Czym jest BMI i jak je obliczyć?
Wskaźnik BMI (Body Mass Index) to najpopularniejszy i bardzo prosty wskaźnik diagnozowania niedowagi, nadwagi i otyłości.
Niestety, wskaźnik wynaleziony przez belgijskiego statystyka Adolfa Queteleta nie jest doskonały, gdyż nie określa zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie czy masy mięśni i kości, przez co niełatwo o mylną interpretację. Nie ma zatem zastosowania w przypadku oceny wagi ciała u sportowców czy osób z różnymi chorobami przewlekłymi. Nie jest również wykorzystywany do określania prawidłowej masy ciała u dzieci - w tej grupie wiekowej przebiega to z zastosowaniem siatek centylowych.
Mimo wielu wad, BMI jest nadal najszybszym, najprostszym i najtańszym sposobem do wstępne zdiagnozowanie nadwagi, co jest stanem ostrzegawczym oraz otyłości. Z tego względu wskaźnik ten jest powszechnie wykorzystywany w badaniach klinicznych i w codziennej praktyce lekarskiej.
Obliczanie BMI jest proste - wystarczy znać podstawowe działania z zakresu matematyki. Należy podzielić swoją wagę ciała przez wzrost w m², aby uzyskać wynik BMI w kg/m². Dla przykładu, jeśli Twoja masa ciała wynosi 58 kg, a wzrost to 1,64 m, Twoje BMI wynosi 58/2,68 = 21, 64.
Normy BMI
Wyliczenie swojego BMI w wielu przypadkach wskazuje na to, czy nasza waga jest prawidłowa, czy powinniśmy nad nią popracować. Jakie są normy BMI?
- do 18,5 – niedowaga,
- 18,5–24,9 – waga prawidłowa,
- 25–29,9 – nadwaga,
- 30–34,9 – otyłość I stopnia,
- 35–39,9 – otyłość II stopnia,
- powyżej 40 – otyłość III stopnia.
Niepokojący jest wynik wskazujący zarówno na niedowagę (dalsze chudnięcie może spowodować niedożywienie), jak i nadwagę (tę można traktować jako wstęp do otyłości). Z kolei zdiagnozowanie otyłości powinno nas skłonić do natychmiastowego leczenia i modyfikacji naszej diety - najlepiej we współpracy z dietetykiem klinicznym, który uwzględni zapotrzebowanie energetyczne organizmu, aspekty metaboliczne i wyliczy prawidłową zawartość poszczególnych składników odżywczych w diecie, czego efektem będzie optymalnie ułożony plan dietetyczny nakierowany na skuteczne leczenie otyłości.
Rodzaje otyłości zgodnie z podstawową klasyfikacją BMI
Otyłość to choroba stanowiąca zagrożenie dla zdrowia i życia. Objawia się patologicznym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, które przekracza fizjologiczne potrzeby. U kobiet jest to więcej niż 25% masy ciała, natomiast u mężczyzn - więcej niż 15%.
Podczas diagnozowania otyłości klinicznej u osób dorosłych wykorzystuje się 3 stopnie otyłości. Im wyższy stopień, tym bardziej zaawansowana jest choroba.
Otyłość kliniczna 1 stopnia (prosta lub umiarkowana)
Otyłość kliniczna pierwszego stopnia odnosi się do masy ciała, która wskazuje na wynik BMI między 30 a 34,9 kg/m2. W przypadku otyłości na tym etapie rzadko pacjent wymaga interwencji chirurgicznej. Niemniej jednak jest to stan, który wiąże się z ryzykiem rozwoju chorób i powikłań. Podczas leczenia otyłości I stopnia najważniejsza jest zmiana diety oraz podjęcie regularnej aktywności fizycznej. Jeśli po upływie 6 miesięcy pacjent nie obniży masy ciała, lekarz może zadecydować o leczeniu farmakologicznym lub operacji bariatrycznej, zwłaszcza jeśli u pacjenta występuje zaawansowana cukrzyca typu 2.
Otyłość kliniczna 2 stopnia (zaawansowana, znacząca)
Otyłość kliniczna 2 stopnia jest diagnozowana, jeśli BMI wynosi od 35 do 39,9 kg/m2. Jest to stopień, który wymaga drastycznej zmiany żywienia, wdrożenia aktywności fizycznej, a jeśli zmiany te nie przyniosą efektów w ciągu 3-6 miesięcy, rekomendowane jest leczenie operacyjne poprzedzone analizą tłuszczu w organizmie, badaniami ogólnoustrojowymi oraz na podstawie wielu konsultacji specjalistycznych. Takie leczenie zaleca się szczególnie u pacjentów z chorobami współistniejącymi, takimi jak nadciśnienie tętnicze, bezdech senny, cukrzyca typu 2, wysokie stężenie cholesterolu.
Otyłość kliniczna olbrzymia 3 stopnia (olbrzymia, zagrażająca życiu, ekstremalna)
Otyłość 3 stopnia występuje, gdy BMI wynosi 40 kg/m2 i więcej. To postać bardzo zaawansowana choroby, wymagająca operacji, nawet jeśli pacjent nie ma innych chorób.
Stopnie otyłości wg wskaźnika BMI (rozszerzona klasyfikacja)
Jak wskazują eksperci w temacie bariatrii, u pacjentów z otyłością umiarkowaną lub znaczną często dobre wyniki daje się uzyskać jedynie przy zmianie diety, aktywności fizycznej, terapii behawioralnej lub ewentualnie farmakoterapii. Niestety u pacjentów z otyłością olbrzymią, wymienione metody nie dają satysfakcjonujących efektów, dlatego też zabieg operacyjny jest w tej grupie konieczną metodą leczenia, dającą trwały spadek masy ciała. Ponadto osoby z otyłością olbrzymią mogą mieć BMI 40, 60, a nawet 100, co - zdaniem ekspertów - wymaga wprowadzenia bardziej szczegółowej klasyfikacji. W związku z tym zaproponowano rozszerzoną klasyfikację BMI, dzięki której można różnicować stopnie otyłości olbrzymiej i skuteczniej przeprowadzać leczenie. Rozszerzona klasyfikacja otyłości BMI wygląda następująco:
- 30–34,9 – otyłość pierwszego stopnia,
- 35–39,9 – otyłość drugiego stopnia,
- 40-44,9 – otyłość trzeciego stopnia,
- 45–49,9 – otyłość czwartego stopnia,
- 50–59,9 – otyłość piątego stopnia,
- 60–69,9 – otyłość szóstego stopnia,
- 70–79,9 – otyłość siódmego stopnia,
- 80–89,9 – otyłość ósmego stopnia,
- 90–99,9 – otyłość dziewiątego stopnia,
- powyżej 100 – otyłość dziesiątego stopnia.
Eksperci podkreślają, że taka skala BMI otyłości umożliwia lepszą ocenę stopnia zaawansowania choroby, ryzyka powikłań i ewentualnych komplikacji okołooperacyjnych. Wprowadzenie takiej klasyfikacji do standardowej praktyki klinicznej pozwoli także na lepszą ocenę kwalifikacji pacjentów do leczenia chirurgicznego.
Wskaźnik BMI nie wskaże, jaki jest typ otyłości
Jak wspomniałam, BMI to najczęstszy wskaźnik służący ocenie tego, czy waga jest prawidłowa. Niestety ma swoje mankamenty. Sprawdzi się raczej tylko o osób zdrowych, dorosłych, nie uprawiających sportów, tylko lekką aktywność fizyczną. Nie uwzględnia natomiast płci i nie pozwala na szacowanie udziału tkanki tłuszczowej, mięśni, kości oraz wody w organizmie. Nie umożliwia także oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, a więc stwierdzenia, z jakiego rodzaju otyłością mamy do czynienia (np. otyłość brzuszna vs. pośladkowo-udowa). To poważna wada, ponieważ określenie typu otyłości pełni ważną rolę w ocenie ryzyka wystąpienia chorób towarzyszących. Dlatego też kalkulatora BMI nie powinno stosować się u:
- sportowców,
- kobiet w ciąży,
- dzieci,
- osób starszych,
- kobiet karmiących.
Eksperci wskazują, że nawet poza tymi grupami stosowanie BMI wymaga dogłębniejszej analizy diagnostycznej. Zdaniem prof. Magdaleny Olszaneckiej-Glinianowicz (prezeska Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością), powinno się bezwzględnie dokonywać pomiaru obwodu talii, a w miarę możliwości dokonywać także analizy składu ciała. Warto również korzystać z innych wskaźników do oceny masy ciała pacjenta. Jakich? Możliwości jest kilka:
- Rezonans magnetyczny jądrowy (MR), DXA (rentgenowska absorpcjometria podwójnej energii), tomografia komputerowa (TK) - metody te pozwalają na precyzyjne określenie zawartości tkanki tłuszczowej. Niestety koszty tych badań są wysokie, a dostępność do specjalistycznego sprzętu niska, przez co w praktyce nie mają one częstego zastosowania.
- Pomiar grubości fałdu skórnego oraz metoda bioimpedancji elektrycznej (BIA) - częściej wykonuje się pomiar fałdu skórnego, natomiast jest także możliwość zastosowania nowej metody BIA, polegającej na pomiarze oporu elektrycznego tkanek miękkich, przez które specjalne urządzenie przepuszcza prąd o niskim natężeniu. Bioimpedancja elektryczna oraz pomiar grubości fałdu skórnego pozwalają na ocenę ilości tkanki tłuszczowej.
- Wskaźnik WHR - to prosty wskaźnik służący do oceny typu otyłości. Pozwala na sprawdzenie, czy pacjent ma otyłość wisceralną (trzewną, androidalną, brzuszną), czy też pośladkowo-udową (gynoidalną). Polega na ustaleniu stosunku obwodu pasa do obwodu bioder.
Wskaźnik BMI + powikłania towarzyszące nadwadze i otyłości
Coraz więcej specjalistów stosuje dodatkowe kryteria w rozpoznawaniu nadwagi i otyłości, uwzględniając także występujące powikłania poza samym BMI. I tak np.:
- nadwaga 0 stopnia diagnozowana jest przy BMI 25-29,9 kg/m2 przy braku powikłań (np. cukrzycy, zaburzeń lipidowych, nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych, PCOS, zaburzeń płodności, astmy, bezdechu sennego, depresji, chorób stawów),
- otyłość 0 stopnia jest diagnozowana przy BMI powyżej 30 kg/m2 i przy braku powyższych powikłań,
- otyłość I stopnia jest diagnozowana przy BMI powyżej 25 i z przynajmniej jednym powikłaniem o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu,
- otyłość II stopnia jest diagnozowana przy BMI powyżej 25 i z przynajmniej jednym powikłaniem o ciężkim nasileniu.
W diagnostyce otyłości warto, jak widać, korzystać nie tylko z samego wskaźnika BMI, ale i z innych metod analitycznych. Co ważne, nie wszystkie z nich wymagają specjalistycznych sprzętów (takich jak rezonans i DXA czy tomograf) i wiedzy - np. do bardzo cennego wskaźnika WHR wystarczy zwykły centymetr krawiecki, dzięki któremu zmierzymy obwód talii oraz określimy, z jakim typem otyłości mamy do czynienia i z jakimi powikłaniami taki stan się wiąże.
