Jak obliczać BMI u dzieci?

Czym jest BM?

BMI (z ang. Body Mass Index) to wskaźnik określający ogólny stan odżywienia organizmu człowieka. Na jego podstawie dokonuje się oceny występowania m.in. niedowagi lub otyłości. Aby obliczyć BMI, należy podzielić masę ciała (w kg) przez wzrost (w m) do kwadratu, czyli wzór wygląda następująco:

BMI = masa ciała [kg]/ wzrost2 [m]

BMI u dzieci - normy i obliczanie

Granice norm BMI dla dzieci są następujące:

• dla chłopców: od 15,9 ±1,8 w 3. rż. do 22,0 ±3,1 w 18. rż.

• dla dziewcząt: od 16,5 ±1,7 w 3. rż. do 30,9 ±2,9 w 18. rż.

BMI można obliczać zarówno u dorosłych, jak i dzieci, jednak interpretacja wyników jest całkowicie inna w tych grupach wiekowych. Dla osób, które mają powyżej 20 lat, rozróżnia się ogólne przedziały wartości BMI wskazujące na to, czy masa ciała jest odpowiednia, czy np. występuje nadwaga. BMI nie bierze pod uwagę m.in. muskulatury ciała czy masy kości oraz możliwości zatrzymania płynów (np. w wyniku zmian hormonalnych) i nawet u osób dorosłych BMI nie powinien stanowić jedynej wykładni do oceny stanu odżywienia organizmu – konieczne są inne metody pomiarowe. Jeszcze więcej problemów wskaźnik BMI sprawia w przypadku dzieci i młodzieży, gdyż masa ciała w czasie intensywnego rozwoju jest zależna nie tylko od wzrostu, ale również od płci czy też wieku. Dlatego też większość źródeł nie zawiera nawet zakresów liczbowych co do wartości BMI dla dzieci i młodzieży – zamiast tego znajdujemy odsyłacze do tzw. siatek centylowych, gdyż te o wiele precyzyjniej oceniają stan odżywienia w tej grupie.

BMI u dzieci obliczamy zatem tak sam, jak u osób dorosłych, ale wynik należy zinterpretować z wykorzystaniem siatek centylowych, mając na uwadze dokładny wiek dziecka oraz płeć. W Internecie znajduje się co prawda wiele kalkulatorów BMI dla dzieci, ale na nie trzeba uważać, ponieważ nie wiadomo, na podstawie jakiego algorytmu zostały stworzone i czy uwzględniają wszystkie ważne wartości. Nie powinny stanowić zatem dla nas wyznacznika, ale wskazówkę do dalszej diagnostyki. Najpewniejszą metodą jest skorzystanie w siatek centylowych dla polskiej populacji.

Czym są siatki centylowe?

Siatki centylowe to wykresy powstające na podstawie zebranych przez specjalistów danych na temat konkretnej populacji. Siatki centylowe dla dzieci i młodzieży dotyczą głównie takich wartości, jak wzrost, masa ciała, obwód głowy, obwód klatki piersiowej. Używa się również siatek centylowych BMI.

Każdy z wymienionych parametrów ma odniesienie do wieku. Na osi poziomej znajduje się wiek, a na pionowej – dany parametr. Na wykresy nanosi się linie krzywe przypisane kluczowym centylom, które odpowiadają zmianom w sferze danej cechy wraz z wiekiem. Siatki centylowe są opracowywane osobno dla chłopców, dziewcząt, dzieci urodzonych przedwcześnie oraz dzieci z wybranymi chorobami.

Siatki centylowe posiadają linie, które odpowiadają 3., 10., 25., 50., 75. i 97. centylowi. Jeśli dodatkowo występuje wskaźnik BMI, można spotkać także linie odpowiadające centylowi 5., 85., 90. i 95.

Czym są centyle?

Centyle służą określeniu, jak na tle danej populacji plasuje się konkretny parametr dziecka: czy jest on na przeciętnym poziomie w stosunku do innych dzieci w tym samym wieku i tej samej płci, czy przekracza w jakiś sposób normę (górną lub dolną).

Dany centyl odpowiada wartości procentowej w danej populacji. Oznacza to, że jeśli dany parametr znajduje się na 25. centylu, oznacza to, że u 25% dzieci z danej populacji analizowany parametr ma niższą wartość. Jeśli mówimy z kolei o masie ciała dziecka na poziomie 60. centyla, oznacza to, że 60% rówieśników tej samej płci ma niższą masę ciała.

Jak używać siatki centylowej w kontekście BMI u dziecka?

Jeśli chcemy dobrze skorzystać z siatki centylowej, musimy sięgnąć po odpowiednią pod względem naszego dziecka, co oznacza, że należy wziąć pod uwagę termin porodu, płeć, ewentualne wcześniactwo, występowanie chorób (np. trisomii). Następnie obliczamy BMI dziecka, dzieląc masę jego ciała przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Na osi poziomej siatki centylowej odnajdujemy wiek, po czym prowadzimy prostą linię pionową. Na osi pionowej zaznaczamy uzyskaną wartość BMI – w tym miejscu przeprowadzamy prostą, poziomą linię. Punkt przecięcia linii poziomej i pionowej wskazuje nam, na jakim centylu znajduje się nasze dziecko pod kątem BMI. Istotne jest jednak, że obliczanie BMI i odnoszenie uzyskanego wyniku na siatkę centylową jest zasadne dopiero od 2. roku życia, gdyż wcześniej dziecko jest oceniane innymi kryteriami pomiarowymi (masa i długość ciała w odniesieniu do wieku i płci), a górną granicę stanowi wiek 20. lat. Obliczając z kolei BMI u nastolatka, należy mieć na uwadze etap rozwoju, gdyż okres dojrzewania u nastolatków nie przypada zawsze w tym samym czasie. Zatem u niektórych nastolatków można zastosować BMI dla osób dorosłych w wieku 18-19. lat, a u innych już w wieku 16. lat (dotyczy to szczególnie dziewczynek, gdyż te dojrzewają szybciej od chłopców).

Normy BMI u dzieci – interpretacja wyników

Większość krajów stosuje siatki centylowe, które są opracowane na potrzeby i na podstawie własnej populacji, ponieważ są widoczne różnice w tempie wzrostu u dzieci i młodzieży pod względem danego kraju. Istnieją także uniwersalne dla wszystkich krajów siatki centylowe opracowane przez WHO, jednakże zakresy norm są na nich bardzo szerokie, co oznacza, że możemy nie wychwycić z ich zastosowaniem ewentualnych początków niedowagi lub nadwagi u naszego dziecka. Najlepiej stosować zatem siatki centylowe przygotowane dla populacji Polski. Takie siatki centylowe powstają na podstawie badań dzieci warszawskich. Istnieją także nowsze siatki centylowe, opracowane w badaniach OLAF i OLA (lata 2007-2012). Według norm wskazanych na siatkach dla Polski, wyniki BMI u dzieci odczytujemy następująco:

• BMI poniżej 5. centyla – niedowaga,

• BMI powyżej 85. centyla – nadwaga,

• BMI powyżej 95. centyla – otyłość.

Co ważne, za normę u dzieci i młodzieży uznaje się to, co jest powszechne w danym społeczeństwie, a nie co jest najzdrowsze. Analogicznie, im społeczeństwo jest bardziej otyłe, tym normy są szersze. Np. w Wielkiej Brytanii za prawidłową masę ciała dziecka uznaje się wartość w przedziale 2-91. centyla, natomiast za dzieci otyłe uznaje się dopiero te, które mają masę ciała powyżej 98. centyla. Jeśli z kolei weźmiemy pod uwagę normy określone w siatkach centylowych opracowanych przez WHO, otyłość u dzieci zaczyna się powyżej 97. centyla.

Warto porównać wyniki dla wzrostu i masy ciała dziecka

Aby mieć pełniejszy obraz stanu odżywienia dziecka, warto porównać ze sobą wyniki z siatek centylowych dotyczących wzrostu i masy ciała. Najlepiej, jeśli wzrost oraz masa ciała są mniej więcej na podobnym paśmie centylowym (czyli np. między 50. a 75. centylem). Problem z niedowagą lub nadwagą zwykle wskazują wartości wzrostu i wagi wypadające szerzej, niż w dwóch pasmach na siatce centylowej, czyli np. gdy wzrost jest na 10. centylu, a waga np. na 75.

Wskaźnik BMI nie jest doskonały...

Nie zawsze jednak wyniki BMI na siatce centylowej odpowiadają temu, jaki jest naprawdę stan odżywienia organizmu dziecka. Np. dzieci rodziców wysokich i szczupłych mogą znajdować się poniżej 5. centyla BMI, co określa niedowagę. Jeżeli natomiast przyrosty masy ciała oraz wzrostu są proporcjonalne, a wyniki innych badań (np. z krwi) są w normie, nie powinno to budzić niepokoju, o ile pediatra również nie widzi nieprawidłowości.

BMI jest wskaźnikiem o wielu wadach – nie uwzględnia wielu ważnych parametrów odpowiadających za ewentualną nadwagę lub niedowagę i jak zaznaczają eksperci, w przypadku dzieci i młodzieży wskaźnik BMI nie dostarcza nam rzetelnej informacji na temat stanu odżywienia organizmu. Dopiero zastosowanie siatek centylowych BMI może nam wskazać, jak w stosunku do całej populacji danego kraju wypada nasze dzieci – co pozwala określić występowanie odchyleń od normy.

Bibliografia

• Palczewska I., 2007, na podstawie danych źródłowych z : Palczewska I., Niedźwiecka Z.: Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży warszawskiej, Medycyna wieku rozwojowego 2001, 5: 2.

• Kułaga Z, Różdżyńska A, Palczewska I i wsp. Siatki centylowe wysokości, masy ciała i wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w Polsce – wyniki badania OLAF. Standardy Medyczne. 2010;7:690-700.

• Cole TJ, Flegal KM, Nicholls D, et al. Body mass index cut offs to define thinness in children and adolescents: international study. BMJ. 2007;335:194.

• Kułaga Z., Świąder A., Wskaźnik masy ciała u dzieci z otyłością prostą, Pediatria po Dyplomie 2012, nr 4.

• Krawczyński M., Metody oceny stanu odżywienia i rozwoju dziecka, Medycyna Praktyczna 2012, dostęp online (01.2022).

• Kułaga Z, Różdżyńska-Świątkowska A., Grajda A, Gurzkowska B., Wojtyło M., Góźdź M., Świąder-Leśniak A., Litwin M., Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia, Standardy Medyczne/PEDIATRIA 2015.T. 12.119-135.