Spirulina – właściwości, skutki uboczne, rodzaje, cena

Spirulina – co to jest?

Spirulina (Spirulina Platensi) to zielono-niebieska alga należąca do rodziny cyjanobakterii, słynąca ze swoich właściwości prozdrowotnych. Uprawiana jest w wybranych rejonach świata, w których panują sprzyjające warunki klimatyczne i środowiskowe, np. w Azji, Ameryce Północnej, Ameryce Południowej oraz w Afryce. Spirulina to bardzo popularna alga, wspólnie z jej „kuzynką” - algą Chlorellą. Spirulina rośnie wyłącznie w czystej, alkalicznej wodzie.

Spirulina była wykorzystywana już za czasów Azteków, jednak później straciła na popularności – aż do lat 70. XX wieku, gdy francuska firma podjęła się produkcji spiruliny na szeroką skalę.

Spirulinę pozyskuje się w wyniku uprawy alg, które to należą do linii ewolucyjnej organizmów plechowych (czyli tzw. organizmów beztkankowych). U roślin tych nie występują tkanki, a dzięki dużej zawartości chlorofilu, potrafią podejmować procesy samożywienia – autotrofizmu – z udziałem zjawiska fotosyntezy.

Wartości odżywcze spiruliny

Spirulina jest uznawana za prawdziwe superfood, ponieważ posiada wiele korzystnych skladników odżywczych, które organizm człowieka jest w stanie w dużych stopniu przyswoić. Uważa się, że spirulina zawiera aż 3 razy więcej protein niż ryby, drób, wołowina czy produkty mleczne – jest zatem najlepszym generatorem białka i aminokwasów. Skład spiruliny wzbogacają niezbędne kwasy tłuszczowe GLA, fitoskładniki (np. chlorofil, zeaksantyna, luteina, c-fikocyjanina), wiele witamin i minerałów. Wartość energetyczna spiruliny wynosi 290 kcal.

Według National Nutrient Database for Standard Reference spirulina zawiera:

• Białko – 57.47 g

• Tłuszcz – 7.72 g

• Węglowodany – 23.90 g

• Błonnik – 3.6 g

• Witaminy (witamina C – 10.1 mg, tiamina – 2.380 mg, ryboflawina – 3.670 mg, niacyna – 12.820 mg, witamina B6 – 0.364 mg, kwas foliowy – 94 µg, witamina A – 570 IU, witamina K – 25.5 µg)

• Minerały (wapń – 120 mg, żelazo – 28.50 mg, magnez – 195 mg, fosfor – 118 mg, potas – 1363 mg, sód – 1048 mg, cynk – 2 mg)

Zawarte w tej aldze składniki są łatwo przyswajalne przez organizm i są w stanie uzupełniać wiele braków witaminowych i mineralnych. Dodatkowo stymulują układ odpornościowy i pośrednio wpływają na szybszą regenerację wszystkich tkanek w organizmie.

Spirulina – właściwości poparte badaniami naukowymi

Spirulina, ze względu na bogactwo wartości odżywczych, to popularny składnik wielu koktajli energetycznych czy naturalnych suplementów diety. Dotychczas opracowano na temat jej działania niemal 1200 artykułów naukowych i wiele z nich potwierdza korzystny wpływ spiruliny na organizm. Poniżej przedstawiam właściwości spiruliny, które potwierdzają badania naukowe.

1. Spirulina obniża ryzyko udaru mózgu

W badaniach wykazano, że spirulina może zmniejszać powierzchnię błony wewnątrz aorty, która jest wytworzona przez cholesterol – o 33-48%, co jednoznacznie zwiększa przepustowość aorty i zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy oraz udaru mózgu. W badaniach wykorzystano suplementację algą spirulina oraz dietę o wysokiej zawartości cholesterolu. Dowodzi to, że spożywanie spiruliny może w wielu przypadkach niemal odwrócić szkody spowodowane przez złą dietę.

2. Spirulina leczy nadciśnienie tętnicze

Spirulina zawiera fikocyjaninę, a ta ma właściwości obniżające nadciśnienie tętnicze krwi. W jednym z badań wykazano ponadto, że przy spożywaniu spiruliny, dochodzi do naprawy dysfunkcji śródbłonka w zespole metobolicznym (ten wiąże się z czynnikami istotnie zwiększającymi ryzyko sercowo-naczyniowe i cukrzycy). Konieczne są jednak dalsze badania, aby jednoznacznie sądzić o wspomaganiu przez spirulinę walki z tymi chorobami.

3. Spirulina działa odmładzająco

Spirulina ma wysoką wartość antyoksydacyjną, zatem nie tylko wspomaga zwalczanie stanów zapalnych, ale i wolnych rodników, co sprawia, że hamuje procesy starzenia się. Dzieje się tak również za sprawą zwiększonej produkcji czerwonych ciałek krwi podczas suplementacji spiruliną, co powoduje lepsze dotlenienie tkanek i wszystkich komórek oraz przyspieszenie procesów regeneracji uszkodzonych komórek. Z kolei zawartość chlorofilu w spirulinie sprawia, że komórki naprawiają się jeszcze szybciej, a także zwiększona jest witalność. Chlorofil działa korzystnie nie tylko na krew i wiele narządów wewnętrznych, ale i spowalnia procesy starzenia się organizmu – stymuluje bowiem produkcję kolagenu (dowiedziono to m.in. w badaniach na zdrowych kobietach, które przyjmowały codziennie chlorofil – zaobserwowano u nich zwiększoną produkcję kolagenu i spłycenie zmarszczek).

4. Spirulina wspomaga oczyszczanie organizmu z metali ciężkich

Spirulina wspomaga oczyszczanie organizmu z toksyn i metali ciężkich, gdy ma zdolność wychwytywania szkodliwych substancji, jak np. rtęć czy ołów. Zatrucie metalami ciężkimi może dotknąć każdego z nas, ponieważ żyjemy w zanieczyszczonym środowisku. Nie tylko powietrze jest zatrute przez spaliny samochodowe czy dymy z fabryk, ale również pożywienie – chociażby ryby czy woda. Nagromadzenie w organizmie metali ciężkich może powodować uczucie ciągłego zmęczenia, alergie, zwiększać ryzyko chorób autoimmunologicznych i przewlekłych stanów zapalnych, zwiększać ryzyko nowotworów, istotnie osłabiać organizm. Spirulina ma właściwości wspomagające oczyszczanie organizmu ze szkodliwych substancji, co dowiedziono m.in. w badaniach przeprowadzonych w Bangladeszu, gdzie obserwowano osoby dotknięte chronicznym skażeniem arszenikiem. Osobom tym podawano przez 16 tygodni spirulinę oraz cynk. Po upływie tego czasu odnotowano niemal 50% spadek arszeniku w organizmie.

5. Spirulina wzmacnia odporność

Spirulina jest bogata w antyoksydanty, witaminy, minerały, fitoskładniki i wiele innych cennych substancji. To bez wątpienia superfood. Wiemy także, że brak witamin czy minerałów może prowadzić do obniżenia odporności i innych układów w organizmie człowieka. Coraz więcej badań potwierdza z kolei korzystny wpływ suplementacji spiruliną na układ immunologiczny. Alga ta m.in. zwiększa aktywność facytarną makrofagów, przyczynia się do akumulacji podstawowych komórek układu odpornościowego w tkankach (tzw. komórek NK), pobudza produkcję przeciwciał, stymuluje produkcję cytokin, a także stymuluje limfocyty T (odpowiedzialne są za wytwarzanie przeciwciał) i limfocyty B (odpowiedzialne są za immunologiczną odpowiedź komórkową). Suplementując spirulinę możemy istotnie poprawić naszą odporność i lepiej chronić organizm przez infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi.

6. Spirulina poprawia wzrok

Spirulina zawiera wiele składników, które korzystnie wpływają na wzrok. To m.in.:

• luteina,

• beta-karoten,

• witamina C,

• chlorofil,

• zeaksantyna.

Składniki te mają udowodnione działanie wspomagające narząd wzroku i poprawiające zdrowie oczu. Spirulina może poprawić ostrość widzenia oraz redukować stany zapalne (co jest ważne m.in. przy kurzej ślepocie). W badaniach wykazano ponadto, że zeaksantyna zawarta w spirulinie ma istotny wpływ na redukcję ryzyka wystąpienia zaćmy oraz związanego z wiekiem zwyrodnienia plamki żółtej.

7. Spirulina wspomaga funkcje umysłowe

Spirulina może korzystnie wpływać na funkcje poznawcze, kreatywność, pamięć i wiele innych funkcji umysłowych. Ponadto w składzie spiruliny znajduje się L-tryptofan – ten jest prekursorem m.in. takich neuroprzekaźników, jak melanina czy serotonina, które to odpowiadają za odpowiedni nastrój, samopoczucie czy sen – dzięki temu suplementacja spiruliny może zmniejszyć poziom stresu oraz zwalczyć problemy z bezsennością. L-tryptofan pretenduje także jako substancja wspomagająca profilaktykę przeciwko chorobom psychicznym, takim jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe, depresja, zaburzenia koncentracji uwagi, autyzm, zaburzenia odżywiania, schizofrenia czy nadpobudliwość ruchowa.

Ponadto spirulina zawiera kwas glutaminowy (kwas GLA), który to istotnie wpływa na poprawę funkcji mózgu, pamięć, koncentrację. Obniża dodatkowo poziom białek amyloidu beta w mózgu, przez co może zmniejszać ryzyko rozwoju demencji czy choroby Alzheimera (u osób z tymi chorobami odnotowuje się bowiem wysoki poziom wspomnianych białek).

8. Spirulina zmniejsza ryzyko nowotworów

Według informacji University of Maryland Medical Center, w badaniach przeprowadzonych na zwierzętach wykazano, że spirulina zwiększa produkcję przeciwciał oraz białek, które zwalczają infekcje, a także produkcję komórek, które poprawiają odporność i pozwalają zapobiec m.in. nowotworom i innym chorobom przewlekłym. W literaturze naukowej znajduje się ponadto ok. 70 artykułów, według których spirulina korzystnie wpływa na organizm pod kątem profilaktyki przeciwnowotworowej.

9. Spirulina obniża poziom cholesterolu

Spirulina może zmniejszać ryzyko rozwoju miażdżycy oraz zmniejszać poziom cholestrolu we krwi – tak wskazują m.in. badania przeprowadzone na zwierzętach karmionych przez miesiąc produktami o wysokiej zawartości cholesterolu, w towarzystwie suplementacji spiruliną przez kolejne 8 tygodni. Badania wykazały, że po 8. tygodniach suplementacji, poziom cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu) uległ obniżeniu o 26-41%. Obniżeniu uległ także poziom trójglicerydów i cholesterolu całkowitego.

10. Spirulina wspomaga odchudzanie

Spirulina jest znana także jako środek na odchudzanie, a to za sprawą wysokiej zawartości dobrze przyswajalnego białka i innych składników odżywczych, które znajdują się w tej aldze. Substancje te organizm wykorzystuje w bardziej wydajny sposób, gdyż są one niskotłuszczowe. Spożywanie białek wspomaga utrzymywać tkankę beztłuszczową i przyspiesza spalanie tłuszczu, gdyż metabolizm pochłania więcej energii. Z pomocą spiruliny można także ograniczyć uczucie głodu.

11. Spirulina na zatoki

Naukowcy zaobserwowali, że spirulina może być skuteczna w łagodzeniu objawów chorych zatok (alergicznego nieżytu nosa). Składniki w niej zawarte zmniejszają bowiem stan zapalny w organizmie – a to często właśnie on powoduje problemy w przypadku osób z nadmierną odpowiedzią ze strony układu immunologicznego. Spirulina może, w kontekście zatok, zmniejszać ilość nadmiernej wydzieliny, uczucie swędzenia czy zatkanego nosa.

12. Spirulina obniża poziom glukozy we krwi

Spirulina może być składnikiem, który warto wdrożyć w przypadku cukrzycy typu 2. - jej spożywanie może bowiem obniżyć poziom glukozy we krwi, co dowiodły badania na zwierzętach. W doświadczeniach tych wykazano, że spirulina może mieć podobny wpływ na obniżanie poziomu cukru we krwi, co niektóre leki – np. metformina. W badaniach na ludziach również uzyskano obiecujące rezultaty – w jednym z nich wykazano np. znacczący spadek poziomu cukru we krwi podczas podawania przez 2 miesiące każdego dnia 2 g spiruliny (osobom chorym na cukrzycę typu 2.). Takie wyniki uzyskano prawdopodobnie za sprawą wysokiej zawartości fikocyjanin w tej aldze.

13. Spirulina łagodzi objawy alergii

Osoby, które zmagają się z alergiami, mogą czerpać wiele korzyści ze spożywania spiruliny – jest ona bowiem bardzo skuteczna w łagodzeniu nawet silnych objawów alergii. Pomaga m.in. w przebiegu uporczywego kataru siennego, który to jest spowodowany nadmierną odpowiedzią immunologiczną w kontakcie z alergenem. Naukowcy wykazali, że substancje zawarte w spirulinie mogą modulować profile komórek Tj, co zapobiega zróżnicowanie komórek Th2. Dodatkowo wykazano, że spirulina hamuje produkcję cytokiny IL-4, która jest wytwarzana przez limfocyty Th2 – jest ona odpowiedzialna m.in. za produkcję przeciwciał IgE. Spirulina ponadto redukuje stan zapalny błony śluzowej nosa oraz może obniżać poziom histaminy i przeciwciał IgE we krwi. To wszystko sprawia, że może stanowić skuteczny środek do łagodzenia odpowiedzi immunologicznej organizmu na kontakt z alergenem.

14. Spirulina działa przeciwzapalnie

Spirulina ma działanie przeciwzapalne, a to za sprawą zawartości silnych przeciwutleniaczy w postaci fikocyjaniny oraz beta-karotenu. U podłoża wielu chorób stoją stany zapalne i nadmierna aktywność wolnych rodników - przyczyniają się one m.in. do rozwoju nowotworów. Spirulina może zatem stać się środkiem, który wspomaga profilaktykę całego szeregu schorzeń. Jak dotąd jej działanie przeciwzapalne wykazano w większości badań na zwierzętami i w sporej liczbie badań na ludziach – konieczne są jednak dalsze doświadczenia, aby potwierdzić jednoznaczny wpływ przeciwzapalny na organizm człowieka.

15. Spirulina poprawia urodę

Spirulina wykazuje również bardzo korzystne działanie dla urody. Poprawia m.in. stan włosów, skóry i paznokci. Zażywanie spiruliny poprawia koloryt cery, wygładza ją i rozjaśnia, zmniejsza widoczność zmarszczek, hamuje procesy starzenia się. Włosy natomiast stają się mocniejsze i zmniejsza się ich wypadanie. Spirulina wspomaga również leczenie nadmiernego łojotoku skóry głowy i łupieżu.

Jaka spirulina najlepsza?

Najlepsza spirulina to taka, która przede wszystkim jest z zaufanego pochodzenia cieszącego się wysoką wiarygodnością, jeśli chodzi o jakość produktu. Jednym z najlepiej sprawdzonych eksporterów alg różnego rodzaju jest Tajwan – w kraju tym warunki środowiskowe i klimatyczne są sprzyjające uprawie alg, a ponadto panują tam odpowiednie regulacje prawne, dzięki którym producenci muszą dbać o wysoką jakość produktów. Za spirulinę wysokiej jakości uznawana jest także spirulna pochodząca z Hawajów.

Wybierając spirulinę należy zwrócić uwagę nie tylko na pochodzenie, ale i na skład – szukając m.in. sztucznych wypełniaczy czy barwników (im mniej tego rodzaju substancji, tym spirulina jest lepszej jakości). Koniecznie sprawdźmy także, w jakiej wodzie alga była uprawiana – w słodkiej czy słonej lub mieszanej (rodzaj wody wpływa bowiem istotnie na skład algi). Oczywiście należy również zwracać uwagę na odpowiednie certyfikaty i potwierdzenia jakości produktu.

Spirulina – przeciwwskazania

Spirulina jest produktem stosunkowo zdrowym i bezpiecznym, jednakże należy pamiętać, że w niektórych przypadkach może szkodzić. Warto przed jej stosowaniem zasięgnąć opinii lekarza, szczególnie jeśli zmagamy się z chorobami przewlekłymi lub przyjmujemy leki. Są ponadto pewne grupy osób, dla których przeciwwskazane jest przyjmowanie spiruliny. To m.in.:

• kobiety w ciąży,

• kobiety karmiące piersią,

• dzieci,

• osoby z chorobami autoimmunologicznymi,

• osoby przyjmujące leki zwiększające krzepliwość krwi,

• osoby przyjmujące leki immunosupresyjne,

• osoby chore na fenyloketonurię.

Spirulina – skutki uboczne

Jeśli jest mowa o bezpieczeństwie spiruliny, niezwykle istotna jest tutaj odpowiednia dawka. Przeprowadzone dotychczas badania dowiodły, że efekty uboczne stosowania spiruliny i przypadki reakcji alergicznych, pojawiają się dopiero po zastosowaniu dawki przekraczającej 1 g dziennie. Ponadto przed zastosowaniem spiruliny, konieczne jest sprawdzenie jej pochodzenia, aby uniknąć m.in. działań niepożądanych spowodowanych zanieczyszczeniem produktu. Jeśli będziemy przyjmować zanieczyszczoną spirulinę, mogą pojawić się następujące skutki uboczne:

• bóle brzucha,

• odwodnienie,

• wstrząs anafilaktyczny,

• mdłości,

• zgon.

Powyższe skutki uboczne stosowania spiruliny wynikają z występowania toksycznych dla organizmu człowieka gatunków sinic, które to mają działanie neurotoksyczne, cytotoksyczne oraz hepatotoksyczne. Należy zatem upewnić się, że zakupiony przez nas produkt jest wysokiej jakości i ma odpowiednie badania potwierdzające jakość i bezpieczeństwo stosowania.

Jak dawkować spirulinę?

Jak wspomniałam wyżej, w badaniach potwierdzono, że bezpieczna w większości przypadków jest dawka nieprzekraczająca 1 g spiruliny na dobę. Nie powinno się jej przekraczać, nawet jeśli producent suplementu zaleca inaczej (na rynku można spotkać produkty, w których producent zaleca stosowanie nawet 10 g spiruliny na dobę – taka dawka może być niebezpieczna i spowodować skutki uboczne).

Ile kosztuje spirulina? Cena algi

Najdroższa na rynku jest spirulina hawajska, produkowana na Hawajach w doskonałych warunkach klimatycznych. Alga tego rodzaju hodowana jest w basenach z krystalicznie czystą wodą pochodzącą z gruntowych źródeł lasu deszczowego, a także wodą oceaniczną z głębokości 600 m. Dzięki takiej uprawie, spirulina hawajska zawiera ponado 90 pierwiastków śladowych. Jeśli dodatkowo spirulina pochodzi od producenta stosującego ekologiczną hodowlę (czyli bez nawozów, pestycydów itd.) oraz proces suszenia i tabletkowania w niskich temperaturach (aby zachować jak najwięcej substancji aktywnych), alga ta tym bardziej będzie miała wyższą cenę. W przypadku, gdy producent zadbał o odpowiednie certyfikaty międzynarodowe i certyfikaty bezpieczeństwa, cena produktu może być jeszcze wyższa – nawet na poziomie 150-200 zł za 500 mg spiruliny. O wiele niższą cenę mają suplementy ze spiruliną sprowadzone z Chin.

FAQ – pytania i odpowiedzi

Poniżej przedstawiam jeszcze kilka nurtujących pytań i odpowiedzi w temacie wyboru spiruliny. Dotyczą między innymi rodzaju tej algi czy zastosowania.

Spirulina hawajska czy chińska?

Na rynku dostępna jest spirulina pod różnymi nazwami. Bardzo popularna jest m.in. spirulina hawajska i chińska. Obie spiruliny są godne zainteresowania, natomiast warto wiedzieć, że Chińczycy od wielu wieków zajmują się hodowlą alg, więc spirulina pochodząca z takiej uprawy może być naprawdę wysokiej jakości. Z drugiej strony spirulina hawajska ma niepowtarzalne właściwości, co zawdzięczamy przede wszystkim jej pochodzeniu – jest bowiem uprawiana w specjalne przygotowanych basenach z wodą gruntowych źródeł lasów deszczowych, a także z czystą wodą oceaniczną. Dodatkowo na Hawajach panuje specyficzny mikroklimat sprzyjający uprawie tej algi.

Spirulina czy chlorella?

W temacie spiruliny, pojawia się wiele głosów, jakoby bardziej korzystna w niektórych aspektach była chlorella. Oba produkty wykazują wiele podobieństw: są bogate w witaminy, minerały i wspomagają m.in. odchudzanie. Chlorella lepiej natomiast oczyszcza organizm, natomiast spirulina ma silniejsze działanie pod kątem wzmacniania odporności i profilaktyce wielu chorób. Obie rośliny mają natomiast wysoką zawartość błonnika, co wspomaga m.in. utrzymanie prawidłowej masy ciała i dbanie o zdrowie jelit. Ze względu na korzystne działanie obu alg, coraz więcej producentów oferuje produkty będące ich połączeniem – możemy wówczas kupić suplement, który zawiera zarówno spirulinę, jak i chlorellę, co będzie doskonałym kompromisem.

Czy spirulina jest bezpieczna?

Spirulina jest stosunkowo bezpiecznym suplementem diety – w badaniach wykazano, że jest to produkt, który mogą zażywać zarówno osoby dorosłe, jak i starsze czy dzieci. Jest szczególnie polecana osobom o obniżonej odporności lub po chorobach. Wspomaga organizm w stanie wyczerpania, zarówno fizycznego, jak i intelektualnego. Jednocześnie wykazuje niewiele skutków ubocznych, o ile jest stosowana zgodnie z zaleceniami i w dopuszczalnych dawkach.

Tabletki czy proszek ze spiruliną?

Spirulinę można suplementować w postaci proszku lub tabletek. Tabletki są łatwiejsze w suplementacji – szczególnie, gdy jesteśmy zabiegani. Z drugiej strony sproszkowana spirulina może być świetnym składnikiem zdrowych koktajli czy być dodatkiem do standardowych posiłków – jogurtu czy owsianki. Zaletą sproszkowanej spiruliny jest to, że część z jej substancji działających korzystnie na organizm, wchłania się już przez błonę śluzową jamy ustnej, przez co są one przyswajane szybciej. Ponadto sproszkowana spirulina jest zwykle czysta w 100%, natomiast w postaci suplementu występuje w towarzystwie innych substancji – koniecznych np. do wyprodukowania otoczki kapsułki.

Bibliografia

• Parikh P, Mani U, Iyer U. Role of Spirulina in the Control of Glycemia and Lipidemia in Type 2 Diabetes Mellitus. J Med Food. 2001 Winter;4(4):193-199.

• Mao TK, Van de Water J, Gershwin ME. Effects of a Spirulina-based dietary supplement on cytokine production from allergic rhinitis patients. J Med Food. 2005 Spring;8(1):27-30.

• Chen LL, Zhang SF, Huang DN, Tan JQ, He SH. Experimental study of spirulina platensis in treating allergic rhinitis in rats. Journal of Central South University. 2005;30(1):96–98.

• Ou Y, Lin L, Pan Q, Yang X, Cheng X. Preventive effect of phycocyanin from Spirulina platensis on alloxan-injured mice. Environ Toxicol Pharmacol. 2012 Nov;34(3):721-6.

• Ou Y, Lin L, Yang X, Pan Q, Cheng X. Antidiabetic potential of phycocyanin: effects on KKAy mice. Pharm Biol. 2013 May;51(5):539-44.

• Jarouliya U, Zacharia JA, Kumar P, Bisen PS, Prasad GB. Alleviation of metabolic abnormalities induced by excessive fructose administration in Wistar rats by Spirulina maxima. Indian J Med Res. 2012 Mar;135(3):422-8.

• Stratton IM, Adler AI, Neil HA, Matthews DR, Manley SE, Cull CA, Hadden D, Turner RC, Holman RR. Association of glycaemia with macrovascular and microvascular complications of type 2 diabetes (UKPDS 35): prospective observational study. BMJ. 2000 Aug 12;321(7258):405-12. doi: 10.1136/bmj.321.7258.405.

• Selmi C, Leung PS, Fischer L, et al. The effects of Spirulina on anemia and immune function in senior citizens. Cell Mol Immunol. 2011;8(3):248-254.

• Cho S, Lee DH, Won CH, Kim SM, Lee S, Lee MJ, Chung JH. Drink containing chlorophyll extracts improves signs of photoaging and increases type I procollagen in human skin in vivo. Korean J Invest Dermatol. 2006;13:111–9.

• Wu, Qinghua & Liu, Lian & Miron, Anca & Klimova, Blanka & Wan, Dan & Kuca, Kamil. (2016). The antioxidant, immunomodulatory, and anti-inflammatory activities of Spirulina: an overview. Archives of Toxicology. 90. 10.1007/s00204-016-1744-5.

• Yu B, Wang J, Suter PM, Russell RM, Grusak MA, Wang Y, Wang Z, Yin S, Tang G. Spirulina is an effective dietary source of zeaxanthin to humans. Br J Nutr. 2012 Aug;108(4):611-9.

• Ismail MF, Ali DA, Fernando A, et al. Chemoprevention of rat liver toxicity and carcinogenesis by Spirulina. Int J Biol Sci. 2009;5(4):377-387.

• Mathew B, Sankaranarayanan R, Nair PP, Varghese C, Somanathan T, Amma BP, Amma NS, Nair MK. Evaluation of chemoprevention of oral cancer with Spirulina fusiformis. Nutr Cancer. 1995;24(2):197-202.

• Hwang JH, Lee IT, Jeng KC, Wang MF, Hou RC, Wu SM, Chan YC. Spirulina prevents memory dysfunction, reduces oxidative stress damage and augments antioxidant activity in senescence-accelerated mice. J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo). 2011;57(2):186-91.

• Kalafati M, Jamurtas AZ, Nikolaidis MG, Paschalis V, Theodorou AA, Sakellariou GK, Koutedakis Y, Kouretas D. Ergogenic and antioxidant effects of spirulina supplementation in humans. Med Sci Sports Exerc. 2010 Jan;42(1):142-51.