Pracoholizm. TEST online! Objawy, skutki, leczenie

Pracoholizm – co to jest? Na czym polega?

Pracoholizm to stałe odczuwanie przymusu wykonywania pracy, silnej potrzeby myślenia o pracy, czemu jednocześnie towarzyszy złe samopoczucie, gdy nie możemy zajmować się pracą lub jej wykonywanie jest utrudnione. O pracoholizmie mówi się również wtedy, gdy uzależnienie od pracy odbija się niekorzystnie na innych ważnych związkach: rodzinie, małżeństwie, relacjach z dziećmi i przyjaciółmi. W takiej sytuacji praca sprawia człowiekowi większą przyjemność od dotychczasowych relacji oraz od hobby.

Pracoholizm – czym jeszcze jest? Do powyższego opisu można dodać, że objawom tym towarzyszy także potrzeba poświęcania pracy większej ilości czasu, niż na cokolwiek innego. Zaniedbujemy nie tylko relacje, zainteresowania czy obowiązki domowe, ale i np. sen, który jest niezwykle ważny dla regeneracji i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Potrzeba ta może więc prowadzić do szkodliwych dla nas samych skutków. To zatem forma zachowania patologicznego, a praca w tym konkretnym przypadku jest rodzajem narkotyku.

Pracoholizm – naukowe rozważania o nowym uzależnieniu

Pracoholizm jest stosunkowo nowym uzależnieniem. Do nauki termin ten został wprowadzony dopiero w latach 70 przez psychiatrę W. Oatesa (1), który sam u siebie rozpoznał uzależnienie od pracy, wysuwając twierdzenie, że może objawiać się podobnie, co inne uzależnienia – np. od alkoholu. I tak jak w przypadku alkoholizmu występuje bardzo silna potrzeba picia alkoholu, a jeśli tego nie spełnimy, odczuwa się cierpienie, tak samo w przypadku wspomnianego pastora, wystąpiły podobne odczucia, ale co do pracy. Z tego powodu Oates nazwał odczuwany przez siebie stosunek do pracy jako workaholizm – czyli pracoholizm – opisując naturę tego uzależnienia i negatywne skutki.

W Polsce coraz więcej mówi się o wyścigu szczurów i pędzie za pieniądzem, za pracą. Wraz z wejściem naszego kraju na drogę kapitalistyczną, coraz częściej spotyka się osoby, dla których szybka kariera zawodowa czy wysokie zarobki, to główne życiowe cele. I jak uznają eksperci, właśnie w tej kategorii osób znajdziemy najwięcej podatnych na pracoholizm – a wzrost liczebności tej grupy rośnie wraz z rozwojem gospodarczym, a więc podnosi się także liczba osób, które mogą być narażone na pracoholizm lub już się z nim zmagają. Znaczenie tego zjawiska wydaje się duże. Nie wiadomo jednak – według badaczy – czy będzie ono miało pozytywny, czy negatywny wpływ na dalszy rozwój gospodarki (2,3). Jedno twierdzą (jak np. Machlowitz), że pracoholizm jest cechą pożądaną w firmie i pozytywną – wartą nawet dalszego rozwijania! Inni z kolei sądzą, że to cecha negatywna, ponieważ prowadzi do negatywnych skutków (takie stanowisko obiera większość badaczy) (1,4).

Pracoholizm – definicje naukowe

W nauce znajdziemy wiele definicji pracoholizmu, jednak badacze są zgodni co do jednego: pracoholizm to kompulsywne zaburzenie zachowania, które wskazuje na istnienie nałogu – uzależnienia od pracy (2,7,8). Zjawisko to jest w definicjach uznawane także za wielowymiarowe, co umożliwia zaproponowanie typologii pracoholików, a także pracowników, którzy nie są pracoholikami. Badacze nie zgadzają się jednak co do tego, jakie wymiary pracoholizmu się wyróżnia oraz jaką typologię powinniśmy obrać. Do najpopularniejszych poglądów należy zdanie dwóch badaczek – Spence i Robbins (4) – według których istnieją 3 wymiary pracoholizmu:

• zwyczajne przywiązanie do pracy,
• poczucie przymusu pracy,
• zadowolenie z pracy.

Teza badaczek została potwierdzona w niezależnych warunkach, a wyniki badań wykazują, że wszystkie te wymiary tworzą coś na kształt zwartego syndromu. Jednak przeprowadzono także kolejne badania mające potwierdzić wszystkie wymiary przedstawione przez Spence i Robbins, w których jednak wykazano istnienie tylko dwóch z nich: wymiar przymusu oraz zadowolenia z pracy.

W świecie nauki popularna jest także definicja zaproponowana przez Scotta, Moore'a, Micelliego (9, 10, 11), według której pracoholizm manifestuje się w trzech wymiarach:

• wykonywanie pracy zawodowej w czasie wolnym,
• myślenie o pracy w sytuacjach, gdy nie jest się w pracy,
• pracowaniem ponad wymagania pracodawcy i ponad warunki ekonomiczne.

Istnieje jeszcze jeden dość popularny model definicji, zaproponowany przez Salomona (3), według którego o pracoholizmie mówi się wtedy, gdy:

• praca wywołuje zadowolenie,
• występuje tolerancja afektywna (konieczny jest większy wysiłek do osiągnięcia tej samej przyjemności – analogia do alkoholu – z czasem należy wypijać coraz większe ilości alkoholu, aby uzyskać tę samą przyjemność),
• występują objawy abstynencji w okresie niewykonywania pracy.

Pracoholizm społecznie akceptowany? Problem XXI wieku

Nie ulega wątpliwości, że pracoholizm jest chyba jedynym społecznie akceptowanym uzależnieniem. Zachowania pracoholików są wręcz powszechnie cenione i szanowane! Utożsamia się je z zaangażowaniem w pracę, zdrowym stylem życia, siłą osobowości (dążenie do celu). Słysząc, że ktoś jest zapracowany, od razu kojarzymy taką osobę jako dobrego fachowca, ambitnego człowieka sukcesu. A pracodawcy bardzo chętnie zatrudniają osoby, które są w stanie poświęcić firmie każdą, nawet wolną chwilę – nic dziwnego, skoro zjawisko pracoholizmu jest społecznie akceptowane przez wiele grup.

Perfekcjoniści i osoby kompulsywne – bardziej narażone na pracoholizm

Jednak, podatność na pracoholizm nie wynika tylko z uwarunkowań społecznych, ale i jednostkowych – strukturze potrzeb psychicznych. Wiąże się to z konkretnymi cechami osobowości, jak np. perfekcjonizm czy tendencją do zachowań kompulsywnych. Uważa się także, że osoby z tendencjami do neurotyzmu (Wojdyło 2013) mogą być bardziej narażone na pracoholizm, ponieważ zajęcie się pracą redukuje lęk, podnosi poczucie własnej wartości, a tym samym – znacznie poprawia samoocenę takiej osoby.

Problemy w związku to większe narażenie na pracoholizm...

Ryzyko uzależnienia się od wykonywanej pracy zwiększa się również – według badaczy – wtedy, gdy nie zaspokajamy niektórych ważnych potrzeb, m.in. w życiu rodzinnym, w związku. Brak akceptacji takiej sytuacji, a także własnej osoby, może prowadzić do poszukiwania innych możliwości, które zapewnią nam przyjemność, a także czynności, w których będziemy mogli się sprawdzić i „wykazać”.

Biologiczne czynniki ryzyka a pracoholizm

Naukowcy nie wykluczają także biologicznych czynników, które mogą mieć wpływ na występienie pracoholizmu – jak i innych uzależnień. Może to być poziom serotoniny lub dopaminy w mózgu, a także stany hiper- lub hipoaktywności obszarów mózgu, które związane są z opioidowym układem (tzw. układ nagrody).

Pracoholizm – najczęstsze objawy

Wśród polskiej populacji występuje min. 5% osób uzależnionych od pracy – ze stwierdzonym zaburzeniem pracoholizmu. Jednak wyraźnie coraz częściej spotykamy na swojej drodze osoby, dla których praca stała się przewodnią wartością. Osoby te nie znajdują czasu dla rodziny, na odpoczynek czy cen. Tracą zainteresowania poza pracą – w tym stanie nie potrzebują ich.

Według naukowców (12), istnieją różne typu pracoholizmu: typ z bezustanną pracą; typ naprzemiennego unikania pracy i odczuwania przymusu; typ pracoholizmu z potrzebą zmiany aktywnością, koncentracją na stałym pomaganiu innym w pracy.

Z wykonanych w Polsce badań wynika, że osoby uzależnione od pracy żyją zazwyczaj w przewlekłym stresie, są uzależnieni od pieniędzy i żyją ponad stan (łatwo zaciągają kredyty, nie mają oszczędności), a najważniejszy dla nich jest pracodawca oraz klient. Dla szybkiej kariery zawodowej i wysokich zarobków, mogą poświęcić relacje z bliskimi – z rodziną czy przyjaciółmi. Ci mogą z kolei stać się ofiarami kompulsywnych zachowań pracoholików, którzy rozładowują napięcie, związane ze stresem w pracy. Często sięgają też po napoje energetyczne, amfetaminę itp. - środki, które poprawią ich wydajność.

Czym grozi pracoholizm? Poważne skutki dla zdrowia!

Badania pokazują także, że pracoholizm nie tylko bardzo niekorzystnie wpływa na relacje w związkach z innymi ludźmi, ale i na nasz stan zdrowia. Według przeprowadzonych analiz wynika, że spędzanie w pracy dziennie ponad 11 godzin, zwiększa ryzyko chorób serca aż o 67%! Z kolei praca powyżej 52 godzin tygodniowo jest coraz mniej efektywna. Są także przypadki, w których praca doprowadziła do śmierci! Pierwszy przypadek nagłej śmierci z tego powodu odnotowano w 1969 roku w Japonii, a był to zawał u 29-letniego mężczyzny. W latach 80. zjawisku temu nadano określenie „karoshi”.

Jak rozpoznać pracoholizm u siebie? Krótki TEST – 18 pytań

Jeśli chcesz dowiedzieć się, czy problem pracoholizmu dotyka także Ciebie lub Twoich bliskich, postaraj się odpowiedzieć na poniższe pytania rzetelnie, zgodnie z prawdą – odpowiedzi na nie ułatwią znacznie identyfikację problemu.

1. Czy bardziej ekscytuje Cię praca, czy rodzina lub cokolwiek innego?
2. Czy zdarza Ci się, że poprzez pracę udaje się „naładować swoje akumulatory”, a innym razem nie?
3. Czy idąc spać, w weekendy lub podczas urlopu zajmujesz się pracą (np. sprawdzać pocztę służbową)?
4. Czy praca jest Twoim ulubionym zajęciem i mówisz o nim najczęściej?
5. Czy pracujesz ponad etat – czyli więcej niż 40 h na tydzień?
6. Czy Twoje ulubione zajęcia/zainteresowania starasz się zamieniać na takie, które przynoszą zarobki?
7. Czy w pełni bierzesz odpowiedzialność za swoją efektywność w pracy?
8. Czy rzadko znajdujesz czas dla rodziny i przyjaciół?
9. Czy uważasz, że poświęcanie bardzo dużej ilości czasu na pracę jest w porządku, jeśli wykonuje się to, co się lubi?
10. Czy czujesz mniejszy szacunek do osób, dla których wykonywanie pracy zawodowej jest mniej ważne od innych spraw?
11. Czy boisz się utraty pracy, jeśli zaczniesz pracować nieco łagodniej (nie tak ciężko jak dotychczas)?
12. Czy martwisz się o swoją przyszłość?
13. Czy swoją pracę wykonujesz konkurencyjnie?
14. Czy denerwuje Cię, gdy ktoś mówi, że trzeba ograniczyć pracę i znaleźć czas na inne zajęcia?
15. Czy odczuwasz, że poświęcanie dużej ilości czasu na pracę ma negatywny wpływ na Twoje relacje z innymi?
16. Czy myślisz o pracy podczas jazdy samochodem, przed położeniem się spać lub podczas rozmów z innymi?
17. Czy podczas posiłków zajmujesz się sprawami zawodowymi lub czytasz na ich temat?
18. Czy uważasz, że większa ilość pieniędzy rozwiązałaby bardzo dużo Twoich problemów?

Im więcej pozytywnych odpowiedzi udzielisz na powyższe pytania – lub nawet dłużej wahasz się, co do tego, jaka ma być odpowiedź – prawdopodobnie praca zaczyna Ci się wymykać spod kontroli i jesteś blisko popadnięcia w uzależnienie od niej. Być może czas poświęcony na inne czynności niż praca wydaje Ci się być czasem straconym – przecież tyle można „załatwić” w czasie wolnego czasu! O pracy myślisz podczas oglądania telewizji, robienia zakupów i wielu innych czynności. Zawsze jesteś w zasięgu służbowego telefonu. Zaglądasz do poczty służbowej po pracy, podczas urlopu czy zwolnienia chorobowego. Jeśli takie sytuacje zdarzają Ci się często i przez wiele lat, istnieje niemal pewność, że jest to pracoholizm. W przypadku wystąpienia u siebie podejrzenia pracoholizmu, należałoby udać się do specjalisty od terapii uzależnień, aby potwierdzić diagnozę i ustalić kroki leczenia.

Pracoholizm – diagnoza specjalisty i leczenie

Specjalista najpierw przeprowadza szczegółowy wywiad z osobą, u której podejrzewa się wystąpienie uzależnienia od pracy. Wywiad przeprowadza także – oczywiście za zgodą tej osoby – z jej bliskimi. Do kogo udać się w celu diagnozy? Najlepiej do odpowiednio certyfikowanego specjalisty terapii lub psychoterapii uzależnień.

Jakie są sposoby leczenia pracoholizmu? Podobnie jak w większości innych uzależnień, podstawą jest psychoterapia, a najlepiej – terapia poznawczo-behawioralna. W każdym leczeniu najistotniejsze jest jednak dokładne opracowanie i wprowadzenie w życie planu „równowagi” oraz harmonogramu konkretnych działań. Specjalista dzieli działania na poszczególnie dni oraz tygodnie. Proponuje ustawienie wyraźnej granicy między pracą a domem, wyznaczając konkretne godziny, które absolutnie nie mogą być zaburzone w związku z pracą. Psychoterapeuta ocenia również ważność zadań oraz je deleguje, według swojej oceny.

12 kroków Anonimowych Pracoholików

Po zakończeniu terapii, warto stosować 12 kroków Anonimowych Pracoholików (źródło: https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/pracoholizm/grupy-anonimowych-pracoholikow-w-leczeniu-pracoholizmu/). Oto one.

1. Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec pracy, że przestaliśmy kierować własnym życiem.
2. Uwierzyliśmy, że Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie.
3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.
4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny.
5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.
6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru.
7. Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki.
8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim.
9. Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.
10. Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do popełnianych błędów.
11. Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas, oraz o siłę do jej spełnienia.
12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków, staraliśmy się nieść posłanie innym pracoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.

Co robić, aby uniknąć pracoholizmu?

Lepiej zapobiegać niż leczyć – także w tym przypadku. Aby uniknąć zachorowania na pracoholizm, warto powziąć następujące środki, które skutecznie zmniejszą ryzyko uzależnienia od pracy zawodowej:

• nie przekraczaj 52 godzin pracy tygodniowo,
• naucz się przekazywania odpowiedzialności oraz zadań innym osobom,
• wyznaczaj terminy, kiedy jesteś do dyspozycji rodziny (wyłącznie),
• wyznacz granice dostępności do spraw zawodowych (mowa o telefonie służbowym czy prywatnej poczcie e-mail),
• podczas urlopu, weekendu, zwolnienia chorobowego lub po pracy – nie załatwiaj spraw służbowych, nie sprawdzaj wiadomości na firmowej poczcie, wyłącz telefon służbowy,
• zadbaj o zainteresowania i hobby – rozwijaj je w wolnym czasie.

Bibliografia – źródła naukowe

1. Golińska L., Pracoholizm. Uzależnienie czy pasja. Warszawa 2008.
2. Frąszczak A., Pracoholizm, w: Strykowska M. [red.], Współczesne organizacje, wyzwania i zagrożenia. Perspektywa psychologiczna. Poznań 2002.
3. Paluchowski W.J., Hornowska E., Pracoholizm a system wartości i uwarunkowania temperamentalne, w: Witkowski S. [red], Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu, Wrocław 2003.
4. Spence J.T., Robbins A.S., Workaholism: defi nition, measurement and preliminary results, J. Pers. Assess. 1992.
5. Burke R.J., Workaholism in organisations: Measurement validation and replication, Int. J. Stress Manag. 2001.
6. Golińska L., Pracoholizm małżonka i rodzica w percepcji współpartnera i dzieci, Nowiny Psychologiczne 2006.
7. Golińska L., Skala do badania zaabsorbowania pracą, Acta Universitatis Lodziensis 2005.
8. Wojdyło K., Charakterystyka problemu uzależnienia od pracy w świetle dotychczasowych badań, Nowiny Psychologiczne 2003.
9. Ersoy-Kart M., Reliability and validity of the Workaholism Battery (Work-BAT), Turkish form. Soc. Behav. Pers. 2005.
10. McMillan L.H.W., Brady E.C., O’Driscoll M.P., Marsh N.V., A multifaceted validation study of Spence and Robbins’ (1992) Workaholism Battery. J. Occup. Organ. Psychol. 2002.
11. Peiperl M., Jones B., Workaholics and overworkers. Productivity or pathology? Group Organ, Manage. 2001.
12. Robinson B.E., Chained to the desk. A guidebook for workaholics, their partners and children, and the clinicians who treat them, New York 2001.
13. (13) dr n. med. Bohdan T. Woronowicz, Pracoholizm, https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/72913,pracoholizm , dostęp 28.03.2020.