Mobbing a skutki zdrowotne

Mobbing – definicja prawna

W polskim prawie definicję mobbingu znajdziemy w Kodeksie pracy w art. 943, paragrafie 2. Artykuł ten definiuje mobbing jako „działanie lub zachowanie dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”. Mobbing może być zarówno werbalny, jak i niewerbalny, prowadzony przez jedną osobę, jak i większą liczbę osób. W konsekwencji pracownik odczuwa skutki w postaci pogorszenia stanu psychicznego. Ofiary mobbingu zmagają się z obniżoną samooceną, poczuciem braku przydatności, a nawet miewają ataki paniki lub cierpią na pracoholizm.

Kiedy mamy do czynienia z mobbingiem?

Jednak aby zaistniała sytuacja mogła zostać uznana za mobbing, muszą zaistnieć jednocześnie następujące czynniki:

• działania dotyczą pracownika lub są przeciwko niemu skierowane,
• są długotrwałe oraz uporczywe,
• polegają na zastraszaniu lub nękaniu,
• celem jest poniżenie pracownika lub ośmieszenie go lub zaniżenie jego poczucia własnej wartości,
• w efekcie u ofiary występuje poczucie braku przydatności zawodowej, uczucie poniżenia i odosobnienia od reszty zespołu.

Rodzaje mobbingu

Mobbing ma wiele twarzy i każda z nich może inaczej wpływać na pracownika. I tak kolejno wyróżnia się działania, które źle wpływają na proces komunikacji; źle wpływają na relacje międzypracownicze; źle wpływają na postrzeganie ofiary mobbingu w miejscu pracy; źle wpływają na jego pozycję zawodową; mają szkodliwy wpływ na jego zdrowie.

Mobbing dzieli się także ze względu na rodzaje zachowań:

• zachowania agresywne czynne bezpośrednie (przemoc fizyczna),
• zachowania agresywne czynne pośrednie (np. rzucanie przedmiotami w okolicy ofiary),
• zachowania agresywne bierne (krzyki, przezwiska, pogróżki zwolnienia i inne),
• zachowania lekceważące (pomijanie ofiary w rozmowach, przerywanie wypowiedzi),
• ośmieszanie i poniżanie (nieuzasadniona krytyka, wyśmiewanie się z ofiary, plotki),
• zachowania zagrażające pozycji zawodowej (nadmierne obciążanie pracą, nieadekwatne krytykowanie podejmowanych przez pracownika decyzji, wypowiadanie się w podobny, ośmieszający sposób o kwalifikacjach pracownika),
• zachowania prowadzące do izolacji pracownika (np. ignorowanie jego wypowiedzi, izolowanie go w osobnym pomieszczeniu),
• zachowania uderzające w życie osobiste pracownika (ingerowanie w sprawy prywatne, poniżanie i krytykowanie ze względu na poglądy czy przynależność rasową, komentowanie spraw rodzinnych),
• zachowania prowadzące do zaburzenia procesu komunikacji (przerywanie wypowiedzi, reagowanie krzykiem, ośmieszanie, przedrzeźnianie, wymuszanie kontaktu po godzinach pracy),
• zachowania wpływające na zdrowie pracownika (wszystkie powyższe działania mogą prowadzić do pogorszenia stanu psychicznego oraz fizycznego pracownika – to wpływ głównie pośredni, ale możliwy jest też wpływ bezpośredni w sytuacjach takich, jak przemoc fizyczna, nakaz pracy w szkodliwych warunkach lub poza godzinami pracy, nieprzestrzeganie zasad BHP).

Prawa pracownika – ofiary mobbingu

Jeśli odczuwasz, że jesteś ofiarą mobbingu, musisz szybko działać. Po pierwsze, poinformuj o tym przełożonego. Jeśli mobberem jest przełożony, o pomoc zwróć się osób wyższych rangą. Jeśli mobberem jest sam szef, musisz skorzystać z pomocy zewnętrznej. Z prawnego punktu widzenia ofiara mobbingu może uzyskać odszkodowanie za odniesione krzywdy, takie jak uszczerbek na zdrowiu psychicznym lub fizycznym. Sąd w oparciu o ocenę biegłego lekarza, określi wartość odszkodowania. Możliwe jest też odszkodowanie za straty, które zaistniały wskutek zwolnienia się z pracy przez mobbing. Zanim jednak zaczniesz starać się o zadość uczynienie, musisz udowodnić w sądzie, że mobbing rzeczywiście występował.

Jak udowodnić, że jesteś ofiarą mobbingu?

To po Twojej stronie leży ciężar udowodnienia tego, czy wystąpił mobbing. To bardzo trudne, ponieważ zwykle ofiara mobbingu jest zastraszona i nie wierzy we własne możliwości, co jest szczególnie obciążające pod względem psychicznym. Mimo wszystko staraj się zachowywać maile, które dowodziłyby mobbingu, jeśli masz możliwość, znajdź świadka, który potwierdzi w sądzie, że padłeś ofiarą takiego działania w firmie (świadkiem może być np. inny pracownik).

Mobbing a skutki zdrowotne

Zaburzenia psychiczne wynikające z mobbingu mają różnorodny charaktery oraz nasilenie. Mogą objawiać się problemami układu pokarmowego, oddechowego, krążenia, dolegliwościami bólowymi i szeregiem innych schorzeń. W trakcie badań wykonuje się różne testy diagnostyczne, które pozwalają ocenić lekarzowi, czy podłożem dolegliwości są czynniki somatyczne, czyli w tym przypadku mobbing. Często osoby poddawane długotrwałemu mobbingowi trafiają do lekarza z zaburzeniami psychicznymi, związanymi np. z nadużywaniem alkoholu czy leków nasennych. Często pojawiają się zaburzenia depresyjne i lękowe, a w szczególnie traumatyzujących sytuacjach mogą pojawić się ostre objawy stresu oraz zespołu stresu pourazowego. U poszkodowanych dochodzi do ataków paniki i innych zespołów lękowych, np. nerwicy. Ofiara może odczuwać bóle psychogenne i zaburzenia hipochondryczne. Cechą wspólną wszystkich wyżej wymienionych reakcji jest występowanie lęku przewlekłego lub napadowego. Lęk to naturalna reakcja na odczuwane zagrożenie. Lęk manifestuje się nie tylko w przeżywaniu emocjonalnym, ale także w postaci napięcia, niepokoju oraz w strefie somatycznej, poznawczej czy behawioralnej. Osoby odczuwające objawy somatyczne są w najtrudniejszej sytuacji, ponieważ lękowi towarzyszą dotkliwe objawy ze strony ciała, takie jak bóle głowy, brzucha, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, szumy w głowie, zaburzenia ostrości wzroku lub słuchu, ucisk w gardle, duszności, ucisk w klatce piersiowej, kołatanie serca, nudności, wymioty, biegunki, drętwienie kończyn, drżenie ust i dłoni, mrowienie i pieczenie skóry, poczucie napięcia mięśniowego, brak możliwości relaksacji, drżenie różnych mięśni, poczucie ciągłego zmęczenia, bezsenność, wzmożona potliwość. W sferze poznawczej ofiara mobbingu może nadmiernie martwić się o przyszłość, stale spodziewa się niepowodzeń. W stanie silnego lęku natomiast mogą wystąpić zaburzenia koncentracji i pamięci świeżej, skłonność do katastroficznej interpretacji reakcji ze strony ciała, czarno widzenie swojej przyszłości – a w konsekwencji – depresja.

Mobbing a depresja

Mobbing silnie wpływa na nastrój ofiary i jej poczucie wartości. To niestety odzwierciedla się w postaci depresji o różnym nasileniu objawów. Do podstawowych symptomów takiego stanu należą:

• obniżenie nastroju, poczucie nieszczęścia,
• poczucie bezradności,
• brak satysfakcji i radości z wykonywanych aktywności,
• zmniejszenie energii,
• większa męczliwość,
• osłabienie koncentracji,
• niska samoocena i mała wiara w swoje możliwości,\
• poczucie winy,
• myśli samobójcze,
• zaburzenia snu,
• zaburzenia apetytu.

Leczenie zaburzeń psychicznych wywołanych mobbingiem

Diagnoza oraz leczenie zaburzeń emocjonalnych wywołanych doświadczeniem mobbingu, przeprowadzane są przez psychiatrę, który określa rodzaj oraz stopień zaburzeń, a także zaleca odpowiednie postępowanie. Jeśli objawy nie mają dużego natężenia, zwykle wystarczająca jest terapia poznawczo-behawioralna, która jest dość szybką terapią skoncentrowaną na rozwiązaniach. Jeśli objawy są silne, konieczna jest farmakoterapia, z wykorzystaniem m.in. leków przeciwlękowych, przeciwdepresyjnych, nasennych lub neuroleptyków. Najskuteczniejszą jednak formą leczenia jest połączenie farmakoterapii i psychoterapii.

Jak rozpoznać, czy jest się ofiarą mobbingu?

Podejrzewasz, że jesteś ofiarą mobbingu? Odpowiedz sobie na poniższe pytania. Jeśli pytania te opisują Twoją sytuację (odpowiedź na nie jest twierdząca) i stan taki utrzymuje się co najmniej kilka tygodni, nie postępuj biernie – szukaj pomocy, ponieważ prawdopodobnie jesteś ofiarą mobbingu.

1. Czy ostatnio masz cały czas nadmiar obowiązków lub przeciwnie – przydzielana jest Ci praca bez znaczenia, niewłaściwa dla Twoich kwalifikacji lub niemożliwa do wykonania?
2. Czy spotykasz się z krytyką Twojej pracy, która nie jest merytoryczna i nie umożliwia naprawy błędów (krytyka nieuzasadniona, na każdy temat, nawet zadań wykonanych prawidłowo)?
3. Czy wypowiadane są wobec Ciebie obraźliwe słowa, żarty, docinki, niemoralne propozycje, przedrzeźnianie lub inne działania, które mają na celu Cię zdyskredytować lub ośmieszyć?
4. Czy masz poczucie, że znajdujesz się w firmie poza dostępem do informacji – czujesz się odosobniony i eliminowany z grupy?
5. Czy czujesz, że ktoś nadmiernie ingeruje w Twoje sprawy prywatne i łączy je z zawodowymi?
6. Czy przełożony nęka Cię telefonami po pracy albo oferuje pracę dodatkową, na co ciężko Ci odmówić, ale się zgadzasz, ponieważ propozycja pada pod presją i obawiasz się o swoją pozycję w firmie?
7. Czy przełożony umniejsza Twoje kompetencje i odniesione sukcesy sprowadza do porażek lub przypisuje sobie? Nie czujesz się doceniany? Cały czas nie dostajesz obiecanej podwyżki wynagrodzenia, mimo że zasługujesz na nią i wiesz, że pracodawca jest w stanie Ci ją przyznać?

Te wszystkie punkty są wskazówką do oceny, czy jesteś ofiarą mobbingu. Pamiętaj, że mobbing to manipulacja Twoimi emocjami, mająca na celu obniżenie Twojego poczucia własnej wartości, obniżenie poczucia wiary w siebie i swoje możliwości. Jeśli sytuacja jest długotrwała, niemal na pewno masz do czynienia z mobbingiem. Nie bagatelizuje jej. Mobbing odbija się zarówno na życiu zawodowym, jak i prywatnym, prowadząc do konsekwencji zdrowotnych (psychicznych i fizycznych, co także wpływa na np. system rodzinny).