Depresja bez tajemnic – wszystko, co musisz wiedzieć

Depresja to choroba ciała…

W społeczeństwie żywych jest wiele błędnych przekonań na temat depresji. Jedni sądzą, że depresja to wyimaginowana choroba hipochondryków, a chorzy wymyślają sobie objawy i wyolbrzymiają problemy. Inni z kolei łączą depresję z życiowymi problemami – np. gdy ktoś stracił bliską osobę, jesteśmy w stanie łatwiej zrozumieć, że popadł w głęboki, permanentny smutek. Raczej mniej akceptujemy – jako społeczeństwo – fakt, że depresję mogłaby mieć osoba o dobrym statusie społecznym, lubiana, niemająca na pozór wielu problemów. Niestety, problem depresji może dotyczyć także takich osób i nie jest to zależne od wymienionych czynników. Depresja może dopaść każdego z nas. Co ważne, według prognoz WHO z 2012 roku depresja stanie się drugą najbardziej śmiertelną chorobą na świecie, a do 2030 roku – nawet pierwszą.

Okazuje się, że depresja – która jest chorobą psychiczną – jest także chorobą ciała, ponieważ organem, który jest zaatakowany przez chorobę, jest mózg. To tam pojawiają się myśli, uczucia czy nastroje. Jeżeli nie podważamy chorób innych organów, np. nadciśnienia (choruje serce) czy astma (chorują płuca), to nie powinniśmy zaprzeczać istnieniu chorób, w przebiegu których choruje mózg.

Czym jest depresja? Dlaczego należy ją leczyć?

Na depresję choruje ok. 350 mln ludzi na całym świecie, a w Polsce ok. 1,5 mln. Depresja to choroba, która jak inne dolegliwości fizyczne, wymaga leczenia. Nieleczona prowadzi do poważnych konsekwencji, np.:

• obniżenia odporności organizmu,
• zwiększenia podatności na inne schorzenia,
• wycofania społecznego,
• niezdolności do nauki czy pracy,
• myśli samobójczych – które mogą ostatecznie prowadzić do śmierci.

Osoby zmagające się z nieleczoną depresją są w niej pogrążone i nie otrzymują pomocy z zewnątrz. Wówczas mogą rozwinąć się myśli rezygnacyjne, a także zachowania autodestrukcyjne, takie jak samookaleczanie się. W efekcie może dojść nawet do próby samobójczej – niestety w prawie połowie przypadków takie próby kończą się tragicznie. Co ważne, depresja jest traktowana jako stan permanentny, którego objawy nie znikną z dnia na dzień.

W poniższym filmie psychoterapeuta Maciej Klimarczyk doskonale tłumaczy, czym jest depresja. Zapraszamy do oglądania.

Jakie są przyczyny depresji?

Depresja może mieć wiele przyczyn: zarówno biologicznych, psychologicznych, jak i środowiskowych.

1. Przyczyny biologiczne

Bezpośrednią, biologiczną przyczyną depresji jest zaburzenie funkcjonowania mózgu. To dzięki temu organowi jesteśmy w stanie odczuwać radość, przyjemność, złość i inne emocje. Jak każdy organ i mózg może ulec zaburzeniu – skutkiem tego może być zmiana psychicznego samopoczucia. Bardziej złożone doświadczenia psychiczne (czyli nie np. odczuwanie ciepła czy bólu, ale np. uczucie szczęścia) przesyłane są do mózgu za pomocą substancji chemicznych – m.in. hormonów szczęścia. Pewne czynności (np. zjedzenie czekolady czy wysiłek fizyczny) zmieniają stężenie naturalnych dla mózgu substancji chemicznych i tym sposobem poprawiają lub pogarszają nasze samopoczucie. To dzięki endorfinom odczuwamy radość czy motywację. Z depresją związany jest szczególnie jeden hormon – serotonina. Okazuje się, że niedobory tej substancji w mózgu są często przyczyną długotrwałego smutku i braku motywacji. Zatem nawet jeśli danej osoby nie dotknęło żadne trudne zdarzenie życiowe, mózg może i tak mieć zaburzone właściwości i nie wykorzystywać serotoniny tak, jak powinien. Wówczas człowiek może popaść w depresyjny nastrój – nawet bez przyczyny.

Nasuwa się pytanie, dlaczego mogą wystąpić zaburzenia w wykorzystywaniu serotoniny i innych n neurotransmiterów? Za to mogą odpowiadać takie przyczyny, jak wrodzona podatność (jest nawet 2-4 razy większe ryzyko depresji u osób, u których w rodzinie występowały przypadki depresji) lub przyczyny zewnętrzne – np. psychospołeczne, takie jak nadmierny stres.

Zobacz, co się dzieje w mózgu podczas depresji:

2. Przyczyny wynikające z cech osobniczych

Mogą też wystąpić czynniki osobnicze, które zwiększają ryzyko depresji, np. duża samokrytyka, niska samoocena, niskie poczucie własnej wartości, brak poczucia bezpieczeństwa, słabe umiejętności społeczne (np. bycie introwertykiem lub występowanie autyzmu bądź zespołu Aspergera), podatność na stres.

3. Przyczyny środowiskowe

Z kolei z czynników środowiskowych można wymienić różnego rodzaju stresogenne sytuacje, np. trudna sytuacja rodzinna, problemy szkolne, przemoc fizyczna lub psychiczna.

Objawy depresji: fizyczne i psychiczne

Depresja może dawać zarówno objawy fizyczne, jak i psychiczne. Co ważne, nie muszą one występować u wszystkich chorujących, a każdy objaw może występować w różnym nasileniu.

Najbardziej typowymi objawami depresji jest obniżony nastrój, przygnębienie, mało zainteresowań/hobby, brak zainteresowania nauką czy zabawą, brak umiejętności czerpania radości z życia, mały poziom energii, szybka męczliwość, odczuwanie niepokoju, lęki, cierpienia, bierność, wycofanie społeczne, unikanie kontaktów z innymi, słaba koncentracja uwagi, trudności w zapamiętywaniu, niska samoocena i poczucie własnej wartości, brak wiary w siebie, obawy dotyczące przyszłości, brak umiejętności planowania działań, poczucie winy, trudności w zasypianiu, nadmierna senność w ciągu dnia, bezsenność w nocy, bóle głowy, bóle brzucha, problemy z trawieniem, zmiana apetytu.

Dodatkowo jeśli depresja występuje u dzieci i młodzieży, można zauważyć nadmierną płaczliwość, łatwe popadanie w złość, zachowywanie się w sposób odpychający, zobojętnienie, apatia, poczucie znużenia, niechęć do podejmowania codziennych obowiązków, nadmierne reakcje na krytykę i uwagi, działanie autoagresywne i autodestrukcyjne, podejmowanie impulsywnych i nieprzemyślanych działań, myśli rezygnacyjne i samobójcze, zaburzenia psychoruchowe.

Depresja ma wiele twarzy

Depresja może dotknąć różnych ludzi, w różnych wieku, każdej płci czy z rozmaitymi cechami osobowości. Każdy też nieco inaczej przechodzi depresję. U jednych dominuje smutek, u innych złość i drażliwość, a jeszcze inni ukrywają swój nastrój i udają szczęśliwych oraz radosnych.

Depresja pierwotnie była podzielona na endogenną, czyli o pochodzeniu wewnętrznym oraz egzogenną – o pochodzeniu zewnętrznym. Obecnie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne przeplatają się ze sobą i podział ten jest więc tak prosty i klarowny. Z tego powodu wyróżnia się wiele rodzajów depresji, gdzie brane jest pod uwagę nasilenie, czas trwania objawów oraz okoliczności, w których wystąpiły. Poniżej opiszemy wszystkie podstawowe postaci depresji.

• Epizod depresyjny – pojawia się bez określonych przyczyn środowiskowych lub jako reakcja na stresujące doświadczenie. Objawy ustępują przy odpowiednim leczeniu. Nasilenie epizodu depresyjnego może być łagodne, umiarkowane i ciężkie.
• Depresja nawracająca – wyróżnia się występowaniem ponownych epizodów depresyjnych, mimo że zostały wcześniej wyleczone. Ma to zazwyczaj związek z czynnikami genetycznymi lub źle dobraną psychoterapią. Chory odczuwa przez długi czas objawy o różnym nasileniu, które później wchodzą w fazę uśpienia i pojawiają się ponownie pod postacią kolejnego, silniejszego już epizodu.
• Depresja krótkotrwała nawracająca – tak definiuje się epizody depresyjne, które trwają kilka dni i powtarzają się średnio raz na miesiąc. Często epizody mają duże nasilenie i chorym mogą towarzyszyć myśli samobójcze.
• Depresja maskowana – ujawnia się ona bardziej w dolegliwościach fizycznych, a niżeli psychicznych, np. kołatanie serca, niestrawność, bóle brzucha, zaburzenia snu.
• Depresja sezonowa – związana jest z porą roku i pojawia się w okresie jesienno-zimowym. Wiele osób ją bagatelizuje i „jesienną chandrę” traktuje jako coś zwyczajnego. Niestety w tym czasie gro osób doświadczających osłabienia nastroju popada w poważniejsze problemy natury depresyjnej.
• Depresja w następstwie żałoby – utrata bliskiej osoby wywołuje objawy podobne do depresji, czyli izolowanie się, załamanie, płaczliwość, lęk o przyszłość czy zaburzenia snu. Jednak jeżeli objawy utrzymują się ponad 2 miesiące, niestety może to oznaczać, że reakcja żałoby przekształca się w depresję i konieczna jest pomoc psychiatry.
• Depresja wieku starczego – przejawia się osłabieniem zdolności poznawczych, a szczególnie pogorszeniem koncentracji uwagi, pamięci czy myślenia. Z tego powodu często depresja w tym wieku jest mylona z naturalnym procesem starzenia się i tzw. otępieniem starczym.
• Depresja w przebiegu innych chorób – osoby, które cierpią na różne choroby somatyczne (ciała), są bardziej podatne na różne zaburzenia nastroju, gdyż choroba powoduje dodatkowy stres i obawy, a często także utratę zdolności np. do pracy.
• Depresja poporodowa – może pojawić się u kobiet, które nie były – pod względem psychicznym – gotowe na urodzenie dziecka. Może pojawić się po porodzie obniżenie nastroju wynikające z wyczerpania fizycznego i przyjęcia nowej roli życiowej, co określa się mianem baby blues (występuje on nawet u 50-80% kobiet po porodzie w ciągu kilku dni od tego wydarzenia) i stan ten nie wymaga leczenia, jednak nawet u 10-15% kobiet nastrój pogarsza się i utrzymuje dłużej, dając kolejne objawy, takie jak myśli rezygnacyjne czy samobójcze.
• Osobowość depresyjna – to zaburzenie osobowości – a nawet całego zestawu cech, które wyznaczają odpowiednie zachowania w reakcji na określone bodźce. To coś więcej niż depresja jako jednostka chorobowa. Osoby, które mają cechy będące objawami depresji, utrwalają się w tym przypadku i tworzą typowe dla danej osoby cechy indywidualnej konstrukcji psychicznej, ujawniając się przez większość czasu. Takie osoby uznawane są za „depresyjne z natury”. Niemal każda reakcja czy zachowanie będą depresyjne. Przyczyną tego zaburzenia osobowości mogą być sytuacje z wczesnego dzieciństwa i niestety są tak mocno zakorzenione, że terapia jest o wiele bardziej skomplikowana niż leczenie depresji jako choroby.

Jak przebiega depresja? Jakie są rokowania?

Przebieg depresji zależy od tego, jaką przyjęła ona postać, a także jakie są przyczyny i czynniki terapeutyczne. Depresja czasami pojawia się nagle i z mocnym nasileniem – zwłaszcza gdy wystąpiła w reakcji na traumatyczne doświadczenie. W innych sytuacjach depresja może rozwijać się niewinnie i stopniowo narastać – nawet sam chory nie wie wówczas, kiedy dokładnie depresja miała swój początek.

Każdemu zdarza się mieć obniżony nastrój, jednak w przypadku depresji chory nie potrafi sam wyjść ze złego nastroju. Co więcej, nawet jeśli po wpływem otoczenia dochodzi do poprawy samopoczucia, to negatywny stan powraca i często z epizodu na epizod się nasila. Przygnębienie jest dominującym uczuciem w życiu chorego. Im dłużej chory przebywa w depresji, tym więcej objawów może doznać. Np. przy zmniejszonej aktywności mogą pojawić się problemy ze snem czy apetytem – a to z kolei prowadzi do problemów z uwagą i koncentracją, a co za tym idzie, z osiąganiem sukcesów w szkole czy pracy. Taki stan powoduje naturalnie obniżenie samooceny, utratę wiary w swoje możliwości, co w konsekwencji wzmaga obawy dotyczące przyszłości i stres. Chory wpada w błędne koło objawów, czując się winnym takiego stanu, ale nie potrafiąc jednocześnie z niego wyjść. Osoba z depresją izoluje się coraz bardziej, a jej myśli zaczynają krążyć wokół pesymistycznej wizji rzeczywistości. Jeśli nie otrzyma ona pomocy, myśli o własnej beznadziejności mogą doprowadzić do wniosku, że dalsze życie pełne cierpienia jest bez sensu i w taki sposób może dojść do myśli rezygnacyjnych i samobójczych. Po pewnym czasie myśli te przekształcają się w tendencje samobójcze i chory szuka informacji, jak może odebrać sobie życie. Od tego momentu jest tylko jeden krok do samobójczej próby, która jest ostatecznym wyrazem depresji. Z tego powodu depresja należy do chorób śmiertelnych.

Jeśli mówimy o rokowaniach, są one tym lepsze, im szybciej choroba zostanie wykryta i im szybciej chory zdecyduje się na odpowiednie leczenie. Rokowania zależą też od trafnie dobranej psychoterapii. Często potrzebna jest też terapia wśród osób bliskich. Istotne w powodzeniu terapii są cechy indywidualne chorego, wiek zachorowania, jakość otrzymanej pomocy. Depresję można wyleczyć, ale największe na to szanse są w sytuacji, gdy leczenie nastąpi szybko i będzie trafnie zaplanowane.

Jak pomoc osobie chorej na depresję?

Musimy wiedzieć, że chory na depresję zwykle sam nie zapyta o pomoc. Będąc zarówno dorosłym, jak i dzieckiem czy nastolatkiem, możemy pomóc najbliższym znajdującym się w grupie ryzyka wystąpienia depresji lub już chorującym na depresję. Depresja jest powszechna, dlatego prewencja ze strony rodziny oraz ogółem społeczeństwa, jest niezbędnym elementem zmniejszania ryzyka jej wystąpienia czy rozwinięcia się. Największą rolę w tym przypadku pełni wiedza, a nie wiek czy wykształcenie osoby udzielającej pomoc. Warto zatem wiedzieć, jakie obszary są szczególnie istotne, jeśli chodzi o rozwój depresji, aby zyskać świadomość na temat czynników ochronnych i wspomagających leczenie depresji. Istotne są następujące kwestie:

• Praca nad niską samooceną – na samoocenę wpływ mają istotne osoby w życiu jednostki, np. rodzice, przyjaciele, rodzeństwo. Środowisko odgrywa zatem kluczową rolę. Jeśli jesteś osobą bliską kogoś, kto jest w grupie ryzyka depresji bądź osoby chorującej na depresję, możesz regularnie pobudzać wiarę w jej możliwość, okazywać sympatię, okazywać zainteresowanie, akceptować jej uczucia, zachęcać do wyzwań, wyeliminować krytykę i zamiast tego zastosować konstruktywne uwagi dotyczące zachowania (a nie osoby), pokazać, jak mieć dystans do samego siebie (poprzez np. śmianie się z samego siebie), chwalić, zauważać drobne sukcesy.
• Atmosfera w domu – jest szczególnie istotna w przypadku dzieci i młodzieży. Spokojna atmosfera w domu jest ważnym czynnikiem zapobiegawczym, przyczyniającym się do wzrostu poczucia bezpieczeństwa u dziecka, jak i pewności siebie. Jako rodzice powinniśmy rozmawiać z dzieckiem, okazywać miłość, unikać krzyków.
• Atmosfera w szkole – stabilne życie szkolne jest równie ważne. Chodzi m.in. o to, aby nie kłaść nadmiernego nacisku na szkolne sukcesy czy zachęcać do niezdrowej rywalizacji z rówieśnikami. Jeśli mówimy o atmosferze w szkole, istotny jest też temat przemocy szkolnej (zarówno fizycznej, jak i psychiczne) – i tutaj nieoceniona jest obserwacja ze strony rówieśników oraz nauczycieli.
• Oferowanie czasu – osoby z depresją zwykle unikają kontaktu z innymi, to bardzo ważne jest, aby bliscy zadbali jednak o nawiązywanie z nimi kontaktów. Należy poświęcać osobie chorej czas – nie chodzi tutaj o wielogodzinne spotkania, ale np. jeden telefon, zaproszenie czy zmotywowanie do wyjścia.
• Higiena psychiczna – składa się na nią szereg działań i jest bardzo istotna w leczeniu depresji. Właściwa higiena psychiczna wiąże się z wewnętrzną równowagą: z jednej strony powinniśmy – jako osoby bliskie – dbać o to, aby nie pojawił się obniżony nastrój czy nadmierny stres, a z drugiej należałoby dbać o dostarczenie choremu narzędzi do efektywnego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

Depresja – jakie są sposoby jej leczenia?

Depresja, jak każda inna choroba, wymaga leczenia. To, jak przebiega leczenie, zależy m.in. od postaci choroby czy nasilenia objawów. Stosuje się m.in. metody farmakologiczne, psychoterapię, wykorzystywanie pomocy najbliższych oraz pracę własną (np. relaksacja, zdrowa dieta, aktywność fizyczna, medytacja).

Sprawdź także fakty i mity na temat psychoterapii depresji - wykład opublikowany przez Uniwersytet SWPS:

 

1. Farmakoterapia

Farmakoterapia polega na stosowaniu leków, których celem jest oddziaływanie na chemiczną pracę mózgu. Taka terapia ma na celu przywrócenie naturalnego funkcjonowania mózgu, ponieważ w depresji jest obniżona ilość neuroprzekaźników, takich jak dopamina, serotonina czy noradrenalina. Leki przeciwdepresyjne sprawiają, że neuroprzekaźniki ulegają podwyższeniu. Wpływ oddziaływania danego leku jest widoczny po 2-4 tygodniach kuracji. Co ważne, leki przeciwdepresyjne nie uzależniają! Farmakoterapią zajmuje się lekarz psychiatra.

2. Psychoterapia

Oprócz farmakoterapii warto zasięgnąć pomocy u psychologa (nie lekarza psychiatry – ten zajmuje się farmakoterapią). Specjalista koncentruje się na wszystkich obszarach nieprawidłowego funkcjonowania. A depresja wpływa na każdy obszar życia, dlatego terapia psychologiczna ma na celu pomóc odzyskać równowagę we wszystkich aktywnościach i zyskaniu kontroli nad własnym życiem. Istotna jest praca m.in. nad budowaniem pewności siebie, nieprawidłowymi przekonaniami na temat siebie czy otoczenia, nieumiejętnym zarządzaniem emocjami, dysfunkcjami w rodzinie, problemami w relacjach społecznych.

Szukając pomocy terapeutycznej warto znać różnicę między dwoma rodzajami specjalistów. Psycholog to osoba po 5-letnich studiach magisterskich, która pracuje terapeutycznie, natomiast psychiatra czy psychoterapeuta to osoba, która jest lekarzem i prowadzi psychoterapię. Każdy psychoterapeuta pracuje w określonym nurcie, w jakim ukończył szkołę, np. gestalt, szkoła systemowa, egzystencjalna, psychodynamiczna czy poznawczo-behawioralna. Badania wskazują, że w przypadku leczenia depresji najskuteczniejsza jest terapia poznawczo-behawioralna, ponieważ metoda ta polega na powodowaniu zmian neurobiologicznych, zmian w myślach i zachowaniu.

3. Samodzielna pomoc

Istotna jest także praca samopomocowa. Oprócz pomocy specjalisty oraz terapii farmakologicznej, można samodzielnie wspomóc leczenie depresji, np. poprzez zdrową dietę (spożywanie posiłków bogatych w wartości odżywcze), aktywność fizyczną czy rezygnację z używek. Istotne jest, aby w diecie unikać cukrów i nasyconych tłuszczów oraz z drugiej strony spożywać więcej wartościowych produktów bogatych w witaminy i minerały – wykazano bowiem, że niezdrowa dieta przyczynia się do wzrostu zachorowań na depresję.

Samodzielnie możemy także wspomagać leczenie depresji, trenując mózg poprzez np. trening relaksacyjny (np. relaksację Jacobsona, jogę, słuchanie relaksacyjnej muzyki). Okazuje się bowiem, że prawa półkula mózgowa pracuje intensywniej w depresji i jest związana ze skłonnością do negatywnych emocji.

Gdzie szukać pomocy specjalistycznej w przypadku depresji?

Jeśli podejrzewasz u siebie depresję, nie bój się skorzystać z profesjonalnej pomocy specjalistów. Możesz jej szukać w wielu poradniach, m.in. zdrowia psychicznego, psychologicznych, psychiatrycznych, psychologiczno-pedagogicznych czy też prywatnych gabinetach psychoterapii oraz lekarskich. Istnieją także telefony zaufania dla dorosłych, dzieci i młodzieży:

• Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka – 800 12 12 12
• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży - 116 111
• Bezpłatna linia wsparcia dla osób po stracie bliskich - 800 108 108
• Linia wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego - 800 70 22 22

Bibliografia

• Cozolino L.J., Neuronauka w psychoterapii, Poznań 2002.
• Gmitrowicz A, Rabe-Jabłońska J., Zachowania samobójcze u dzieci i młodzieży a zaburzenia psychiczne — wskazówki dotyczące postępowania. W: Namysłowska I, red. Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży. Wybrane zagadnienia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej. Kraków: Komitet Redakcyjno-Wydawniczy PTP; 2000.
• Hammen C., Depresja, Gdańsk 2006.
• Kalat J. W., Biologiczne podstawy psychologii, Warszawa 2017.
• Kołodziejek M., Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna, Psychoterapia 2008; 2, 15-33.
• Majkutewcz P., Tyszko P., Okręglicka P., Leczenie Żywieniowe Depresji, Family Medicine & Primary Care Review, 2014; 16, 1, 48-50.
• Milon T., Davis R., Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, Warszawa 2005.
• Rekomendacje odnośnie profilaktyki i leczenia depresji w podstawowej opiece zdrowotnej wraz z propozycją programu profilaktyczno- edukacyjnego zapobiegania depresji, Program zapobiegania depresji w Polsce na lata 2016-2020.
• Siwek M., Dekalog leczenia depresji. Poradnik lekarza praktyka, Warszawa 2016.
• Wilkowska J., Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu geriatrycznych pacjentów depresyjnych, Via Medica, Gdańsk, 2006; 3,2, 70-73.
• WHO raport: Depression: A Global Crisis, 2012.
• Starkowska A. i in., Depresja bez tajemnic. Kompendium wiedzy.