Zespół Aspergera – zaburzenie ze spektrum autyzmu
Zespół Aspergera to łagodne zaburzenie ze spektrum autyzmu. Polega ono na trudności w budowaniu nowych relacji oraz podtrzymywaniu dotychczasowych. Zespół Aspergera został uznany za jednostkę chorobową dopiero w 1992, gdy opracowano kryteria diagnozy – jednak przypadki występowania tego zaburzenia odnotowywano już kilkadziesiąt lat wcześniej.
Błędnie mówi się o zespole Aspergera jako o „chorobie” Aspergera. To wyrażenie niepoprawne, a taki stereotyp jedynie umacnia przekonanie, że osoby cierpiące na ten syndrom są gorsze lub – wręcz przeciwnie – wyjątkowe. A najnowszych publikacjach naukowych specjaliści sugerują, aby zaburzenie to traktować po prostu jako odmienny wzorzec budowania relacji z innymi ludźmi, przy czym „odmienny” nie ma ani negatywnych, ani pozytywnych konotacji. Jest po prostu inny, ale wciąż mieści się w normach.
Początki diagnozowania zespołu Aspergera
Już w 1944 roku pewien austriacki lekarz – Hans Asperger – z dziecięcej kliniki psychiatrycznej w Wiedniu zaobserwował, że kilkoro dzieci przebywających na oddziale, nieco odróżnia się zachowaniem od innych. Dzieci te miały kilka podobnych do siebie cech, np. podwyższony poziom inteligencji, bogate słownictwo, ciekawsze od innych zainteresowania. Wykazywały ponadto trudności w poruszały się niezdarnie. Ów lekarz określi w tym czasie zanotowane objawy jako psychopatia autystyczna. Jego zapiski oraz dokonania w diagnostyce tego zaburzenia nie zyskały rozgłosu – aż do lat 80., gdy pewna angielska lekarka je spopularyzowała, zaliczając przypadki opisywane przez Aspergera jako zaburzenia należące do spektrum autyzmu. Nadała im również nazwę – „syndrom Aspergera”.
Zespół Aspergera – przyczyny
Jak na razie nie ma jednoznacznych wyników badań, które przesądzałyby o tym, jakie są przyczyny występowania syndromu Aspergera. Odkrywca tego zaburzenia wysnuł jedynie wniosek, że może ono mieć podłoże genetyczne – a wniosek ten powstał na podstawie obserwacji dzieci oraz ich rodzin. Asperger odnotował ponadto, że ryzyko wystąpienia zaburzenia może wzrosnąć u dziecka, gdy ojciec nie ukończył 40 roku życia.
Dotąd nie odkryto konkretnego genu, który mógłby być odpowiedzialny za wystąpienie zespołu Aspergera. Mimo to teoria ma dość silne podstawy bazujące na dowodach empirycznych. Naukowcy zauważyli np. że zaburzenie to występuje częściej u dzieci, których rodzice również mają pewne symptomy charakterystyczne dla zespołu Aspergera – ale tylko w wąskim zakresie, np. mają problemy z nawiązywaniem kontaktów z innymi ludźmi.
Jest także pewna teoria mówią o tym, że syndrom Aspergera może wynikać z ekspozycji na teratogeny w pierwszych 8 tygodniach ciąży (teratogeny – czyli czynniki, które negatywnie wpływają na rozwój płodowy).
Inne możliwe przyczyny zespołu Aspergera (jednak nadal wymagające potwierdzenia większą liczbą badań naukowych), to np. toksoplazmoza, dziecięce porażenie mózgowe, urazy okołoporodowe, uszkodzenia w ośrodkowym układzie nerwowym.
Zespół Aspergera – objawy
Jak już wspomnieliśmy, osoby z zespołem Aspergera mają inny wzorzec budowania relacji z innymi ludźmi. Wśród szczegółowych zachowań wskazujących na zespół Aspergera, możemy wyróżnić m.in.:
- Problemy z podejmowaniem oraz akceptacją zmian – osoby z Aspergerem lubią działać zgodnie ze znanymi sobie schematami.
- Zachowania kompulsywne – np. silna potrzeba gryzienia czegoś, obsesyjnego porządkowania, liczenia czy układania przedmiotów, częstego mycia rąk. Zachowania te służą głównie wyładowaniu napięcia. To objawy typowe także dla zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, które występują u ok. ¼ osób z zespołem Aspergera.
- Problemy z podtrzymywaniem istniejących kontaktów – często osoby cierpiące na syndrom Aspergera wydają się być zarozumiałe i niedostępne, co wynika nie z wyniosłości czy egocentryzmu, ale z problemów z komunikowaniem się niewerbalnym. Nie potrafią np. poprawnie interpretować niektórych gestów rozmówcy, jego min, stosowanej gry słów, metafor, ironii czy porównań. Wszystko rozumieją bardzo dosłownie i wolą otrzymywać konkretne i mało rozbudowane komunikaty. Sami podczas rozmowy z innym człowiekiem, nie korzystają zbytnio z komunikacji niewerbalnej – nie potakują, mogą nie utrzymywać kontaktu wzrokowego. Skupiają się na rozmowie, na jej temacie - a nie na kontakcie z drugą osobą.
- Problemy z nawiązywaniem nowych kontaktów – osoby z zespołem Aspergera zwykle mają 1-2 przyjaciół i niewielu znajomych. Błędnie uważa się, że osoby z Aspergerem nie potrzebują kontaktu z innymi – po prostu budują swoje relacje na innej podstawie – nie na poczuciu bliskości czy jakiejś więzi emocjonalnej, ale na podstawie pasji i zainteresowań. A ponieważ ich zainteresowania zwykle są wyjątkowe – z zakresu wąskich, niepopularnych dziedzin – ciężko jest im spotkać osoby, które mogłyby podzielać te zainteresowania.
- Nadmiernie stereotypowe zachowania – osoby z zespołem Aspergera zyskują komfort psychiczny, gdy dane czynności są zawsze tak samo wykonywane. Dotyczy to np. chodzenia do pracy lub szkoły (wybierają zawsze tę samą drogę) czy ubierania się w tej samej kolejności (np. najpierw spodnie, później koszulka – nigdy odwrotnie). Tego typu zachowań może być naprawdę wiele.
- Problemy z pamięcią czynności, które się powtarzają (z pamięcią proceduralną) – osoby z Aspergerem często nie potrafią wykonywać codziennych czynności w sposób automatyczny – bez angażowania mózgu. Zazwyczaj każda czynność – nawet ta najprostsza, jak zawiązywanie butów – wymaga od nich skupienia.
- Problemy z percepcją – a konkretniej z nadwrażliwością (lub przeciwnie – niedowrażliwością) na bodźce. Osoby z Aspergerem często mają np. zaburzenia czucia głębokiego, co objawia się trudnością utrzymania równowagi. Z tego powodu często takie osoby postrzegane są przez innych jako niezdarne. Ponadto osoby cierpiące na syndrom Aspergera mogą odmiennie odbierać bodźce wzrokowe – np. zwracać zbyt dużą uwagę na szczegóły. Nierzadko są nadwrażliwe na hałas – głośny śmiech czy muzyka mogą je męczyć. Bywa też odwrotnie – mogą czuć się źle, gdy przebywają w zupełnej ciszy i odczuwają wówczas potrzebę stymulacji dźwiękowej.
Zespół Aspergera – terapia (leczenie)
Zespół Aspergera nie należy do grupy chorób, tylko dysfunkcji, także raczej powinniśmy w tym przypadku mówić o terapii, a nie stricte o leczeniu. Wśród obecnie stosowanych metod terapeutycznych wymienia się terapię metodą kognitywną, terapię behawioralną, trening umiejętności społecznych, psychoterapię poznawczo-behawioralną, a także terapię za pomocą integracji sensorycznej. Poniżej opiszemy pokrótce każdą ze stosowanych form terapeutycznych. To jaka metoda zostanie wybrana, jest zależna m.in. od cech pacjenta.
1. Terapia kognitywna
Jej założeniem jest fakt, że rozwój człowieka przebiega zgodnie z określonymi oraz powtarzalnymi etapami, natomiast u osób z Aspergerem, dochodzi w tym rozwoju do dysharmonii. Terapia polega na wspieraniu osoby z syndromem Aspergera, w odbudowywaniu wcześniej utraconych umiejętności, aby umożliwić jej dalsze naturalne odbudowywanie kolejnych funkcji, które są wyższe rozwojowo. Terapia kognitywna kładzie duży nacisk na relację terapeuty z pacjentem na zasadzie przewodnik - osoba akceptująca. Nie występuje tutaj zmuszanie do zachowań pożądanych społecznie – w pełni uwzględnia się bowiem indywidualne potrzeby pacjenta.
2. Terapia behawioralna
Jej zadaniem jest zmiana pewnych zachowań na społecznie pożądane. Zmiana ta zachodzi poprzez naukę pewnych schematów. Stosuje się tutaj system kar i nagród. Celem terapii jest poprawienie funkcjonowania w społeczeństwie osobie z Aspergerem oraz poprawienie wykonywania codziennych czynności. Wadą jest stosowanie schematów, ponieważ nie wszystkie wzorce da się zastosować w każdej sytuacji. Metoda ta krytykowana jest także za to, że nie uświadamia pacjentom potrzeb czy intencji innych osób, a jedynie uczy mechanicznych zachowań bez namysłu.
3. Psychoterapia poznawczo-behawioralna
ta metoda bazuje na przekonaniu, że nasze zachowanie jest zależne od naszych myśli i emocji, a terapia ma na celu zmienić tenże sposób myślenia czy odczuwania o sobie, świecie i innych osobach. Dzięki terapii poznawczo-behawioralnej jesteśmy wstanie oduczyć się pewnych schematów myślowych, które stoją nam na drodze do osiągnięcia celu, a także nauczyć takich schematów, które będą nas motywować, ułatwiać funkcjonowanie i zmieniać spojrzenie na otoczenie.
4. Trening umiejętności społecznych
Ten rodzaj terapii polecany jest zwłaszcza dzieciom i nastolatkom z zespołem Aspergera, ponieważ wykorzystuje się tutaj nauczanie poprzez metodę odgrywania scenek (a przynajmniej taka forma nauki stanowi większość). Celem terapii jest nauka pewnych zachowań w ściśle określonych sytuacjach: np. zawieranie nowych znajomości czy uprzejme dyskutowanie.
5. Terapia za pomocą integracji sensorycznej
To zajęcia przeznaczone dla dzieci. Ułatwiają im analizowanie oraz syntetyzowanie bodźców. Przeciwdziałają także niektórym nieprawidłowościom sensorycznym. Terapię sensoryczną można wykonać w domu samodzielnie – jednak warto na początek udać się kilka razy na specjalne zajęcia. Metoda ta polega na wykorzystaniu rozmaitych przedmiotów, materiałów, faktur i sprzętów, których używanie ma stymulować zmysły dziecka oraz poprawić jego koordynację ruchową (wykorzystuje się np. piłki, tunele, kisele, plastelinę, farby, siatki, folie itd.).
Zespół Aspergera a leczenie farmakologiczne
Jak już wspomnieliśmy, zespół Aspergera nie wymaga leczenia, ale terapii. Nie istnieją zatem żadne leki na to zaburzenie. Jedyną skuteczną formą jest zrozumienie swojej odmienności, a następnie ćwiczenie pewnych umiejętności, które mają pomagać nam w życiu codziennym. U osób z zespołem Aspergera stosuje się ewentualnie leki, które mają zwalczać następstwa zaburzeń tego syndromu, np. depresję czy bezsenność. Wówczas leki antydepresyjne czy przeciwpsychotyczne mają ułatwić terapię.
Zespół Aspergera u dzieci – objawy
Zespół Aspergera zwykle rozpoznaje się u dzieci w wieku 7-8 lat. W tym czasie dziecko zaczyna chodzić do szkoły i prawdopodobnie wcześniej ciężko byłoby zauważyć problemy z funkcjonowaniem wśród innych dzieci – problemy z kontaktami międzyludzkimi. Do 7 roku życia zwykle objawy nie budzą podejrzeń rodziców, ponieważ dziecko szybko uczy się czytać, mówić, ma ciekawe zainteresowania i używa bogatego słownictwa. Takie objawy zwykle cieszą rodziców, a nie martwią. Sytuacja zmienia się, gdy dziecko zaczyna chodzić do przedszkola lub szkoły – wówczas możemy zaobserwować kilka niepojących objawów – powinny one zwiększyć czujność zarówno opiekunów, jak i rodziców. Wśród takich objawów możemy zaliczyć fakt, że dziecko:
- ma problemy z integracją z innymi dziećmi – raczej trzyma się na uboczu,
- ma problemy z zachowaniami adekwatnymi do danej sytuacji – np. nie okazuje szacunku opiekunowi, zadaje pytania nie na miejscu,
- niechętnie bawi się z innymi – zwykle bawi się samo lub ewentualnie przewodzi danej grupie i przydziela zadania (jeśli nie może tego robić, izoluje się, zamiast dostosowywac do innych),
- woli spędzać czas z dorosłymi niż ze swoimi rówieśnikami.
Objawy Aspergera doskonale obrazuje poniższa grafika opracowana przez Wydawnictwo Ponad Wszystko.
Tego typu objawy są niestety charakterystyczne dla wielu zaburzeń, jednak warto uważnie obserwować dziecko, aby postawić ewentualną diagnozę jak najszybciej, ponieważ gdy okaże się, że maluch ma zespół Aspergera, szybko możemy zlecić odpowiednie leczenie. A im zostanie ono rozpoczęte wcześniej, tym większe szanse, że dziecko nabędzie odpowiednich umiejętności, które umożliwią mu w życiu dorosłym lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie.
Zespół Aspergera u nastolatków – objawy
Zespół Aspergera może być szczególnie uciążliwy dla nastolatków – to właśnie oni mogą odczuwać najpoważniejsze skutki problemów z nawiązywaniem relacji międzyludzkich. Trudności te mogą być bezpośrednią przyczyną złego samopoczucia, niskiego poczucia własnej wartości, a nawet depresji.
Nastolatkowie w okresie dojrzewania wykazują bowiem bardzo mocną potrzebę identyfikacji z grupą rówieśniczą. Wolą spędzać czas we własnym gronie i uniezależniają się od osób dorosłych. Nastolatkowie z zespołem Aspergera zazwyczaj nie wykazują takiej potrzeby. Bunt przeciwko rodzicom czy łamanie zasad są dla nich niezrozumiałe – bo przecież te zasady i schematy dają im poczucie bezpieczeństwa. Tym sposobem jeszcze bardziej pogłębiają się różnice między nimi, a rówieśnikami z klasy.
Nie oznacza to jednak, że nastolatkowe z Aspergerem nie utrzymują żadnych kontaktów – zwykle szukają ich jednak w internecie: na różnych portalach społecznościowych czy forach internetowych. Tam łatwiej jest im znaleźć osoby z podobnymi zainteresowaniami, a komunikowanie jest o wiele łatwiejsze – nie potrzebna jest znajomość komunikacji niewerbalnej, która stanowi ogromną trudność dla osób z zespołem Aspergera. Z tego powodu psychologie zaznaczają, że rodzice takich nastolatków nie powinni odciągać swojego dziecka od komputera za wszelką cenę. Powinni oczywiści kontrolować czas spędzanego przed ekranem czasu, ale muszą jednocześnie zrozumieć, że świat wirtualny jest dla ich dziecka niekiedy jedyną szansą, aby nawiązać jakiekolwiek przyjaźnie w świecie realnym. Należy być otwartym na to, że internetowi znajomi zostaną przeniesieni w realia, oczywiście zachowując przy tym ostrożność.
Zespół Aspergera u dorosłych – objawy
Wiele osób uważa, że zespół Aspergera dotyka tylko dzieci, a dorosłych nie dotyczy. To nieprawda, ponieważ diagnostyka pokazuje, że syndrom ten jest nierzadki u osób powyżej 20-30 roku życia (czasami dopiero wtedy niektóre osoby dowiadują się, że mają zespół Aspergera). Osoby dorosłe cierpiące na Aspergera przede wszystkim mają poczucie odmienności i izolacji – które to uczucia towarzyszyły im zawsze, ale niegdyś czyniło to z nich „dziwolągów”, a dziś dopiero zaczynają rozumieć, że nie jest to ich winą. Diagnostyka zespołu Aspergera daje osobom dorosłym możliwość zmiany sposobu swojego myślenia czy zachowania, które to były przyczyną wielu kompleksów czy braku pewności siebie. A taką możliwość daje przede wszystkim psychoterapia.
Zespół Aspergera a autyzm – czym się różnią?
Jak już wspomnieliśmy, zespół Aspergera należy do zaburzeń mieszczących się w spektrum autyzmu. Oba zaburzenia łączą trzy podstawowe objawy, do których należą: problemy z komunikacją międzyludzką, problemy z nawiązywaniem nowych kontaktów, ciekawe zainteresowania i nadmiernie usztywnione wzorce działań. Istnieje jednak pewna różnica między tymi dwoma zaburzeniami. Otóż osoby z zespołem Aspergera zawsze prawidłowo rozwijają umiejętność mówienia i nie wykazują problemów z procesami umysłowymi. Zawsze są w pełni sprawne intelektualnie i poprawnie rozumują. Z kolei osoby cierpiące na autyzm mogą mieć opóźniony rozwój mowy, niekiedy są niepełnosprawne intelektualnie. Zwykle autyzm ujawnia się już przed ukończeniem trzeciego roku życia.
Warte obejrzenia! Jak rozpoznać zespół Aspergera i z nim żyć?
Poniżej przedstawiamy kilka ciekawych filmów na temat zespołu Aspergera. Warto je obejrzeć, jeżeli wahacie się co do diagnozy lub już znacie odpowiedź, ale nie wiecie, co dalej zrobić.
