BMI – jakie są normy? Kiedy nadwaga, a kiedy już otyłość?

BMI – co to jest?

Indeks BMI (Body Mass Index) ma swój początek już w 1892 roku – wynalazł go Adolphe Quateleta, stąd też wskaźnik ten nazywa się czasami „wskaźnikiem Quateleta”. Pierwszy wskaźnik BMI opracowano na podstawie badań, w których ich twórca zwrócił uwagę, że masa ciała jest uzależniona od wysokości ciała człowieka. Obecnie stosowany wskaźnik BMI jest nieco zmodyfikowany – zmian dokonał naukowiec, Ancel Keys, w 1972 roku. Opublikował on pracę, która opierała się na badaniach ponad 7. tys. mężczyzn. Celem badań było porównanie parametrów procentowej zawartości tkanki tłuszczowej z różnymi wskaźnikami, które biorą pod uwagę wzrost oraz wagę człowieka. Wykazał on, że najdokładniejszy w tym aspekcie rzeczywiście jest wskaźnik Queteleta, jednak dokonał w nich niewielkich zmian i przemianował na Body Mass Index.

Wskaźnik BMI jest uznawany przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) za wstępny parametr klasyfikujący nadwagę i otyłość. Wykorzystuje się go m.in. w badaniach statystycznych. W Internecie można natomiast skorzystać z darmowych kalkulatorów BMI, za pomocą których szybko można obliczyć ten wskaźnik i sprawdzić, czy nasza masa ciała jest prawidłowa.

BMI – jak obliczyć?

Jak wspomniałam, BMI można obliczyć z pomocą kalkulatora, ale można też posłużyć się prostym wzorem:

BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m)²

Dla przykładu, jeśli masa ciała wynosi 59 kg, a wzrost 1,60 m, to dzielimy 59 przez (1,6)² i otrzymujemy wynik 23,04 kg/m².

Aby obliczyć BMI, konieczne są prawidłowe pomiary masy ciała oraz wzrostu. Wysokość ciała mierzymy od najwyższego punktu na głowie. Podczas pomiaru należy być wyprostowanym, nie mieć butów i nakrycia głowy. Do wykonania pomiaru masy ciała natomiast, ustawiamy wagę na stabilnym, twardym podłożu. Na wagę wchodzimy na czczo po skorzystaniu z toalety, najlepiej bez ubrania lub w samej bieliźnie. Stoimy bez ruchu i rozkładamy ciężar ciała na obie stopy, aby pomiar był wiarygodny.

Normy BMI – kiedy nadwaga, a kiedy otyłość?

BMI służy obecnie do określenia stanu odżywienia organizmu, a konkretniej to ustalenia, czy występuje niedowaga, nadwaga lub otyłość (lub prawidłowa masa ciała). Normy są ujednolicone dla mężczyzn i kobiet. Poniższa infografika wskazuje aktualnie przyjęte normy dla standardowego wskaźnika BMI.

Jak pokazuje powyższa grafika, BMI poniżej 18,5 świadczy o niedowadze. BMI pomiędzy 19 a 24,9 to wartość prawidłowa, natomiast po przekroczeniu 25 – mamy do czynienia z nadwagą. Wskaźnik BMI od 30 do 34,9 oznacza otyłość I stopnia, od 35-39,9 otyłość II stopnia, natomiast BMI powyżej 40 oznacza otyłość III stopnia (zagrażającą bezpośrednio życiu).

Kto nie powinien sugerować się normami BMI?

Wskaźnik BMI, mimo że bardzo przydatny, nie powinien być stosowany przez niektóre osoby. Wzór jest bowiem mało dokładny:

• brakuje podziału na wiek,

• nie uwzględnia się płci,

• brakuje uwzględnienia pomiarów tkanki tłuszczowej i mięśniowej.

Na masę ciała składa się bowiem wiele elementów, a nie tylko wzrost. Zależy on np. od beztłuszczowej masy ciała i tłuszczowej masy ciała, masy kostnej czy masy wody w organizmie. BMI nie bierze także pod uwagę zawartości tkanki mięśniowej czy tego, jak tkanka tłuszczowa jest zlokalizowana.

Osoba z wysokim poziomem tkanki tłuszczowej będzie miała wysokie BMI – tak samo jak osoba z niską zawartością tkanki tłuszczowej, ale wysokim poziomem tkanki mięśniowej. Z tego powodu np. u sportowców BMI często wskazuje na nadwagę lub otyłość – co przeczy temu, co jest w rzeczywistości. W przypadku np. sportów wytrzymałościowych, często obserwuje się z kolei za niskie BMI – a nie świadczy to w tej sytuacji o niedożywieniu. Wskaźnik masy ciała BMI nie stanowi w takich sytuacjach dobrego parametru otłuszczenia organizmu. U sportowców zaleca się pomiar składu masy ciała za pomocą analizatora składu masy ciała – wskazuje on zarówno procentową zawartość masy mięśniowej, jak i wody czy tkanki tłuszczowej.

Kolejna grupa osób, które nie powinny sugerować się BMI, to kobiety w ciąży. Do oceny stanu odżywienia w tym okresie należy posługiwać się tygodniowym przyrostem masy ciała, który określa się poprzez BMI sprzed ciąży. Im wyższe BMI przed ciążą, tym mniejszy powinien być przyrost masy ciała w ciąży i odwrotnie.

Normy BMI – nie dla dzieci i młodzieży

Wskaźnik BMI nie powinien być także stosowany u dzieci i młodzieży, gdyż podczas wieku rozwojowego masa ciała ulega dynamicznym zmianom i do oceny otyłości i nadwagi stosuje się wówczas siatki centylowe – są one opracowywane dla każdego kraju. Biorą pod uwagę wiek i płeć dziecka. Siatki centylowe bazują na danych statystycznych. Zawierają przedziały i klasyfikują dzieci według tych samych kryteriów, co wskaźnik BMI, czyli określają:

• niedożywienie,

• niedobór masy ciała,

• prawidłowa masa ciała,

• nadwaga,

• otyłość.

Czy warto sugerować się normami BMI?

Mimo wielu wad wskaźnika BMI, eksperci wskazują, że warto mieć ten wskaźnik na uwadze. W wielu badaniach wykazano bowiem zależności między wysokim BMI a zaburzeniami, które wiążą się z otyłością. Jest ona przyczyną wielu chorób metabolicznych, takich jak choroby układu krążenia, dna moczanowa, cukrzyca typu 2, miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze. Otyłość zwiększa także ryzyko rozwoju nowotworów i chorób układu kostno-stawowego. BMI zatem pośrednio jest wyznacznikiem, który informuje nas o stanie zagrożenia chorobami wynikającymi z nadmiernej masy ciała. Wskazuje także sytuacje, gdy występuje niedożywienie, które również jest groźne dla życia. Warto zatem stosować się do norm BMI (jeśli nie znajdujemy się w grupie sportowców czy innych wyżej wymienionych), aby kontrolować masę ciała i tym samym zadbać o profilaktykę przeciwko wielu chorobom.

BMI w Polsce: nadwaga i otyłość występują coraz częściej

Jak dowiadujemy się z danych statystycznych, w Polsce nadwaga i otyłość występują na szeroką skalę. Jesteśmy pod tym względem w czołówce państw europejskich, jeśli chodzi o procentową liczbę osób, które według BMI mają nadwagę lub otyłość. Osoby posiadające BMI powyżej 30 stanowią aż 36,6% społeczeństwa w naszym kraju. Problem nadwagi i otyłości dotyczy częściej mężczyzn. Z roku na rok zwiększa się liczba osób, których BMI przekracza normę. Świadczy to niestety o słabej świadomości Polaków na temat tego, jaką rolę w zachowaniu zdrowia odgrywa masa ciała. Warto zatem stale sprawdzać, jaki mamy wskaźnik BMI, a jeżeli przekracza on prawidłowe wartości, należy zmodyfikować swoją dietę na zdrowszą i zacząć być bardziej aktywnym fizycznie. Jeśli sami nie potrafimy zmienić stylu życia na zdrowszy i zmienić swoich przyzwyczajeń, warto skorzystać z opieki psychodietetyka.

Bibliografia

• Zgliczyński W.: Nadwaga i otyłość w Polsce. W: Infos Biuro Analiz Sejmowych, 2017.

• red. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J.: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020.

• Charzewska J., Chabros E., Pachocka L.: Ocena stanu odżywienia. W: red. Jarosz M., Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. 2017, s. 137-143.

• Global Database on Body Mass Index. World Health Organization.

• Keys A, Fidanza F, Karvonen MJ, Kimura N, Taylor HL. Indices of relative weight and obesity. Int J Epidemiol. 2014 Jun;43(3):655-65.