Helicobacter pylori – jak wykryć zakażenie? Testy, badania

Helicobacter pylori - charakterystyka

Helicobacter pylori to spiralny drobnoustrój, który bytuje na powierzchni komórek błony śluzowej żołądka. Jak się okazuje, sole występujące w żołądku nie stanowią przeszkody dla przeżycia tej bakterii, ponieważ wytwarzany jest także enzym – ureaza – który katalizuje rozkład mocznika z powstaniem jonów amonowych, które mają działanie zasadowe.

Szacuje się, że aż 50% populacji świata jest zakażona tą bakterią, a zakażenie następuje z człowieka na człowieka, zarówno na drodze ustno-pokarmowej, jak i kałowo-pokarmowej. Zwykle bakterią Helicobacter pylori zakażamy się w okresie dzieciństwa – prawdopodobnie ze względu na niski poziom higieny osobiste (np. niemycie rąk po wyjściu z toalety) – a także w kręgu własnej rodziny.

W Polsce zakażenie H. pylori dotyczy ponad 80% osób dorosłych i ponad 30% dzieci do 18. roku życia, z czego u 10-20% nosicieli rozwijają się choroby powodowane przez tą infekcję. Około 1-3% osób zakażonych Helicobacter pylori zapada na nowotwory – głównie rak żołądka oraz chłoniak typu MALT.

Wskazania do leczenia Helicobacter pylori

Ponieważ zakażenie Helicobacter pylori jest powszechne oraz czasami przebiega objawowo, powodując różne schorzenia – w tym poważne choroby nowotworowe – opracowano pewne wskazania do leczenia takiej infekcji. Wśród nich znajduje się:

• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, a także powikłania po przebyciu takiej choroby,
• chłoniak żołądka typu MALT,
• zanikowe zapalenie żołądka,
• samoistna plamica małopłytkowa,
• leczenie inhibitorami pompy protonowej,
• niestrawność niezdiagnozowana lub czynnościowa,
• planowane długie leczenie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi,
• stan po resekcji żołądka z powodu raka,
• występowanie raka żołądka u krewnych z pierwszej linii,
• niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• niedobory witaminy B12,
• życzenie pacjenta.

Jak wykryć zakażenie Helicobacter pylori? Testy i badania

W celu rozpoznania zakażenia Helicobacter pylori stosuje się zarówno metody inwazyjne, jak i nieinwazyjne – wszystkie przedstawiamy w poniższej tabeli.

Jakie testy poleca się wykonać?

Dostępne w Polsce testy serologiczne zaleca się wykonać jako badania przesiewowe oraz u osób, które są leczone inhibitorami pompy protonowej, H2-blokerami lub antybiotykami, gdyż takie leczenie może zaburzyć wyniki innych testów i gdy nie ma możliwości odstawienia leków. W przypadku innych metod należy przerwać leczenie (po konsultacji z lekarzem) IPP na 2 tygodnie przed planowanym badaniem. Jeżeli jest małe prawdopodobieństwo zakażenia, zaleca się w pierwszej kolejności wykonanie testu oddechowego bądź testu na obecność antygenu Helicobacter pylori w kale – badania te cechują się bowiem największą wiarygodnością (o wiele lepszą niż testy serologiczne).

Metody inwazyjne wykonuje się zwykle tylko u osób z klinicznymi wskazaniami do badania endoskopowego. W przypadku występowania krwawienia z przewodu pokarmowego, wycinek do testu pobierany jest podczas badania związanego z krwawieniem. Materiał do badania poddany jest szybkiemu testowi ureazowemu, metodzie histopatologicznej lub hodowli bakteryjnej.

Metody nieinwazyjne

• Test oddechowy – wykrywa aktualne zakażenie, a także może być wykorzystywany do oceny skuteczności prowadzonego leczenia. Uznawany jest za najlepszy, niewymagający endoskopii test, który potwierdza czynne zakażenie bakterią. Podczas przeprowadzania testu pacjentowi podawany jest odustnie mocznik znakowany izotopem lub radioizotopem, który w żołądku rozkładany jest przez enzym – ureazę bakteryjną – do postaci amoniaku oraz CO2. Ilość znakowanego CO2 w wydychanym powietrzu ma związek z obecnością H. pylori. Test jest bardzo czuły i ma wysoką swoistość.
• Test na antygeny Helicobacter pylori w stolcu – ma podobną rolę, co test oddechowy, pod warunkiem, że przeprowadza się go z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych. Stosuje się go do rozpoznawania aktywnej infekcji H. pylori oraz oceny skuteczności leczenia. Czułość testu jest wysoka, podobnie jak i swoistość.
• Test serologiczny – wykrywa przeciwciała IgG przeciwko H. pylori w surowicy krwi. Niestety wyniki w tym teście mogą być fałszywie ujemne i należałoby wykonać także badanie na przeciwciała w klasie IgA – wówczas wiarygodność testu będzie wyższa. Zaletą badania serologicznego jest fakt, że na jego wynik nie mają wpływu inhibitory pompy protonowej, H2-blokery czy stosowane antybiotyki. Z drugiej strony test ten jest niemiarodajny u osób po przebytym zakażeniu, zatem stosuje się go raczej tylko wtedy, gdy inne metody są niedostępne lub badanie endoskopowe nie jest wskazane.
• Test metodą PCR – to najmniej popularna metoda wykrywania Helicobacter pylori. Polega na namnażaniu swoistego dla bakterii wycinka DNA, który koduje toksyny cagA i vacA. Do badania potrzebna jest próbka kału lub śliny.

Metody inwazyjne

• Szybki test ureazowy – wycinek z żołądka umieszcza się na płytce testu, czekając na zabarwienie wskaźnika pH. Po około 15 minutach pojawia się wynik. Czułość oraz swoistość tej metody są bardzo wysokie, ale mogą wystąpić wyniki fałszywie ujemne u osób, które mają czynne lub niedawno przebyte krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wynik może być zaburzony także u osób, które są leczone IPP, H2-blokerami, antybiotykami lub bizmutem.
• Badanie histologiczne – wycinek żołądka barwiony jest hematoksyliną, eozyną i metodę Giemsy lub Genta. Test jest bardzo dokładny i wykrywa nawet małe liczby bakterii. Umożliwia ponadto ocenę innych zmian w błonie śluzowej żołądka.
• Hodowla bakteryjna – podczas tej metody ocenia się wrażliwość szczepów H. pylori na antybiotyki. Wskazaniem do wykonania tego rodzaju badania jest przynajmniej dwukrotna nieudana próba leczenia zakażenia lub uczulenie na antybiotyk zalecany w schemacie eradykacji Helicobacter pylori. Czułość tej metody niestety nie jest zbyt wysoka – wynosi 50% - za to swoistość osiąga nawet 100%.

Bibliografia

• Dzieniszewski J., Jarosz M. i Grupa Robocza PTG: Postępowanie w zakażeniu Helicobacter pylori (rok 2004). Wytyczne opracowane przez Grupę Roboczą Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Gastroenterol. Pol., 2004; 11: 41–48.
• Dzierżanowska-Fangrat K., Rożynek E., Celińska-Cedro D. i wsp.: Antimicrobial resistance of Helicobacter pylori in Poland: a multicenter study. Int. J. Antimicrob. Agents, 2005; 26: 230–234.
• Łaszewicz W. (kierownik projektu): Wyniki badań nad zakażeniem Helicobacter pylori. Trans Humana, Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok 2004.