Normy BMI a wiek – jak się zmieniają?

Dlaczego ważne jest kontrolowanie wagi?

W połowie XIX wieku naukowcy zaczęli obserwować zły wpływ nadwagi i otyłości na ogólną kondycję zdrowotną organizmu. W ostatnim czasie widzimy natomiast, jak dużym jest to problemem. Okazuje się, że w ciągu ostatnich lat odsetek osób otyłych gwałtownie wzrósł: ponadto 2,2 mld osób zmaga się z nadwagą, a 0,7 mld osób cierpi na otyłość. Istotne jest, aby takim stanom zapobiegać, a pomocne w tym będzie kontrolowanie masy ciała, aby utrzymywać poziom zgodny z normami. Normy te uwzględnia wiele wskaźników, ale najpopularniejszym i najprostszym do samodzielnego sprawdzenia, jest wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index), inaczej nazywany wskaźnikiem Queteleta.

Jak obliczyć BMI i jakie są normy? Wzór lub kalkulator

Do obliczenia BMI potrzebujemy prostego wzoru. Uwzględnia on masę ciała i wzrost. Uzyskany wynik przekładamy na to, jakie są normy BMI i możemy zobaczyć, czy nasza masa ciała jest prawidłowa. Normy są następujące:

• <16 – wygłodzenie

• 16-16,99 – wychudzenie

• 17-18,49 – niedowaga

• 18,5-24,99 – waga prawidłowa

• 25-29,99 – nadwaga

• 30-34,99 – otyłość I stopnia

• 35-39,99 – otyłość II stopnia

• >40 – otyłość III stopnia

Można też skorzystać z dostępnych w Internecie darmowych kalkulatorów BMI. Niektóre z nich uwzględniają nie tylko masę ciała i wzrost, ale też wiek, co jest ogromnym atutem. Dlaczego? Wyjaśniam poniżej.

Interpretacja wskaźnika BMI a wiek

Okazuje się, że interpretacja BMI powinna się różnić pod względem zarówno płci, jak i wieku. Od poczęcia aż do śmierci w organizmie człowieka zachodzi bowiem szereg zmian anatomicznych i fizjologicznych, co nazywa się ontogenezą. Ontogenezę naukowcy dzielą na 3 fazy, w zależności od tego, jakie procesy toczą się w organizmie:

• Faza rozwoju progresywnego, podczas której przeważają procesy anaboliczne nad katabolicznymi.

• Faza względnej równowagi, podczas której procesy kataboliczne i anaboliczne są względnie na takim samym poziomie,

• Faza inwolucji, podczas której przeważają procesy kataboliczne nad anabolicznymi.

Przemiany w organizmie człowieka zachodzą zarówno w obrębie komórek, tkanek, jak i samych narządów. Niektóre zmiany są widoczne – mowa np. o wzroście lub spadku wymiarów ciała (np. wysokość ciała, obwód talii, wzrost masy ciała itd.). W tym samym czasie zachodzą także zmiany, których nie widzimy.

BMI a wiek. Jak zmienia się zawartość tkanki tłuszczowej wraz z wiekiem?

Ontogenezę na kilka etapów rozwojowych. Jest to okres prenatalny i postnatalny. W każdym z tych etapów zmienia się m.in. zawartość tkanki tłuszczowej.

Na okres prenatalny składa się ok. 280 dni. To czas, gdy człowiek przebywa w łonie matki. Okres ten dzieli się na fazę zarodkową i płodową. Podczas fazy zarodkowej dochodzi do najbardziej intensywnego rozwoju – tworzą się bowiem wszystkie narządy. W fazie płodowej narządy i układy rozwijają się w dalszym ciągu, a dodatkowo tworzy się także tkanka tłuszczowa. Na koniec życia płodowego wynosi ona ok. 10-15% masy ciała.

Okres postnatalny trwa od porodu aż do śmierci. Dzieli się go na kilka okresów: noworodkowy (4 tygodnie życia), niemowlęcy (do ukończenia 1. roku życia), poniemowlęcy (2-3 lata), przedszkolny (3-6 lat), szkolny (7-15 lat), młodzieńczy (16-20 lat), dojrzały (20-50 lat), starzenia się (50 lat i więcej). W poszczególnych okresach procent tkanki tłuszczowej w organizmie wygląda następująco:

W okresie noworodkowym i niemowlęcym, czyli do ukończenia 1. roku życia, procent tkanki tłuszczowej w organizmie wynosi od 10 do 15. W okresie od 2. roku życia do 6. roku życia, w organizmie znajduje się do 25% tkanki tłuszczowej. U dziewczynek w wieku 7-10 lat tkanki tłuszczowej jest ok. 25%, a u chłopców ok. 15%. W wieku 11-16 lat u dziewczynek występuje ok. 26% tkanki tłuszczowej, natomiast u chłopców ok. 12%.

W wieku dorosłym zawartość tkanki tłuszczowej wynosi u kobiet 20-25%, a u mężczyzn – 10-15%. Podział ten jest jednak zbyt ogólny i należałoby również okres dorosłości i starzenia się podzielić na etapy i rozróżnić zawartości tkanki tłuszczowej w poszczególnych grupach wiekowych, mając także na uwadze płeć. I tak kolejno:

• w wieku 19-24 lata u kobiet występuje 22-25% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 15-19%,

• w wieku 25-29 lat u kobiet występuje 22-25,5% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 16,5-20,5%,

• w wieku 30-34 lata u kobiet występuje 23-26% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 18-21,5%

• w wieku 35-39 lat u kobiet występuje 24-28% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 19,5-22,5%,

• w wieku 40-44 lata u kobiet występuje 25,5-29% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 20,5-23,5%,

• w wieku 45-49 lat u kobiet występuje 27-31% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 21,5-24,5%,

• w wieku 50-54 lata u kobiet występuje 30-33% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 23-25%,

• w wieku 55-59 lat u kobiet występuje 31-34% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 23-26%,

• powyżej 60. roku życia u kobiet występuje 31-34,5% tkanki tłuszczowej, a u mężczyzn 23,5-27%.

1. Tkanka tłuszczowa do okresu przedszkolnego

Masa tkanki tłuszczowej u noworodka jest ok. 5-krotnie niższa od masy, jaką dziecko osiągnie w momencie ukończenia 1. roku życia – wówczas stanowi ona ok. 25% masy ciała i w dużej mierze zależy od tego, jaki jest sposób odżywiania dziecka. W tym czasie pojawia się już możliwość wystąpienia nadwagi, a nawet otyłości – następuje bowiem duży wzrost tkanki tłuszczowej i zwiększa się liczba oraz rozmiar komórek tłuszczowych w organizmie. W tym okresie nie stosuje się do kontrolowania przyrostów masy ciała wskaźnika BMI, ale siatek centylowych -uwzględniają one zarówno płeć, jak i wiek dziecka do ukończenia 36. miesiąca życia.

2. Tkanka tłuszczowa w wieku szkolnym

Wiek szkolny to bardzo trudny okres, jeśli chodzi o utrzymanie prawidłowej masy ciała. Jest to związane m.in. z mniejszą aktywnością ruchową – dziecko jest zmuszone siedzieć wiele godzin w ławce. Idzie za tym zmiana stylu życia z aktywnego na siedzący. W tym okresie rodzice szczególnie powinni zwrócić uwagę na to, aby dziecko miało zapewnioną odpowiednią ilość ruchu. Jeśli aktywności fizycznej będzie za mało, u dziecka może bardzo szybko zacząć odkładać się nadmiarowa tkanka tłuszczowa, prowadząc do nadwagi, a nawet otyłości.

Szczególnie trudny jest okres między 10-12 rokiem życia u dziewczynek – wówczas następuje m.in. rozbudowa tkanki tłuszczowej na biodrach, udach, pośladkach i piersiach, osiągając łączną wartość 15-25% masy ciała. Na tym etapie zaczynają się pierwsze różnice między dwiema płciami – dziewczynki posiadają większy odsetek tkanki tłuszczowej od chłopców.

3. Tkanka tłuszczowa w okresie młodzieńczym i dojrzałym

Okres młodzieńczy, a później dojrzały, to czas stabilizowania się proporcji ciała. Normy ogólne BMI, które nie uwzględniają wieku, są dostosowane właśnie do tego okresu.

4. Tkanka tłuszczowa w okresie starzenia się organizmu

W okresie starzenia się organizmu zmniejsza się wysokość ciała. Ubywa ponadto masy mięśniowej w tempie średnio 1,4 kg na 5 lat. Równocześnie z ubytkiem masy mięśniowej, wzrasta ilość tkanki tłuszczowej: średnio na 5 lat przybywa ok. 1,2& tkanki tłuszczowej. Wzrasta także nieznacznie masa ciała.

Jak interpretować wskaźnik BMI?

Interpretacja wskaźnika BMI aktualnie jest taka sama zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn, niezależnie od grupy wiekowej. Wygląda ona następująco:

Niestety, wskaźnik BMI nie uwzględnia wg powyższej klasyfikacji ani wieku, ani płci czy zawartości tkanki tłuszczowej. Pomija się także aspekt stopnia wytrenowania. Ponadto normy te uwzględniają osoby powyżej 18. roku życia, co jest sztuczną granicą dojrzałości, która nie ma wiele wspólnego z rozwojem ontogenetycznym, który przedstawiłam wyżej. Wskaźnik ten należy zatem traktować jako bardzo orientacyjna miara, jedynie do wstępnej oceny stanu zdrowia.

Jest to szczególnie ważne w przypadku osób starszych niż 40-50 lat. Od takiego wieku zalecane są nieco inne interpretacje – przedstawiam je w poniższej tabeli.

Jak pokazuje powyższa tabela, wartości BMI dla poszczególnych stanów różnią się od ogólnej klasyfikacji. Niedowaga jest już stwierdzana w momencie, gdy BMI wynosi 23 lub mniej, a nie poniżej 18,5. Prawidłowa masa ciała w tym wieku z kolei, to wskaźnik BMI na poziomie 24-30, a nie, jak w ogólnej interpretacji 18,5-25. Nadwaga stwierdzana jest przy wskaźniku BMI powyżej 30.

Istnieje jeszcze inny podział, który pokazuje wartości prawidłowe BMI dla poszczególnych grup wiekowych – wygląda on następująco:

• 19-24 lata – BMI 19-24,

• 25-34 lat – BMI 20-25,

• 35-44 lat – BMI 21-26,

• 45-54 – BMI 23-28,

• powyżej 65 lat – BMI 24-29.

Mając na uwadze powyższe interpretacje, a także istotę rozwoju ontogenetycznego człowieka, do wskaźnika BMI należy podchodzić z rezerwą lub kierować się klasyfikacjami, które uwzględniają wartości dostosowane do tego, jak organizm człowieka zmienia się wraz z wiekiem.

Bibliografia

• Eknoyan G. (2008). Adolphe Quetelet (1796-1874)–the average man and indices of obesity. Nephrology, dialysis, transplantation : official publication of the European Dialysis and Transplant Association – European Renal Association, 23(1), 47–51.

• Stupnicki R., Tomaszewski P. (2016) Wskaźnik masy ciała a zawartość tkanki tuszowej u dorosłych. Hygeia Public Health, 51(4): 335-338.

• Stupnicki R., Tomaszewski P. (2016) Wskaźnik masy ciała a zawartość tkanki tłuszczowej u dorosłych. Hygeia Public Health, 51(4): 335-338.