Olejki eteryczne – pochodzenie i pozyskiwanie
Olejki eteryczne są otrzymywane z kwiatów, drzew i krzewów z każdego zakątka świata. Uzyskuje się je w wyniku destylacji parowej, poprzez wyciskanie bądź przez ekstrakcję z użyciem specjalnych rozpuszczalników. Naturalne olejki eteryczne posiadają w składzie terpeny, fenole, kwasy, estry, aldehydy, alkohole, ketony czy laktony.
Co ważne, olejki eteryczne naturalne są wydalane z organizmu i się w nim nie odkładają – w przeciwieństwie do olejków syntetycznych.
Stosowanie olejków eterycznych może przebiegać z powodzeniem w warunkach domowych, ale konieczne jest zachowanie zasad bezpieczeństwa. Nie powinno się np. spożywać olejków czy aplikować ich bezpośrednio na skórę, a przed zastosowaniem dodatkowo warto wykonać próbę uczuleniową. Nie wszystkie olejki są ponadto bezpieczne np. dla kobiet w ciąży, osób przewlekle chorych czy z epilepsją – o ich stosowanie powinno się zatem zapytać swojego lekarza.
Olejki eteryczne – właściwości i działanie
Olejki eteryczne różnią się jednak między sobą składem chemicznym, a co za tym idzie, właściwościami i działaniem. Do organizmu wnikają na różne sposoby – np. poprzez skórę i płuca podczas oddychania wnikają do krwiobiegu. Z kolei dzięki znajdującym się w śluzówce nosa chemoreceptorom, nasz układ nerwowy przekazuje do układu limbicznego informację o obecności cząsteczek zapachowych – a ta część mózgu pełni ogromną rolę m.in. w regulowaniu emocji czy najważniejszych funkcji życiowych. Poniżej przedstawiam dokładniej możliwe działanie w przypadku zastosowania poszczególnych olejków eterycznych.
1. Działanie antybakteryjnie
Olejki eteryczne mają działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze. Hamują rozwój pierwotniaków i bakterii Gram -(+) oraz Gram -(-). Wykazano również, że mogą działać na niektóre rodzaje bakterii opornych na antybiotyki. Aktywność antyseptyczna danego olejku wzrasta wraz z jego stężeniem i w dużej mierze zależy od tego, jaka substancja czynna jest podstawowym składnikiem olejku. Najsilniejsze działanie na tym polu wykazują olejki, które zawierają duże ilości eugenolu oraz fenoli. Wyróżnia się np. olejek goździkowy, cynamonowy, tymiankowy, oregano czy cząbrowy.
2. Działanie wykrztuśne
Olejki eteryczne drażnią błony śluzowe oskrzeli, co wywołuje większe wydzielanie zalegającego śluzu. Z tego powodu stosowanie olejków np. w postaci inhalacji, jest bardzo skuteczne w leczeniu wielu chorób dróg oddechowych (lub wspomaganiu leczenia). Stosuje się zarówno olejki w czystej postaci do inhalacji, jak i zmieszane z solą fizjologiczną. Największe działanie wykrztuśne mają takie olejki, jak olejek eukaliptusowy, tymiankowy, anyżowy, sosnowy i jodłowy.
3. Działanie spazmolityczne
Niektóre olejki wykazują działanie zmniejszające napięcie mięśni gładkich, szczególnie przewodu pokarmowego, a tym samym działają korzystnie na ruchy jelit. Niektóre z olejków dodatkowo mają zdolność hamowania rozwoju bakterii oraz pobudzania wydzielania soku żołądkowego. Takie działanie wykazuje np. olejek lawendowy, kminkowy, melisowy, miętowy oraz koprowy.
4. Działanie moczopędne
Działanie diuretyczne (moczopędne) wykazują takie olejki, jak olejek jałowcowy i olejek z korzenia lubczyku.
5. Działanie kosmetyczne
Olejki eteryczne są coraz chętnie dodawane przez producentów do kosmetyków – oczywiście w niewielkich ilościach. Dzięki nim produkt zyskuje piękny zapach, działanie antymikrobowe oraz antyoksydacyjne. Olejki eteryczne mogą także być środkiem konserwującym – w takim celu właśnie często dodaje się je do kosmetyków naturalnych. Inną właściwością jest duża zdolność penetracji olejków eterycznych w głębokie warstwy skóry. Olejek przenika bowiem przez warstwę rogową naskórka, przez co substancje, które są zawarte w kosmetyku, mają większą szansę na skuteczniejsze działanie poprzez głębsze wniknięcie w skórę. Wspomniałam również o działaniu antyoksydacyjnym – olejki eteryczne zawarte w kosmetykach, nadają im działania spowalniającego procesy starzenia się skóry. Ponadto olejek eteryczny może także chronić pozostałe składniki kosmetyku przez utlenianiem.
Jaki olejek eteryczny wybrać?
-
Olejek z drzewa herbacianego – sprawdzi się do przeprowadzania inhalacji podczas grypy czy innych infekcji. Może być stosowany także do masażu – zadziała wówczas rozluźniająco i uspokajająco.
-
Olejek lawendowy – ma działanie uspokajające, relaksuje, rozluźnia mięśnie, działa korzystnie w terapii bezsenności. Może także złagodzić objawy infekcji, takie jak kaszel, katar, ból gardła i zatok. Jeśli dodamy go do kąpieli lub użyjemy do masażu, pomoże złagodzić bóle mięśni i stawów. Wspomoże również leczenie trądziku i stanów zapalnych skóry (AZS, egzema). Dodatkowym atutem jest działanie przeciwgrzybicze – można go zatem stosować jako naturalny środek na grzybicę skóry i paznokci.
-
Olejek pomarańczowy – łagodzi objawy depresji, zmniejsza napięcie nerwowe, ułatwia zasypianie. Poleca się go stosować do masażu lub jako dodatek do kąpieli.
-
Olejek różany – łagodzi objawy depresji, ułatwia zasypianie, łagodzi stany lękowe. Jeśli natomiast zastosujemy zimne okłady z olejkiem różanym, zadziała on antymigrenowo. Dodany z kolei do kąpieli, złagodzi podrażnioną skórę.
-
Olejek eukaliptusowy – przydatny podczas grupy i innych infekcji, gdyż można go stosować do inhalacji. Sprawdzi się również jako olejek do masażu na obolałe mięśnie czy bóle reumatyczne. Z kolei dodany do kąpieli doskonale złagodzi stany zapalne.
-
Olejek miętowy – ma działanie przeciwbólowe i chłodzące. Można stosować go do wykonywania inhalacji w przebiegu infekcji lub przy problemach żołądkowych. Jest to olejek chętnie wykorzystywany do aromaterapii w kominkach domowych. Używany do masażu, złagodzi bóle miesiączkowe.
-
Olejek cytrynowy – może być stosowany do walki z nadmiernym zmęczeniem. Łagodzi objawy depresji, ma działanie łagodzące stany zapalne. Ma również zdolność hamowania rozwoju wielu bakterii i wirusów.
-
Olejek cedrowy – korzystnie wpływa na pracę mózgu, poprawia koncentrację, łagodzi napięcie i stres. Dodatkowo ma działanie łagodzące stany zapalne skóry i suchość. Reguluje wydzielanie sebum, łagodzi objawy trądziku, działanie przeciwbakteryjnie na skórę i chroni ją przed toksynami czy zanieczyszczeniami środowiskowymi. Ponadto spowalnia procesy starzenia się skóry, ułatwia gojenie ran, łagodzi kaszel, poprawia krążenie, łagodzi bóle mięśni oraz stawów.
-
Olejek kamforowy – oczyszcza oskrzela i płuca, łagodzi zapalenia – takie działanie wykazuje przy inhalacjach i aromaterapii. Ponadto poprawia krążenie, wpływa stymulująco na układ immunologiczny, relaksuje. Miejscowo natomiast łagodzi stany zapalne, swędzenie skóry, podrażnienia, różnej maści wysypki i krosty, ukąszenia po owadach oraz bóle mięśni. Działanie przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Pobudza również libido.
-
Olejek z korzenia imbiru – jest to olejek świetnie rozgrzewający i chętnie stosowany w aromaterapii. Łagodzi stres, lęk, poprawia koncentrację. Stosowany na skórę, łagodzi podrażnienia, działa przeciwbakteryjnie, zmniejsza suchość i swędzenie. Stosowany z kolei na włosy, stymuluje ich porost (aplikacja na skórę głowy) i poprawia krążenie skóry głowy.
-
Olejek sosnowy – wpływa korzystnie na nastrój i samopoczucie, relaksuje ciało, zmniejsza zmęczenie, poprawia koncentrację. Miejscowo łagodzi stany zapalne, suchość skóry, uczucie swędzenia. Może także wykazywać działanie przeciwgrzybicze, antyoksydacyjne i przeciwpotne. Wspomaga funkcje układu odpornościowego, doskonale oczyszcza drogi oddechowe poprzez inhalację, łagodzi objawy infekcji.
-
Olejek rozmarynowy – olejek ten działa w aromaterapii jako środek zmniejszający poziom stresu i napięcia. Działa także stymulująco na mózg, poprawia funkcje poznawcze. Ma także działanie antybakteryjne, antygrzybicze, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeczyszczające i przeciwbólowe.
-
Olejek szałwiowy – ma zdolność eliminowania toksyn, łagodzenia podrażnień na skórze, zmniejszania widoczności przebarwień i rozstępów, zmniejszania obrzęków. Działa nawilżająco na skórę i pielęgnacyjnie. W aromaterapii natomiast poprawia koncentrację i pamięć, a także łagodzi problemy układu pokarmowego czy oddechowego. Łagodzi bóle miesiączkowe, bóle mięśni, bóle stawów. Ma działanie hamujące rozwój infekcji.
-
Olejek bazyliowy – działa łagodząco na podrażnienia skóry. Łagodzi bóle mięśni, stawów i skurcze mięśni. Ma także korzystny wpływa na układ pokarmowy – łagodzi wzdęcia i objawy niestrawności. Wzmacnia także ogólną kondycję organizmu. W aromaterapii działa uspokajająco, wzmacniająco, przeciwbólowo i wspomaga trawienie. Odstrasza również owady.
-
Olejek jaśminowy – ma działanie zwiększające libido – jest naturalnym afrodyzjakiem. Stosuje się go również do olejowania włosów i w innych preparatach do pielęgnacji włosów.
-
Olejek z paczuli – ma piękny zapach i świetne zastosowanie w aromaterapii. Działa wzmacniająco na układ immunologiczny, łagodzi stres, zmniejsza napięcie i stany lękowe. Stosowany na skórę, łagodzi stany zapalne, nawilża, wspomaga terapię trądziku.
-
Olejek z werbeny – ma działanie korzystne przede wszystkim na skórę. Ujędrnia ją, wyraźnie odmładza, tonizuje. Dodatkowo ma działanie stymulujące układ nerwowy: łagodzi napięcie, stres, wspomaga terapię bezsenności. Jest też bardzo silnym afrodyzjakiem – skutecznie zwiększa libido.
-
Olejek bergamotowy – ma zastosowanie głównie w pielęgnacji skóry. Doskonale reguluje pracę gruczołów łojowych, rozjaśnia przebarwienia na skórze i zmniejsza widoczność rozstępów i blizn. Działa również przeciwbakteryjnie.
-
Olejek pichtowy – ma działanie bakteriobójcze, wirusobójrze i grzybobójcze, przez co ma szerokie zastosowanie w przebiegu wielu infekcji. Można go wykorzystać do aromaterapii lub inhalacji. Mobilizuje układ odpornościowy do pracy i łagodzi stany zapalne.
-
Olejek goździkowy – ma silne działanie odkażające oraz przeciwbólowe. Może być zatem stosowany w aromaterapii lub do masażu (bądź kąpieli) jako środek zmniejszający ból mięśni i stawów oraz łagodzący objawy reumatyzmu. Działa ponadto korzystnie na nastrój, jest też naturalnym afrodyzjakiem. Dodatkową jego funkcją może być zastosowanie w odstraszaniu owadów.
-
Olejek cynamonowy – działa przeciwzapalnie i ściągająco. Stosowany do masażu lub kąpieli, wykazuje działanie łagodzące objawy reumatyzmu. Ma również działanie ujędrniające skórę i ją wygładzające. Można go wykorzystać np. do domowego peelingu z dodatkiem fusów od kawy – wówczas świetnie zwalczy cellulit i zmniejszy widoczność rozstępów.
Jak stosować olejki eteryczne?
Jest kilka możliwości wykorzystania olejków eterycznych w celach terapeutycznych lub kosmetycznych.
Popularna jest np. aromatyzacja powietrza. Olejki stosowane w tym celu, wlewa się do miseczki z wodą w specjalnym kominku – w ilości od 5 do 10 kropli. Olejek można też wkropić do nawilżacza powietrza. Inną możliwością jest wykorzystanie olejków eterycznych w inhalacji, w przypadku dolegliwości ze strony górnych dróg oddechowych. Wówczas dodaje się do miski z wrzątkiem ok. 5 kropli wybranego olejku, a następnie nachylamy głowę nad miską i nakrywamy się ręcznikiem. Opary należy wdychać 5-10 minut. Można również użyć w tym celu specjalnego inhalatora.
Coraz popularniejsze jest stosowanie olejków eterycznych w saunach. Należy w tym celu wkropić 5 kropli olejku do szklani wody i stopniowo wylewać taką mieszankę na rozgrzane kamienie pieca saunowego. Efektem będzie działanie inhalujące, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Do takiej inhalacji saunowej poleca się najbardziej olejek sosnowy, mięto i anyżowy.
W zaciszu domowym natomiast, warto wykorzystać olejki do kąpieli – istotne jest jednak, aby olejek dodawać do wody ciepłej, a nie gorącej. Wlewamy ok. 5-15 kropli, a następnie zanurzamy się w wodzie na ok. 15-30 minut. Inną możliwością zastosowania olejków w domu są kompresy – te zadziałają głównie miejscowo na bóle reumatyczne, artretyczne (dna moczanowa) lub mięśniowe. W tym celu należy ręcznik nasączyć roztworem wody i olejku, a następnie nałożyć go na bolące miejsce i okryć dodatkowo kocem, aby utrzymać odpowiednią temperaturę.
W przypadku bólów gardła czy infekcji jamy ustnej, niektórzy polecają wykonywanie płukanek z dodatkiem olejku eterycznego – olejek należy rozcieńczyć w 100 ml ciepłej wody (dodajemy 3-4 krople). Płuczemy gardło i jamę ustną, po czym wypluwamy roztwór.
Warto także skorzystać z masażu aromaterapeutycznego z zastosowaniem olejków eterycznych. Taki masaż będzie miał działanie rozluźniające, relaksujące, zmniejszające poziom stresu, zmniejszające ból mięśni, a także działanie pielęgnujące skórę. Do masażu używa się np. olejku z nasion winogron, ze słodkich migdałów, awokado, jojoba i nasion wiesiołka. Istotne jest, aby olejku nie stosować w czystej formie bezpośrednio na skórę, tylko po uprzednim zmieszaniu go z innymi olejami, które są łagodne (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy) lub kosmetykami (bazą może być balsam do ciała, do którego dodajemy kilka kropli wybranego olejku). Nigdy nie wolno stosować olejków bezpośrednio na skórę, bez uprzedniego rozcieńczenia.
Olejki eteryczne mają także zastosowanie jako kosmetyk – wykorzystuje się je np. do produkcji toników, kremów czy szamponów. W domu również możemy w taki sposób zastosować olejek eteryczny, dodając kilka kropel do ulubionego kosmetyku.
Olejki eteryczne to także świetny sposób na odstraszanie owadów. Takie działanie mają przede wszystkim następujące olejki: bazyliowy, cytrynowy, eukaliptusowy, melisowy i rozmarynowy. Roztwór odstraszający owady można sporządzić samodzielnie – wystarczy wlać kilka kropel do słoika z wodą i postawić go np. przy oknie. Można też wlać taki roztwór do butelki z atomizerem i spryskać okolice okna (np. firany).
Jak dobrać olejek eteryczny do dolegliwości?
Jak używać poszczególnych olejków eterycznych i dobrać najlepszy do konkretnej dolegliwości? To bardzo ważne, aby zyskać nieco wiedzy na ten temat, gdyż odpowiednio skomponowane mieszanki olejków świetnie wspomogą leczenie wielu schorzeń. Ważne jest przy tym, aby stosować olejki tylko w postaci rozcieńczonej i zwracać uwagę, aby były to olejki naturalne, a nie syntetyczne.
1. Olejki eteryczne na infekcje, kaszel, katar
-
olejek anyżowy
-
olejek sosnowy
-
olejek tymiankowy
-
olejek eukaliptusowy
-
olejek miętowy
-
olejek manuka
2. Olejki eteryczne na na przeziębienie i wychłodzenie
-
olejek cynamonowy
-
olejek imbirowy
-
olejek rozmarynowy
-
olejek pomarańczowy
3. Olejki eteryczne na uspokojenie i relaks
-
olejek neroli
-
olejek melisowy
-
olejek różany
-
olejek bergamotowy
-
olejek ylangowy
4. Olejki eteryczne na zmienny nastrój i rozdrażnienie
-
olejek pomarańczowy
-
olejek mandarynkowy
-
olejek cyprysowy
-
olejek sandałowy
-
olejek geraniowy
5. Olejki eteryczne na pobudzenie i dodające energii
-
olejek miętowy
-
olejek rozmarynowy
-
olejek tymiankowy
-
olejek geraniowy
-
olejek goździkowy
-
olejek hyzopowy
6. Olejki eteryczne na depresję i obniżony nastrój
-
olejek różany
-
olejek bergamotowy
-
olejek pomarańczowy
-
olejek sandałowy
-
olejek z paczuli
-
olejek ylangowy
-
olejek geraniowy
7. Olejki eteryczne na lepsze libido – naturalne afrodyzjaki
-
olejek rozmarynowy
-
olejek z kopru włoskiego
-
olejek goździkowy
-
olejek sandałowy
-
olejek ylangowy
-
olejek różany
-
olejek jaśminowy
-
olejek imbirowy
-
olejek goździkowy
8. Olejki eteryczne na bezsenność
-
olejek lawendowy
-
olejek mandarynkowy
-
olejek majerankowy
-
olejek różany
-
olejek melisowy
9. Olejki eteryczne na lepszą pamięć i koncentrację
-
olejek geraniowy
-
olejek lawendowy
-
olejek rozmarynowy
-
olejek cytrynowy
-
olejek bazyliowy
-
olejek miętowy
10. Olejki eteryczne na lepszą odporność
-
olejek miętowy
-
olejek lawendowy
-
olejek z drzewa herbacianego
-
olejek goździkowy
-
olejek cytrynowy
-
olejek rozmarynowy
11. Olejki eteryczne na ból głowy
-
olejek lawendowy
-
olejek rozmarynowy
-
olejek eukaliptusowy
-
olejek miętowy
-
olejek melisowy
-
olejek różany
12. Olejki eteryczne na cellulit
-
olejek cytrynowy
-
olejek geraniowy
-
olejek kminkowy
-
olejek paczulowy
13. Olejki eteryczne na włosy
-
olejek lawendowy
-
olejek rozmarynowy
-
olejek sandałowy
-
olejek szałwiowy
-
olejek z drzewa herbacianego
-
olejek cedrowy
-
olejek pomarańczowy
-
olejek tymiankowy
14. Olejki eteryczne na skórę
-
olejek różany
-
olejek z drzewa herbacianego
-
olejek rozmarynowy
-
olejek neroli
-
olejek geraniowy
-
olejek pomarańczowy
-
olejek cynamonowy
-
olejek geraniowy
-
olejek cyprysowy
-
olejek szałwiowy
-
olejek paczulowy
Jak rozcieńczać olejki eteryczne?
Aby stosowanie olejków eterycznych było bezpieczne, konieczne jest ich rozcieńczenie. Wiele osób chciałoby ponadto uzyskać odpowiednie stężenie roztworu, aby działanie terapeutyczne rzeczywiście wystąpiło. Poniższa tabela pokazuje, ile kropli olejku eterycznego należy dodać do wody, aby uzyskać odpowiednie stężenie roztworu.
I tak kolejno, aby uzyskać:
-
stężenie 0,25%, należy wlać 1 kroplę wybranego olejku eterycznego do 20 ml wody
-
stężenie 0,5% należy wlać 1 kropę olejku na każde 10 ml wody
-
stężenie 1% należy wlać 2 krople olejku na każde 10 ml wody
-
stężenie 2% należy wlać 4 krople olejku na każde 10 ml wody
-
stężenie 3% należy wlać 6 kropel olejku na każde 10 ml wody
-
stężenie 5% należy wlać 10 kropel olejku na każde 10 ml wody
-
stężenie 10% należy wlać 20 kropel olejku na każde 10 ml wody
Olejki eteryczne – czy ich stosowanie jest bezpieczne? Jakie są przeciwwskazania?
Olejki eteryczne są mieszankami wielu czynnych substancji i dzięki temu zawdzięczają swoje działanie. Z drugiej jednak strony substancje te mogą powodować różne skutki uboczne i są niewskazane dla pewnych grup osób. Niektóre składowe mogą nawet wykazywać działanie toksyczne. Dotychczas sklasyfikowano 25 substancji znajdujących się w olejkach eterycznych, które mają potencjalnie szkodliwe działanie, głównie dla osób wrażliwych – mogą bowiem spowodować reakcję alergiczną.
Nad bezpieczeństwem stosowania olejków eterycznych czuwa obecnie Międzynarodowe Stowarzyszenie Substancji Zapachowych (IFRA). Stowarzyszenie to m.in. ustala dokładne metody badań substancji zapachowych, określa normy, profile jakościowe. Producenci muszą stosować się do tych wytycznych i umieszczać informacje o składach na opakowaniach.
Są także wytyczne użytkowania przez klientów. Konieczne jest stosowanie olejków eterycznych wyłącznie w formie rozcieńczonej. Zasadniczo nie powinno się przekraczać 30-60 kropli na 100 ml wody.
Przed użyciem nowego olejku, należy ponadto wykonać próbę uczuleniową na skórze – nakładamy w tym celu kilka kropli rozcieńczonego olejku na skórę wewnątrz przedramienia i obserwujemy reakcje. Jeśli pojawi się zaczerwienienie lub inne reakcje, może to wskazywać na alergię i nie powinno się w takim przypadku kontynuować stosowania takiego olejku. Reakcja może wystąpić nawet po 24 godzinach.
Nie zaleca się stosowania olejków eterycznych w ciąży, gdyż mogą powodować zagrażające ciąży skurcze. Takie działanie wykazuje zwłaszcza olejek lawendowy, cyprysowy, bazyliowy, szałwiowy, rozmarynowy, hypozopowy, jałowcowy, majerankowy oraz z gałki muszkatołowej.
Bibliografia
-
A. Najda, Roślinne substancje lotne – olejki eteryczne, „Episteme” 2015, nr 27.
-
B. Girek, M. Deska, T. Girek, Bezpieczeństwo stosowania olejków eterycznych, „International Journal of Engineering and Safety Sciences” 2020, nr 1.
-
K. Antoniak, W. Bylka, Aktywność biologiczna wybranych składników olejków eterycznych. Cz. 1, „Postępy Fitoterapii” 2020, nr 21.
