Autyzm wysokofunkcjonujący – co to za zaburzenie?
Około 10-15 lat temu Anthony Hopkins usłyszał diagnozę zespołu Aspergera, co oznaczało, że dotyka go zaburzenie ze spektrum zaburzeń autystycznych, a konkretniej – autyzm wysokofunkcjonujący. Tego rodzaju autyzm dla jednych osób jest zaletą, ponieważ mogą one mieć doskonałą pamięć, wysoki iloraz inteligencji i doskonałe zdolności analityczne. To, że zespół Aspergera (a więc i autyzm wysokofunkcjonujący) jest domeną geniuszy, pisaliśmy w osobnym artykule. Zaburzenie to dotknęło m.in. wybitne osobistości, takie jak Albert Einstein, Bill Gates czy Wolfgang Amadeusz Mozart. Biorąc pod uwagę fakt, ile znanych i zdolnych osób miało autyzm wysokofunkcjonujący, można pomyśleć, że jest on niemalże darem i szczęściem.
Niestety, nie jest tak kolorowo, jak z pozoru wygląda. Wiele z tych osób wyróżnia się co prawda w swojej dziedzinie (zwłaszcza w naukach ścisłych oraz artystycznych), jednak zmagają się one z wieloma ograniczeniami na poziomie społecznym i emocjonalnym. To, co dla innych osób jest bardzo proste, jak np. nawiązywanie relacji czy rozumienie norm społecznych, dla osób autystycznych to niekiedy przeszkody nie do pokonania. Trudności te są często źródłem poważnych problemów społecznych i samodzielnego funkcjonowania.
Autyzm wysokofunkcjonujący – zalety
Osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym mają wysoki iloraz inteligencji oraz niezwykłe kompetencje językowe. Cechy te często maskują inne ograniczenia charakterystyczne dla autyzmu, jak brak towarzyskości czy trudności emocjonalne.
Osoby z tego typu autyzmem mają zdumiewającą zdolność rozumowania werbalnego oraz umiejętności przestrzenne (to umiejętności rozróżniania rozmaitych obiektów o różnych wymiarach oraz przekształcania koncepcji) i wysoko rozwinięte zdolności analityczne. Mogą z łatwością wyrażać samych siebie, dzięki temu że mówią, rozumują i komunikują się bardzo skutecznie.
Autyzm wysokofunkcjonujący charakteryzuje także ciekawość świata i mnogość zainteresowań, z tym że zwykle skupienie ciekawości dotyczy tylko jednego czy dwóch ściśle określonych obszarów, na których punkcie dochodzi do obsesji. Osoby autystyczne wysokofunkcjonujące ponadto, stale szukają nowych informacji: pytają, badają i poświęcają dużo czasu na czytanie.
Autyzm wysokofunkcjonujący – ograniczenia
Pomimo wysokich kompetencji intelektualnych, autyzm wysokofunkcyjny charakteryzuje także kilka cech, które dość mocno ograniczają takie osoby. To umiejętności społeczne, które są zaburzone, a także błędne odczytywanie sytuacji społecznych czy panujących norm i zasad. Z tego powodu osobom z autyzmem wysokofunkcyjonującym ciężko nawiązywać kontakty z innymi ludźmi, ciężko jest też je podtrzymywać. Unikają one zwykle kontaktu wzrokowego, wolą przebywać w samotności niż w towarzystwie i są raczej obserwatorami (wyjątkiem jest sytuacja, gdy same mogą przydzielać zadania i dominować w grupie). Podczas dyskusji preferują debatę od swobodnej rozmowy.
Kolejnym ograniczeniem wynikającym z zaburzeń ze spektrum autyzmu, jest lęk. Z tego powodu dzieci z diagnozą autyzmu często są mocno niespokojne, rozpoznaje się u nich nadpobudliwość. Badania pokazały także, że często występują – poza lękiem – zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Takim osobom o wiele trudniej jest kontrolować swoje emocje.
W przypadku autyzmu wysokofunkcjonującego uważa się, że jest to jedno z łagodniejszych zaburzeń ze spektrum autyzmu, ponieważ niektóre osoby zanim dowiedzą się, że mają to zaburzenie, osiągają już dorosłość i mają się całkiem dobrze. Oznacza to, że mają na tyle „lekką” odmianę autyzmu, że rozumieją swoje ograniczenia społeczne i emocjonalne oraz potrafią sobie z nimi radzić. W przypadkach cięższych, autyzmu typowego, niestety często bez terapii (rozpoczętej już od wieku dziecięcego) dochodzi do głębokich braków w sferze emocjonalnej. Takie osoby nie potrafią samodzielnie funkcjonować, rozwijać karier, zakładać rodzin – zmagają się zatem z wieloma trudnościami i ograniczeniami przez całe życie i często są to osoby nieszczęśliwe.
Autyzm wysokofunkcjonujący oznacza codzienne wyzwania
Wiele osób uważa, że osoby znajdujące się na „wysokim” końcu spektrum autyzmu, są geniuszami, osobami, które doskonale radzą sobie w życiu i odnoszą wielkie sukcesy, głównie dzięki temu, że mają bardzo wysoki poziom inteligencji. Prawda jednak jest nieco inna, ponieważ osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym niestety rzadko kiedy posiadają tak silną motywację, aby móc odnosić spektakularne sukcesy i np. znaleźć finansowanie dla swoich projektów (jak Bill Gates) czy wydawcę (jak Albert Einstein).
Niewiele osób zdaje sobie ponadto sprawę z tego, że osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym zmagają się z wieloma problemami dnia codziennego. Na przykład mają trudności sensoryczne, co oznacza, że są np. skrajnie wrażliwe na hałas, światło, tłum, zapach czy dotyk. Może to skutkować np. tym, że osoba autystyczna nie będzie w stanie wejść do restauracji, galerii handlowej czy na konferencję. Kolejne ograniczenie, to nieporadność w kontaktach społecznych. Takie osoby nie wiedzą, czym np. różni się uprzejme powitanie od flirtu albo kiedy mogą rozmawiać o sprawach osobistych lub zainteresowaniach. To trudne pytania, które osoby autystyczne zadają sobie każdego dnia i często stają się one przeszkodami niemożliwymi do pokonania w kontaktach społecznych – w tym w znajdowaniu pracy czy szukaniu miłości i przyjaźni.
Lęk i depresja, a także wiele innych zaburzeń nastroju to właściwie domena osób z autyzmem wysokofunkcjonujących. Często takie osoby zmagają się z poczuciem odrzucenia (inni widzą ich jako dziwaków) oraz z frustracją wynikającą z niezrozumienia. Inne ograniczenie, to brak umiejętności planowania. Osoby autystyczne nie potrafią układać planów z wyprzedzeniem – np. nie dostrzegają tego, że kończy im się szampon, co strasznie utrudnia im zarządzanie gospodarstwem domowym i radzenie sobie z nieuniknionymi zmianami w szkole czy pracy.
Słaba kontrola emocjonalna: osoby autystyczne doświadczają mnóstwa emocji i niestety nie mają umiejętności ich regulacji, a także często zachowują się bardzo nieadekwatnie do sytuacji. Przykładem jest wybuch płaczu osoby dorosłej, z powodu zmiany planu czy grafiku w pracy. Wynika to również z ogromnej trudności radzenia sobie ze zmianami.
To tylko niektóre z trudności, z jakimi osoba autystyczna zmaga się każdego dnia. Określenie „wysokofunkcjonujący” nie oznacza zatem, że taka osoba ma w życiu łatwiej i nie spotykają ją żadne trudności.
