Trądzik pospolity – objawy, leczenie, domowe sposoby

Trądzik pospolity – wieku młodzieńczego i dorosłego

Trądzik pospolity (łac. acne vulgaris) to jedna z najczęściej występujących chorób skóry o przewlkełym charakterze. Pojawia się głównie u osób między 12. a 19. rokiem życia – w okresie dojrzewania, jednakże trądzik tego rodzaju często pojawia się także u starszych osób – po 25. roku życia (statystyki pokazują, że na trądzik pospolity cierpi ok. 50% kobiet po 25. roku życia). Mówimy wtedy o trądziku wieku dorosłego. Niestety trądzik ten trwa dłużej niż młodzieńczy i pozostawia ślady na skórze – w tym blizny – trudne do usunięcia.

Powstanie trądziku jest mocno warunkowane genetycznie, ale również może mieć związek z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych, nadprodukujących sebum. Trądzik pojawia się też na skutek nadmiernego rogowacenia naskórka oraz rozwoju bakterii Propionbacterium Acnes. Trądzik pospolity może także nasilać zła dieta (bogata w cukry), narażenie na stres i zanieczyszczenia powietrza czy też nieprawidłowa (zbyt agresywna) pielęgnacja.

U osób dorosłych trądzik pojawia się w postaci bolesnych wykwitów – głównie w dolnych obszarach twarzy, żuchwie i szyi. Zmiany są trudne w leczeniu i nierzadko pozostawiają nieestetyczne blizny.

W leczeniu trądziku pospolitego niezwykle istotna jest odpowiednia pielęgnacja. Konieczne jest regularne, ale łagodne oczyszczanie – np. preparatami zawierającymi kwas salicylowy. W przypadku silnej postaci trądziku, konieczne może być zastosowanie leczenia miejscowego antybiotykami, retinoidami, kwasem azelainowym bądź nadtlenkiem benzoilu.

Trądzik pospolity – przyczyny

Trądzik pospolity zwykle dotyczy osób, które posiadają tłustą cerę. W przypadku nastolatków częściej trądzik dotyka chłopców, natomiast w przypadku osób dorosłych (po 25. roku życia) – kobiet. Występowanie trądziku jest związane z wieloma czynnikami:

• uwarunkowania genetyczne – badania naukowe wskazują, że jeśli oboje rodziców cierpi na trądzik, ryzyko, że dziecko również będzie go miało wynosi ponad 50%,

• nadmierna produkcja sebum i nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych,

• rozwój bakterii Propionbacterium Acnes.

Skupmy się nieco na ostatnim punkcie. Skóra człowieka jest naturalnie zasiedla przez wiele bakterii tlenowych i pałeczki beztlenowe, a także gronkowce i paciorkowce. Drobnoustroje te pełnią rolę fizjologicznej flory skóry i jeśli występują normalne (zdrowe) warunki, pozostają w pewnej równowadze, jeśli chodzi o jakość i ilość względem siebie – odgrywają wówczas ważną rolę obronną dla skóry. Jeśli dochodzi do zakłóceń mikroflory skóry – np. w wyniku zmian hormonalnych – może dojść do osłabienia bariery ochronnej skóry i tym samym rozwoju procesów zapalnych, co jest zwiększone m.in. z nadprodukcją łoju pod wpływem androgenów. Wówczas bakterie – m.in. Cutibacterium acnes (wcześniej nazywane Propionibacterium acnes) mają idealne warunki do namnażania się i stają się pasożytem. Średnio u 80% społeczeństwa w wieku 11-30 lat bakteria ta jest przyczyną trądziku pospolitego, a później może sprzyjać rozwojowi innych odmian trądziku.

Bkaterie Cutibacterium acne produkują poprzez fermentację kwas octowy i propionowy. Kwas mlekowy natomiast, który jest potrzebny do fermentacji, jest wydalany wraz z potem poprzez gruczoły potowe, przez co gromadzi się w mieszkach włosowych oraz gruczołach łojowych. Kwas propionowy oraz aldehydy i ketony podrażniają tkanki znajdujące się w skórze, prowadząc do stanu zapalnego. Jeżeli do takiego miejsca wnikną bakterie ropne, dochodzi do wtórnego zakażenia. Do takich bakterii ropnych, które mogą wywołać wtórne zakażenie, należą m.in. paciorkowe i gronkowce.

Co nasila trądzik pospolity?

Trądzik pospolity jest warunkowany w dużej mierze przez czynniki genetyczne i hormonalne, natomiast w dużym stopniu mamy wpływ na jego nasilenie. Okazuje się, że objawy trądziku pospolitego nasila m.in.:

• spożywanie cukru,

• spożywanie alkoholu,

• spożywanie mleka i jego przetworów,

• przyjmowanie hormonów anabolicznych,

• narażenie na stres,

• zbyt agresywna pielęgnacja skóry, naruszająca barierę hydrolipidową skór.

Jak powstaje trądzik? Etapy rozwoju

Najczęstszą formą trądziku jest trądzik grudkowo-krostkowy. W jego przebiegu procesy zapalne powodują tworzenie się grudek oraz krost, które zawierają treść ropną. Trądzik pospolity powstaje ponadto w następujących etapach:

Etap 1. W wyniku zaburzeń rogowacenia dochodzi do nadprodukcji komórek skóry (korneocytów) oraz ich szybszego obumierania. Komórki, które są zrogowaciałe nie złuszczają się, ale gromadzą, przez co zatykają się ujścia mieszków włosowych, powodują powstawanie zaskórników.

Etap 2. Zatkane ujścia mieszków włosowych są idealnym środowiskiem do namnażania się bakterii Propionibacterium acnes (od niedawna nazywane są one Cutibacterium acnes). Z kolei sebum, które gromadzi się w miejscu zatkanego mieszka włosowego, sprawia, że dochodzi do rozdęcia i pękania jego ścianek – co prowadzi do zakażenia skóry znajdującej się wokół. Tym sposobem rozwija się stan zapalny i przyjmuje postać wielu krostek i grudek.

Etap 3. Niekiedy grudki i krostki mogą tworzyć torbiele ropne, natomiast przewlekły proces zapalny może doprowadzić do blizn i twardych guzków pod skórą (zwłóknień). Takie zmiany występują często w zaawansowanych postaciach trądziku (głównie w trądziku skupionym lub guzkowo-torbielowym). Zmiany te pozostawiają niestety blizny i przebawienia.

Trądzik pospolity – objawy i lokalizacja zmian

W przebiegu trądziku pospolitego charakterystyczne jest występowanie krost i pryszczy. Zwykle pojawiają się one na twarzy (czoło, broda, policzki) oraz plecach i w górnej części klatki piersiowej. Takie zmiany są charakterystyczne zwłaszcza dla trądziku młodzieńczego. Mogą także wystąpić na pośladkach i ramionach. W przypadku natomiast trądziku wieku dorosłego, wykwity (które są zwykle bolesne) pojawiają się głównie w dolnych obszarach twarzy i szyi.

Objawy trądziku rozróżnia się także w zależności od tego, na jakim są etapie i jaki mają przebieg. I tak kolejno wyróżnia się zmiany niezapalne, zapalne i pozapalne:

• zmiany niezapalne to zaskórniki i przetłuszczająca się nadmiernie skóra,

• zmiany zapalne to grudki, krosty, nacieki ropne, cysty (potocznie pryszcze) – powstają w wyniku nieleczonego trądziku niezapalnego (zaskórnikowego), przyjmując postać trądziku gridkowo-zaskórnikowego,

• zmiany pozapalne, czyli przebarwienia, blizny, keloidy – mówimy o nich, gdy trądzik nie jest już aktywny, ale pozostawił po sobie ślady na cerze.

Zapalne zmiany trądzikowe zwykle powodują powstawanie wągrów, zaskórników i rozszerzonych porów, co jest związane także z nadmierną produkcją sebum – powoduje to bowiem zatkanie ujść gruczołów włosowo-łojowych. Zaskórniki mogą występować w postaci otwartej (rozszerzone pory), ciemnej (potocznie nazywane są wągrami) lub w postaci zamkniętej (mają postać nierówności na skórze z czopami łojowymi w kolorze żółtym).

Jakie są rodzaje trądziku pospolitego?

Trądzik pospolity występuje pod wieloma postaciami i daje objawy o różnym nasileniu, a także może mieć różną etiologię, stąd został on sklasyfikowany następująco:

• trądzik zaskórnikowy – w jego przebiegu na skórze powstają ciemne zaskórniki – głównie na czole, brodzie oraz nosie,

• trądzik krostkowy – jest charakterystyczny dla wieku młodzieńczego, objawia się twardymi i bolesnymi krostkami/guzkami, które mogą zmieniać się w zmiany ropne; niestety może powodować blizny potrądzikowe,

• trądzik grudkowo-krostkowy – jest najbardziej charakterystyczny dla trądziku pospolitego; w jego przebiegu powstają zaskórniki, krostki i grudki o charakterze zapalnym; zmiany pojawiają się na twarzy, plecach i klatce piersiowej,

• trądzik ropowiczy 0 w jego przebiegu występują ropne zmiany i torbiele; ten rodzaj trądziku pospolitego niestety jest trudny w leczeniu i może pozostawiać nieestetyczne blizny na skórze,

• trądzik skupiony – dotyczy głównie mężczyzn; w jego przebiegu pojawiają się torbiele ropne, które mogą pozostawiać blizny,

• trądzik bliznowaty – powstaje w wyniku trądziku ropowiczego – jest jego następstwem i ma postać bliznowców,

• trądzik piorunujący – charakteryzuje się ropnymi naciekami i torbielami oraz objawami dodatkowymi, takimi jak gorączka czy nawet bóle stawów; pojawia się rzadko i zwykle u chłopców do 15. roku życia,

• trądzik z wydrapania – rozwija się w wyniku wyciskania zmian trądzikowych; przybiera postać przebarwień pozapalnych i blizn,

• trądzik wywołany – pojawia się jako reakcja na jakiś czynnik sprawczy, a gdy ten zostanie usunięty, trądzik również znika samoczynnie (np. po odstawieniu jakiegoś kosmetyku, który zatykał pory),

• trądzik przedmiesiączkowy – dotyczy aż 70% kobiet podczas drugiej fazy cyklu menstruacyjnego; przybiera postać grudek, krostek, torbieli wypełnionych ropą i bolesnych guzków; zmiany pojawiają się zwykle w okolicy ust, na brodzie oraz żuchwie.

Poza powyższą klasyfikacją, trądzik pospolity rozróżnia się na trądzik wieku młodzieńczego oraz trądzik wieku dorosłego.

Trądzik wieku dorosłego charakteryzuje się umiejscowieniem zmian w strefie U, czyli na brodzie, szyi, w linii żuchwy. Przyjmuje postać bolesnych grudek i krostek, nierzadko pozostawiających blizny. Zmiany mogą być pojedyncze i nasilać się tylko okresowo. U wielu osób trądzik wieku dorosłego jest następstwem trądziku z okresu młodzieńczego – wówczas mówimy o tzw. trądziku przetrwałym. Zmiany charakterystyczne dla tego rodzaju trądziku są trudne w leczeniu i czasami ciągną się przez wiele lat.

Jak rozpoznać trądzik pospolity? Diagnostyka i badania

Trądzik pospolity to schorzenie, które zwykle nie wymaga wykonywania badań, jednakże jeśli lekarz ma wątpliwości, może zlecić wykonanie m.in. badań hormonalnych, ponieważ często zmiany hormonalne stanowią przyczynę tego rodzaju trądziku. Zaleca się wówczas badanie m.in. poziomu testosteronu, progesteronu, estradiolu, DHEA, androstendionu, LH, FSH czy wykonanie profilu tarczycowego (TSH, FT3, FT4). Niekiedy – jeśli zmiany są oporne na antybiotyki, zaleca się wykonanie posiewu. Poza badaniami, do diagnostyki trądziku pospolitego konieczne jest rozróżnienie go z innymi rodzajami trądziku, m.in. trądzikiem różowatym, zapaleniem mieszków włosowych, zapaleniem okołoustnym skóry czy też chorobą Favre’a i Racouchota.

Trądzik pospolity – leczenie

Trądzik pospolity powinien być zdiagnozowany przez dermatologa, który może zalecić odpowiednie leczenie miejscowe – jest ono szczególnie istotne w początkowej fazie terapii. W przypadkach cięższych i o charakterze przewlekłym, leczenie miejscowe zwykle jest uzupełnieniem terapii ogólnej. Wśród najczęściej stosowanych substancji w terapii trądziku pospolitego, wymienia się:

• kwas azelainowy – ma silne działanie przeciwzapalne oraz hamujące rozwój bakterii; rozjaśnia przebarwienia,

• kwas salicylowy – działa przeciwzapalnie i hamująco na rozwój bakterii; zwiększa przyswajanie przez skórę składników aktywnych z innych preparatów; hamuje tworzenie się blizn; ma właściwości keratolityczne,

• retinoidy – zapobiegają tworzeniu się zaskórników oraz stanów zapalnych; mają właściwości normalizujące keratynizację; wśród polecanych na trądzik pospolity retinoidów znajdują się m.in. tretinoina lub adapalen,

• nadtlenek benzoilu – stosowany zwykle w połączeniu z terapią antybiotykami; ma działanie złuszczające, hamujące rozwój bakterii i nadmierne wydzielanie łoju,

• antybiotyki – m.in. erytromycyna czy klindamycyna – ich zadaniem jest hamowanie rozwoju bakterii; często stosuje się je jako uzupełnienie leczenia retinoidami.

Leczenie miejscowe może być stosowane w monotorepii, jako leczenie naprzemienne lub skojarzone (np. antybiotyk + retinoid) bądź jako uzupełnienie leczenia ogólnego. Może też być nakierowane na podtrzymanie stanu bezobjawowego po wyleczeniu zmian antybiotykami czy ndatlenkiem benzoilu. Niekiedy terapia musi być uzupełniona lekami doustnymi, np. antyandrogenowymi – zwłaszcza u kobiet – lub antybiotykami (tetracyklina, klindamycyna, erytromycyna) czy retinoidami.

Leczenie trądziku trwa zwykle 6-8 miesięcy. Istotne jest, aby zalecone preparaty aplikować na całą leczoną skórę, a nie tylko na pojedyncze zmiany – ponieważ niektórych zaskórników nie widać gołym okiem, a to z nich zwykle rozwijają się później poważniejsze zmiany trądzikowe.

Trądzik pospolity – domowe sposoby na leczenie

Niekiedy leczenia farmakologicznego można uniknąć, stosując pewne domowe sposoby i odpowiednie zasady pielęgnacji na co dzień. Należy przede wszystkim unikać gęstych kosmetyków, które zatykają pory (szczególnie podkłady czy fluidy oraz tłuste kremy/olejki do twarzy). Istotne jest, aby korzystać z kosmetyków, które nie mają w składzie zbyt wielu substancji oleistych – najlepiej sięgać po takie, które mają oznaczenie „oil-free”. Z drugiej strony nie można też stosować preparatów, które zbytnio wysuszają czy odtłuszczają cerę – w efekcie będą powodować nadmierną produkcję sebum (szczególnie preparaty zawierające alkohol).

Jeśli masz cerę tłustą, szukaj kremów, które przeciwdziałają niedoskonałościom, ale nie powodują wysuszenia skóry – tylko delikatnie ją nawilżają. Nawilżanie jest szczególnie ważne podczas kuracji farmakologicznej (m.in. retinoidami), gdyż leki miejscowe często powodują nadmierne wysuszenie skóry.

Jakie kosmetyki stosować? Przede wszystkim o lekkiej konsystencji żelu czy emulsji typu O/W – nie będą wówczas zatykać porów, szybko się wchłaniają i nie pozostawiają tłustego filmu na skórze. Ponadto konieczne jest odpowiednie oczyszczanie skóry z zanieczyszczeń i nadmiaru sebum – wykonuj ten zabieg delikatnie i z użyciem odpowiednich środków myjących, które nie uszkodzą naturalnej bariery hydrolipidowej skóry. Oczyszczanie zawsze powinno być zakończone pielęgnacją przywracającą prawidłowe pH – dokonasz tego z pomocą np. toniku normalizującego.

Do domowych sposobów na trądzik pospolity należy także złuszczanie skóry łagodnymi peelingami bądź kwasami AHA. Zabiegi te świetnie oczyszczają ujścia gruczołów łojowych z zanieczyszczeń i nadmiaru sebum, a dodatkowo regulują produkcję łoju i powodują zwężanie się rozszerzonych porów. Peelingi i stosowanie kwasów to także dobry sposób na uniknięcie przebarwień czy blizn po trądziku.

Awaryjną metodą na usunięcie krosty czy grudki jest posmarowanie jej antybiotykiem (dostępny jest np. Tribiotik bez recepty). Można też zastosować maść ichtiolową lub aspirynę rozpuszczoną w niewielkiej ilości wody (aspiryna zawiera kwas salicylowy, a składnik ten korzystnie działa w terapii trądziku pospolitego).

Profesjonalne zabiegi na trądzik

Poza odpowiednia pielęgnacją domową, warto czasami skorzystać z profesjonalnych zabiegów przeciwtrądzikowych w gabinecie kosmetycznym. Zabiegi powinny być nakierowane na oczyszczanie skóry – tak działa np. mikrodermabrazja lub różnego rodzaju peelingi chemiczne. Niekiedy zalecane jest oczyszczanie manualne (przeciwwskazaniem są natomiast zmiany ropne i zapalne). Na trądzik pospolity dobrze działają niektóre rodzaje lasero- lub foto-terapii – działają one bakteriobójczo i łagodzą stany zapalne.

Wyciskanie krost – można czy nie?

Jednym z najczęstszych błędów jest wyciskanie krost w przebiegu trądziku pospolitego. Niestety takie działanie często sprawia, że efekty są odwrotne od zamierzonych, gdyż nagłe opróżnienie gruczołów łojowych sprawia, że te szybko zaczynają nadrabiać zaległości i dochodzi do wzmożonej produkcji sebum. Aby usunąć krosty poleca się – zamiast wyciskania – stosowanie miejscowo preparatów, które łagodzą zmiany zapalne i hamują rozwój bakterii.

Jeśli już musimy usunąć krostę z ropą, zróbmy to z zachowaniem jak największej higieny, odkażając najpierw skórę, myjąc dokładnie ręce i wyciskając krostę przez chusteczkę higieniczną, przy czym wyciskanie powinno być bardzo delikatne, aby nie zwiększyć ryzyka pojawienia się infekcji czy uszkodzenia tkanki (efektem będą wówczas blizny i przebarwienia). Nigdy nie przekłuwaj tego typu zmian!

Dieta na trądzik pospolity – co jeść, a czego unikać?

Jednym z czynników zaostrzających trądzik pospolity jest nieodpowiednia dieta. Przede wszystkim niewskazana jest dieta bazująca na wielu przetworzonych produktach, które dodatkowo mają wysoki indeks glikemiczny – czyli gwałtownie podnoszą poziom insuliny we krwi, gdyż to przyczynia się istotnie do nasilenia produkcji sebum. Unikaj w tym celu przede wszystkim cukru i produktów z białej mąki. Niekorzystny wpływ na trądzik ma też mleko i produkty mleczne – podnoszą one poziom hormonu wzrostu IGF-1 (to hormon insulinopodobny), który to mocno stymuluje produkowanie sebum. Unikaj także spożywania alkoholu czy czekolady – te produkty również zaostrzają trądzik.

Co warto jeść, jeśli zmagamy się z trądzikiem? Nasza dieta powinna być przede wszystkim bogata w cynk, selen oraz zdrowe kwasy tłuszczowe, takie jak omega-3 czy omega-6.

Bibliografia

• Placek W, Romańska‐Gocka K, Grzanka A. Leczenie miejscowe trądziku.

• Przegl Dermatol. 2011, 98, 44.

• Czernielewski A.: Zarys chorób skóry, błony śluzowej, jamy ustnej i wenerycznych. PZWl, Warszawa 1982, 302–307.