Włókniaki – jak wyglądają? Czy są groźne dla zdrowia i należy je usuwać?

Czym są włókniaki?

Pod wpływem zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych czynników, na skórze mogą pojawiać się różne zmiany, m.in. włókniaki lub brodawczaki, o których pisaliśmy w osobnym artykule. Skupmy się jednak na włókniakach. Czym są te zmiany?

Włókniak to łagodna zmiana tkanki łącznej. Obok pieprzyków to jedna z najczęściej spotykanych zmian skórnych! Mają co prawda charakter nowotworowy, jedna, nie są złośliwe i nie stanowią dla nas zagrożenia. Ze względu jednak na ich wygląd i często widoczną lokalizację, włókniaki mogą powodować problemy estetyczne bądź funkcjonalne (np. wystający włókniak jest uwierany przez ramiączko biustonosza – i wówczas dochodzi do jego stałego podrażniania).

Włókniak zwykle przybiera postać małej zmiany w postaci wypukłej krostki lub grudkowatej narośli. Kształt jest nieregularny.

Istotne jest rozróżnienie włókniaków od innych możliwych zmian pojawiających się na powierzchni skóry, np. od pieprzyków, brodawczaków czy tłuszczaków. Każdą zmianę warto zatem skonsultować z dermatologiem, który jest w stanie określić, z czym dokładnie mamy do czynienia.

Czy należy bać się włókniaków? Czy są złośliwe?

Jak wspomniałam wcześniej, włókniak (nazywany także fibromą) to nowotwór powstający z tkanki łącznej włóknistej, jednakże o charakterze łagodnym. Powstaje bowiem w wyniku idiopatycznej i niezłośliwej proliferacji fibroblastów. Komórki tej tkanki – fibroblasty – nadmiernie się mnożą w danym fragmencie skóry, co powoduje powstanie i rozwój zmiany. Włókniaki nie są groźne i zwykle usuwa się je nie ze względów zdrowotnych, a estetycznych. Czasami usuwa się je w sytuacji, gdy rozwijają się stany zapalne lub gdy zmiany rozrastają się na tyle, że uciskają na inne tkanki lub narządy.

Co ważne, włókniaki nie mają zdolności przerzutowania czy naciekania na sąsiednie tkanki, co jest charakterystyczne ogólnie dla nowotworów.

Czy włókniaki bolą?

Włókniak skóry nie powoduje bólu, swędzenia czy pieczenia. Często jednak zmiany te są narażone na podrażnienia ze względu na lokalizację (np. przez kontakt z bielizną) i mogą ulegać bolesnym naderwaniom. Mogą też pojawiać się z tego powodu stany zapalne – wówczas poleca się zastosowanie miejscowo leków przeciwzapalnych, znieczulających lub nawilżających.

Czy włókniaki są zaraźliwe?

Wiele osób zastanawia się także, czy włókniaki są zaraźliwe. Odpowiedź jest przecząca – nie są. To przypadłość, która może przytrafić się każdemu, bez względu na kontakt z osobą, która już posiada włókniaki.

Włókniaki – co je powoduje? Przyczyny powstawania

Jak na razie świat medycyny nie zdołał znaleźć dokładnej odpowiedzi na pytanie, co powoduje włókniaki. Sądzi się, że za ich powstawanie mogą odpowiadać czynniki genetyczne, a także narażenie na podrażnienia skóry. Naukowcy wysuwają taki wniosek, ponieważ włókniaki bardzo często pojawiają się w miejscach szczególnie narażonych na otarcia, np. pod pachami, na szyi, w pachwinach czy w miejscach, gdzie skóra ma kontakt z bielizną (ramiączka od stanika). Ponadto czynnikiem ryzyka jest wiek – częściej występują bowiem u osób powyżej 40. roku życia. Z obserwacji wynika również, że włókniaki częściej pojawiają się u osób chorych na cukrzycę, zaburzenia endokrynologiczne, a także u osób otyłych lub kobiet w ciąży.

Rodzaje włókniaków

Przejdźmy do charakterystyki włókniaków. Rozróżnia się dwa typy tej zmiany: włókniaki miękkie i twarde. Włókniaki miękkie nazywane są także włókniakami skórnymi, a twarde – włókniakami podskórnymi. Oba rodzaje różnią się między sobą kilkoma aspektami, m.in. mechanizmem powstawania, wyglądem, a także formami leczenia. Istnieją także inne typy włókniaków – np. włókniaki w piersiach, czyli gruczolakowłókniaki, a także włókniaki w jamie ustnej. Poniżej przedstawiamy opis każdego z rodzajów włókniaków wraz ze wskazaniem możliwości leczenia i usuwania takich zmian.

Włókniaki miękkie: wygląd, rozpoznawanie, usuwanie

Włókniaki miękkie (fibroma molle) to zwykle zmiany mierzące od 2 do 5 mm. Mają postać guzków umieszczonych na wąskich szypułkach (są zawieszone). Mają barwę od cielistej po brązową. Włókniaki miękkie tworzy przerośnięta skóra właściwa pokryta nabłonkiem. Zwykle kształt jest nieregularny, a powierzchnia pofałdowana i wiotka. Struktura jest workowato-zwisająca. Czasami podczas uciśnięcia zmiany, włókniak miękki daje się odprowadzić w głąb skóry.

Włókniak miękki, który ma brązową barwę, zawiera więcej melaniny. W takim odcieniu zwykle pojawia się w okolicach zgięciowych oraz narażonych na podrażnienia, czyli po pachami, w zgięciach łokci i kolan, w pachwinach, na szyi itd. Często też włókniaki miękkie występują na powiekach oczu – wówczas warto sięgnąć po poradę do specjalisty, który zdecyduje o postępowaniu z taką zmianą.

Jest to zmiana wrodzona – posiada ją od 25 do 46% osób dorosłych. Może ujawnić się na każdym etapie życia, jednak zwykle liczba włókniaków rośnie wraz z wiekiem i zwiększa się podczas ciąży, co ma związek ze zmianami hormonalnymi. Niekiedy włókniaki świadczą o różnych chorobach, np. o zespole metabolicznym (składa się na niego cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia oraz insulinooporność) – wówczas konieczne jest odpowiednie rozpoznanie choroby i jej leczenie.

Jak usuwa się włókniaki miękkie? Metody leczenia

Włókniaki miękkie nie ustępują samoistnie – jeśli więc chcemy się ich pozbyć, konieczne jest odpowiednie leczenie/metoda usuwania. Włókniaki miękkie można usunąć na kilka sposobów. Nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia, ale wiele osób decyduje się na ich zlikwidowanie ze względów estetycznych. Jak więc je usunąć? Jest kilka możliwości:

• zabieg chirurgiczny – polega na wycięciu zmiany za pomocą skalpela lub nożyczek (bądź jednorazowej sztancy) w znieczuleniu miejscowym,

• zabieg kriochirurgiczny – polega na wykorzystaniu ciekłego azotu o skrajnie niskiej temperaturze, pod wpływem czego zmiana ulega wymrożeniu i odpada – zabieg ten może jednak spowodować odbarwienia skóry w miejscu usuniętej zmiany (widać to szczególnie u osób z ciemną karnacją),

• zabieg elektrokoagulacji – polega na wycięciu włókniaka z pomocą urządzenia wykorzystującego prąd o wysokiej częstotliwości – zabieg nie pozostawia, w przeciwieństwie do kriochirurgii, odbarwienia na skórze,

• zabieg z laserem frakcyjnym CO2 – zabieg ten powoduje, że woda znajdująca się w komórkach zmienia się w parę wodną, przez co włókniak niejako „odparowuje” - to bardzo nowoczesna metoda i skuteczna, ponadto nie niesie za sobą skutków ubocznych, ale niestety jest dość droga.

Włókniaki twarde: wygląd, rozpoznawanie, usuwanie

Włókniaki twarde (fibroma durum/nodularis subepidermalis) to włókniak podskórny. Mierzy od 3 do nawet 10 mm. Ma postać lekko uniesionego guzka i jest wyraźnie wyczuwalny pod skórą. Przybiera barwę od jasnobrązowej po czerwonobrązową, przy czym jest jaśniejszy na zewnątrz i ciemniejszy w środku. Zmiana ta może powodować swędzenie i być bolesna podczas dotykania.

Co ważne, włókniaki twarde charakteryzują się tym, że ulegają kurczeniu się lub uwypukleniu podczas uciskania przylegającej skóry – aby to zaobserwować, należy ścisnąć włókniaka między dwoma palcami (szeroko je rozstawiając). Włókniaki twarde zwykle pojawiają się na nogach, brzuchu i pośladkach. Częściej występują u kobiet i rozwijają się zazwyczaj między 20. a 50. rokiem życia.

O ile włókniaki miękkie zwykle występują w liczbie kilkunastu-kilkudziesięciu, włókniaki twarde pojawiają się w liczbie maksymalnie kilku – bardzo rzadko kilkunastu – zmian. Tworzenie się włókniaka podskórnego trwa wiele miesięcy. Zmiana może utrzymywać się latami.

Powstawanie włókniaka twardego często ma przyczynę w ukłuciu lub ukąszeniu przez owada. Czasami też powodem jest zapalenie mieszka włosowego lub drobny uraz. Niekiedy włókniaki tworzą się po goleniu, gdy skóra uległa podrażnieniu.

Co ważne, włókniaki twarde często ulegają samoistnemu ustąpieniu.

Jak usuwa się włókniaki twarde? Metody leczenia

Włókniaki twarde zwykle nie dają objawów i są niezauważalne. Jeśli jednak powodują dyskomfort, np. bolą, przeszkadzają w funkcjonowaniu lub stanowią problem estetyczny, można rozważyć ich usunięcie. Ponadto jeśli zauważymy, że włókniak się powiększa, krwawi lub zmienia kolor, powinniśmy udać się do lekarza w celu oceny dermatologicznej zmiany. Istnieje kilka metod usuwania włókniaków twardych – jest ich jednak mniej niż w przypadku włókniaków miękkich. Możliwości są następujące:

• zabieg chirurgiczny – włókniaka usuwa się za pomocą skalpela – zabieg przebiega w znieczuleniu miejscowym; jest to metoda pierwszego rzutu, gdy zmiana jest podejrzana – pozwala bowiem na pobranie wycinka do badania histopatologicznego,

• leczenie iniekcjami sterydowymi – w niektórych przypadkach zaleca się zastosowanie iniekcji sterydowych – gdy lekarz stwierdzi, że efekty tej terapii będą skuteczne; metodę tę stosuje się zwykle w przypadku, gdy mamy do czynienia z dużymi zmianami, które są bardzo nieestetyczne i przeszkadzają.

Gruczolakowłókniaki, czyli włókniaki w piersiach

Jeśli mówimy o włókniakach, warto też wspomnieć o gruczolakowłókniakach występujących w piersiach (fibroadenoma). To zmiana nowotworowa w obrębie piersi – jednak tak jak inne włókniaki, zwykle nie ulega zezłośliwieniu i nie jest groźna – stanowi więc łagodny nowotwór piersi.

Włókniaki w piersiach mają postać guzków lub zgrubień. Pojawiają się już przed 30. rokiem życia pod wpływem dużej ilości estrogenów.

Gruczolakowłókniaki są bezbolesne. Przesuwają się względem podłoża oraz skóry. Są okrągłe lub owalne i osiągają średnicę kilku centymetrów. Powierzchnia jest zwykle gładka. Są spoiste i elastyczne. Tego typu włókniaki rosną wolno, a ich wzrost może stymulować ciąża, zaburzenia hormonalne lub antykoncepcja hormonalna.

Gruczolakowłókniaki można, ale nie trzeba usuwać. Jeśli jednak lekarz stwierdzi, że warto usunąć taką zmianę, konieczna jest interwencja chirurgiczna – wykonuje się ją zazwyczaj, gdy zmiana osiąga więcej niż 4 cm i gdy szybko się powiększa, bądź gdy w wywiadzie pacjentki występowały przypadki raka piersi w najbliższej rodzinie przed 50. rokiem życia.

Włókniaki w jamie ustnej

Ostatni rodzaj włókniaków występuje w jamie ustnej – zwykle w błonie śluzowej podniebienia, policzków, na języku lub na wargach. Zmiany te mają zazwyczaj podłoże pourazowe – występują też dość często u osób, które noszą aparat ortodontyczny na zębach lub protezę. W miejscu, które jest narażone na podrażnienia, pojawia się mały, różowy guzek. Ma owalny lub okrągły kształt. Guzki tego typu nie zawsze muszą być usuwane. Można rozważyć taki zabieg, jeśli znajdują się w podatnej na podrażnienia sferze, albo gdy tworzą się wokół włókniaka stany zapalne. Najpierw jednak powinniśmy udać się do stomatologa, aby ocenił zmianę i określił, czy konieczny jest zabieg chirurgiczny.

Domowe sposoby na włókniaki – czy warto?

Poza sposobami profesjonalnymi na usuwanie włókniaków, są też metody domowe. Wymienia się np.:

• przywiązanie nitki u nasady włókniaka miękkiego – aby spowodować zatrzymanie dopływu krwi do włókniaka, a tym samym jego wysuszenie i w efekcie odpadnięcie samoistne,

• zastosowanie octu jabłkowego – wacik bawełniany moczymy w occie i przykładamy go do włókniaka, a następnie przyklejamy na całość plaster; po upływie 15 minut usuwa się wacik i wyciera się skórę; zabieg powtarza się 3 razy dziennie; po kilku dniach (lub tygodniach) włókniak powinien przyschnąć i wówczas trzeba zaprzestać stosowania octu – strupek odpadnie, a wraz z nim włókniak.

Czy warto zastosować takie sposoby? Bezwzględnie ich nie polecam. Po pierwsze, łatwo o powstanie blizn i przebarwień. Po drugie, każdą zmianę skórną powinien przebadać dermatolog, aby ocenić, jakiego jest to rodzaju zmiana, czy na pewno jest włókniakiem i czy można ją usuwać (a jeśli tak, to jaką metodą).

Bibliografia

• James Higgins, Michael H. Maher, Mark S. Douglas, Diagnostyka częstych niezłośliwych guzów skóry, American Family Physician, 2015; 92 (7): 601–607.

• Padlewska K: Kosmetologia ciała. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018; 88.

• Toida M. i wsp.: Irritational fibroma of the oral mucosa: A clinicopathological study of 129 lesions in 124 cases. Oral Med. Pathol., 2008, 6, 91-94.

• Rycroft R.J.G, Robertson S.J, Wakelin S.H: Dermatologia. Redakcja naukowa wydania polskiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014; 180.

• Jabłońska S, Majewski S: Choroby skóry przenoszone drogą płciową. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005; 383.