, aby zminimalizować wszelkie opóźnienia rozwojowe – a co za tym idzie – dziecko w przyszłości nie będzie odbiegać pod względem rozwojowym od innych na tyle, aby codziennie odczuwać trudności z tego powodu.
Jak rozpoznać autyzm u niemowlaka?
Poniżej przedstawimy syntetycznie kilka objawów, które mogą wskazywać na autyzm u niemowlęcia. Oczywiście należy mieć na uwadze fakt, że niektóre z tych objawów mogą wskazywać na inne zaburzenia – także fizjologiczne, jak np. problemy ze słuchem czy wzrokiem. Dlatego ostateczną diagnozę zawsze powinien postawić specjalista: psycholog dziecięcy lub psychiatra, z ewentualną pomocą np. neurologa czy logopedy. Zadaniem rodzica jest zauważenie tych symptomów i ciągła obserwacja malucha, aby specjaliści uzyskali jak najwięcej informacji w celu postawienia diagnozy i wdrożenia działań terapeutycznych. Poniżej przedstawiamy 9 częstych objawów, które można zaobserwować u autystycznych niemowląt.
1. Niemowlę nie uśmiecha się
Zdrowe dziecko zwykle odwzajemnia uśmiech rodzica – gdy ten uśmiecha się do niego ciepło, szeroko i szczerze. Niemowlę autystyczne raczej nie będzie odwzajemniać uśmiechu, ani śmiać się samo z siebie – a standardowo powinno opanować tę umiejętność do czasu osiągnięcia szóstego miesiąca życia.
2. Brak naśladownictwa zachowań
Rzadkie powtarzanie dźwięków, uśmiechów czy grymasów na twarzy, może być oznaką autyzmu, jeżeli dzieje się tak po ukończeniu dziewiątego miesiąca życia. Dzieci autystyczne nie naśladują raczej dźwięków z otoczenia, ruchów innych osób i nie wymieniają spojrzeń czy wyrazów twarzy z innymi.
3. Opóźnione gaworzenie
Dzieci autystyczne mogą nie gaworzyć lub mieć opóźnione gaworzenie. Zwykle taką umiejętność zdrowe niemowlęta opanowują najpóźniej w wieku około dwunastu miesięcy, ale często o wiele szybciej.
4. Niemowlę nie reaguje na swoje imię
Jeśli niemowlę ukończyło pół roku-rok, a słabo reaguje na swoje imię, może to oznaczać, że cierpi na autyzm. Jednak brak reakcji na imię może także oznaczać problemy ze słuchem, dlatego ważna jest tutaj wnikliwa obserwacja i opinia specjalisty – lekarza.
5. Ograniczony kontakt wzrokowy
Dzieci autystyczne nie potrafią nawiązywać kontaktu wzrokowego lub jest on mocno ograniczony – nawet z matką czy ojcem. Dziecko nie podąża wzrokiem za obiektami i wygląda, jakby nie było niczym zainteresowane. Brak kontaktu wzrokowego to bardzo ważny wskaźnik autyzmu, który może zostać wykryty niezwykle wcześnie – w pierwszym miesiącach życia.
6. Dziecko nie domaga się uwagi
Niemowlę autystyczne rzadko inicjuje przytulanie się. Nie zabiega często o Twoją uwagę i nie hałasuje. Rzadko sięga do Ciebie, aby zostać podniesionym. Takie zachowania mogą wskazywać, że dziecko ma problem w relacjach z innymi ludźmi, a więc wskazywać m.in. na autyzm.
7. Niemowlę nie gestykuluje
Gdy dziecko osiąga 10 miesiąc życia, jest to zwykle moment, gdy potrafi już porozumiewać się z ludźmi za pomocą gestów – np. wskazuje na przedmioty, aby coś nam przekazać, macha ręką na pożegnanie albo sięga po różne rzeczy. Jeśli tak się nie dzieje, może to być oznaka autyzmu.
8. Powtarzalność zachowań
Dzieci autystyczne można również rozpoznać po zachowaniu. Niemowlę może np. wykazywać nietypowe ruchy ciała, jak obracanie dłońmi wokół nadgarstków, siedzenie w nietypowej pozycji, kiwanie się. Takie zachowania powinny zaniepokoić rodziców.
9. Trudności w poruszaniu się
Opóźniony rozwój motoryczny to kolejna cecha dziecka autystycznego. Zaniepokoić może nas np. fakt, że niemowlę nie przewraca się samo na plecy w czasie, w którym standardowo już powinno to umieć, albo nie potrafi się podnosić lub raczkować na etapie przełomowym, charakterystycznym dla danego wieku.
