Nadmierna senność w ciągu dnia, czyli hipersomnia
Z nadmierną sennością boryka się średnio 30% społeczeństwa. Nadmierna senność w ciągu dnia nie jest sama w sobie jednostką chorobową, ale może być objawem różnych chorób, dlatego nie powinno się jej bagatelizować. Hipersomnia objawia się skłonnością do zasypiania podczas czuwania. Przyczyny takiego stanu mogą być rozmaite i ciężko w wielu przypadkach znaleźć tę właściwą – dlatego analizując możliwe źródła hipersomnii, warto wziąć pod uwagę także inne objawy, np. przerywany oddech, chrapanie, katalepsja, paraliż senny czy niepokój w nogach.
Jakie wykonać badania?
Jeśli dotyka nas nadmierna senność w ciągu dnia, najlepiej udać się po diagnozę do lekarza. Specjalista przeprowadzi z nami szczegółowy wywiad, biorąc pod uwagę m.in. wiek, czas trwania senności, poziom stresu, stosowane leki, przebyte choroby, aktualna sytuację życiową i doświadzenia (bardzo często stres powoduje bezsenne noce, a w konsekwencji zmęczenie w dzień). Poza wywiadem, lekarz może zlecić badania, dzięki którym będzie można ocenić jakość snu i możliwe przyczyny jego zaburzeń. Badania mogą być następujące:
- aktygrafia,
- test utrzymania uwagi,
- test pomiaru latencji snu MSLT,
- skala jakości snu,
- skala senności Epwortha,
- stanfordzka skala senności,
- karolińska skala senności,
- badanie bezdechu sennego i chrapania.
Jakie są przyczyny nadmiernej senności w ciągu dnia?
Jak już wspomnieliśmy, przyczyn może być wiele i co ważne, niektóre z nich są poważne, dlatego nie powinno się bagatelizować problemu, jeśli go zauważymy. Najlepiej jest przeprowadzić w takiej sytuacji badania, dzięki którym zostanie oceniony stan organizmu i wykryte ewentualne nieprawidłowości.
Jakie mogą być przyczyny nadmiernej senności w ciągu dnia? Poniżej przedstawiamy najczęstsze przyczyny hipersomnii.
1. Otyłość lub znaczna nadwaga
Przyczyną hipersomnii może być znaczna nadwaga lub otyłość, czego dowodzi m.in. eksperyment naukowców z Penn State College of Medicine. W eksperymencie wykazano, że masa ciała badanych osób była lepszym od bezdechu sennego wskaźnikiem nadmiernej senności w ciągu dnia (bezdech senny często dotyka osób z nadwagą). Sytuacja ta może wyjaśniać, dlaczego niektóre metody stosowane we wspomaganiu oddechu zawodzą przy zapobieganiu nadmiernej senności (np. CPAP). Okazuje się, że metody te nie są efektywne w redukowaniu senności, gdyż nie sprawiają, że masa ciała maleje. Zdaniem autorów eksperymentu, otyłość powoduje w organizmie przewlekły stan zapalny – a ten sprzyja produkowaniu cytokin, czyli białek, które biorą udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu. I to właśnie przez wzmożoną produkcję cytokin możemy czuć ciągłe zmęczenie i senność.
2. Brak odpowiedniej higieny snu
Niewłaściwa higiena snu dotyczy np. picia kawy przed snem czy zażywania leków pobudzających. Higienę snu zaburzają także ćwiczenia wykonywane tuż przed snem lub doświadczanie silnych emocji późnym wieczorem (np. oglądanie emocjonującego filmu akcji). Często problem leży także w nieregularnym cyklu dobowym i harmonogramie snu. Osoby, które popełniają wymienione błędy, brak snu rekompensują sobie dłuższym spaniem lub zasypianiem w dzień.
Co zrobić, aby dobrze się wyspać i zadbać o higienę snu? Przede wszystkim należałoby wywietrzyć sypialnię przed snem i ustawić w niej temperaturę 18 stopni Celsjusza. Pościel powinna być czysta. Warto także zapewnić sobie ciemność w pomieszczeniu – np. roletami zewnętrznymi lub wewnętrznymi, albo chociaż zasłonami zaciemniającymi. Zadbajmy również o usunięcie źródeł światła w sypialni – np. świecącej się diody listwy zasilającej czy komputera, gdyż może nas to podświadomie stresować.
Oświetlenie w sypialni powinno mieć ciepłą barwę, najlepiej żółtą lub czerwoną, gdyż światło wpadające w niebieskie odcienie sprawia, że wydzielanie melatoniny jest zaburzone, przez co sen przychodzi nam trudniej. W związku z tym warto przed snem zrezygnować z korzystania ze smartfonu czy laptopa, które emitują niebieskie światło (najlepiej na 2 godziny przed snem) i mogą zaburzać spokojny sen.
3. Bezdech senny
Obturacyjny bezdech senny to choroba polegająca na powtarzaniu się epizodów zatrzymania lub znaczącego ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe na poziomie gardła, przy jednocześnie nasilonej pracy mięśni odpowiadających za oddychanie. Objawem jest m.in. głośne chrapanie, z tym że jest ono nieregularne i przerywane nagłą ciszą. Sen również jest przerywany i niespokojny, a chory miewa nagłe wybudzenia ze snu, często czując brak powietrza. Wybudzeniom może towarzyszyć szybki oddech, przyspieszone tętno, nadmierna potliwość czy potrzeba bardzo częstego oddawania moczu.
Bezdech senny daje się we znaki także w dzień, powodując poranny ból głowy oraz nasiloną senność i zmęczenie w ciągu dnia – przez co chory nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Objawami towarzyszącymi są: suchość w ustach, duża drażliwość, problemy z pamięcią, problemy z potencją, nerwowość, rozkojarzenie.
4. Problemy natury psychicznej
Wiele chorób psychicznych objawia się nadmierną sennością w ciągu dnia, natomiast w nocy – bezsennością. Dane z tym związane są jednoznaczne: aż 80% pacjentów z ciężką depresją cierpi na oba zaburzenia. Jak się okazuje, depresja pobudza organizm, utrudniając zasypianie i uniemożliwiając ciągły sen w nocy, przez co organizm nie jest w stanie całkowicie wypocząć. Osoby cierpiące na depresję w nocy wiele rozmyślają, nie potrafią się wyciszyć, a dodatkowo mają wyższe stężenie hormonów stresu, czego konsekwencją jest permanentna, nadmierna senność w trakcie dnia.
Nadmierna senność jest objawem nie tylko depresji, ale i innych chorób psychicznych, np. schizofrenii czy choroby afektywnej.
5. Narkolepsja
Narkolepsja to trudna do opanowania senność w ciągu dnia, która przechodzi szybko w sen o długości od kilku sekund do kilkunastu minut. Chorzy mogą zasypiać w czasie krótszym niż 5 minut w sytuacjach, w którym normalnie jest się aktywnym, np. podczas rozmowy z drugą osobą. Objawami towarzyszącymi narkolepsji może być drętwienie całego ciała lub niektórych jego części, paraliż senny lub przysenny, halucynacje senne.
6. Choroby układu oddechowego, nerwowego i inne
Nadmierna senność w ciągu dnia może być objawem naprawdę szerokiego spektrum chorób wielu układów organizmu. Odnotowuje się ją m.in. w następujących schorzeniach:
- choroba Parkinsona,
- choroby naczyniowe mózgu,
- choroby nerwowo-mięśniowe,
- choroby układu oddechowego (np. astma oskrzelowa),
- choroba niedokrwienna serca,
- ataksje móżdżkowe,
- padaczka,
- stwardnienie rozsiane,
- choroby reumatyczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów),
- choroba wrzodowa,
- refluks,
- cukrzyca,
- choroby wywołane przez pasożyty (np. glista ludzka, przywra, tasiemiec).
7. Niespokojne kończyny podczas snu
Nadmierna senność w ciągu dnia może być powodowana okresowymi ruchami kończyn podczas snu, które pojawiają się co 20-40 sekund (objawiają się drżeniem lub wierzganiem kończynami dolnymi w trakcie spania). Osoby, które miewają tego typu przypadłości, bardzo często cierpią na nadmierną senność lub inne zaburzenia snu.
Jak leczyć nadmierną senność w ciągu dnia?
Ponieważ nadmierna senność w ciągu dnia sama w sobie nie jest chorobą, a jedynie objawem innych chorób lub zaburzeń, leczenie powinno się rozpocząć od trafnego rozpoznania przyczyny – źródła powracającej hipersomnii. Bez względu na przyczynę, zawsze warto zachować dodatkowo odpowiednią higienę snu – bardzo często to najskuteczniejszy sposób na usunięcie epizodów hipersomnii. Właściwa higiena snu oznacza:
- wyregulowany harmonogram snu i czuwania – taki sam przez cały tydzień, także w dni wolne od pracy,
- ograniczenie czasu spędzonego w łóżku, gdyż poprawia to ciągłość snu w nocy,
- brak drzemek w dzień (chyba że cierpisz na narkolepsję, jesteś osobą w podeszłym wieku lub drzemki są niezbędne, ponieważ np. pracujesz na zmiany),
- sypialnię sprzyjającą spokojnemu zasypianiu w nocy (powinna być zaciemniona, wyciszona, chłodna, z czystą pościelą),
- wspomaganie komfortu podczas spania, np. stosują poduszkę między kolana lub pod talię (świetnie sprawdzają się poduszki dla kobiet w ciąży w literę C lub U – doskonale podpierają kręgosłup lub nogi, są bardzo wygodne i może je stosować każdy!).
Bibliografia
- Psychiatria : pod redakcją Stanisława Dąbrowskiego, Jana Jaroszyńskiego, Stanisława Pużyńskiego. T. 1. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1987, s. 136.
- Szelenberger W., Skalski M.: Epidemiologia zaburzeń snu w Polsce. Doniesienie wstępne. W: Nowicki Z., Szelenberger W. (red.). Zaburzenia snu. Diagnostyka i leczenie. Wybrane zagadnienia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 1999; 57–63.
- Vgontzas A.N., Bixler E.O., Kales A., Criley C. Vela-Bueno A.: Differences in nocturnal and daytime sleep between primary and psychiatric hypersomnia: Diagnostic and treatment implications. Psychosom. Med. 2000; 62: 220–226.
- Bove A., Culebras A., Moore J.T., Westlake R.E.: Relationship between sleep spindles and hypersomnia. Sleep 1994; 17: 449–455.
- Szelenberger W., Hipersomnie pochodzenia ośrodkowego, 2007 Via Medica.
