Co to jest paraliż senny?
Paraliż senny należy do grupy parasomnii (zaburzeń snu). Zwany jest także paraliżem przysennym lub porażeniem przysennym. Na forach internetowych możemy przeczytać wiele obaw, w tym m.in. czy od paraliżu sennego można umrzeć? Odpowiedź na to pytanie zaprzecza tej tezie – paraliż senny nie powoduje zagrożenia dla życia lub zdrowia. Jest jednakże silnym przeżyciem budzącym ogromny lęk.
Paraliż senny zwykle pojawia się w momencie wybudzania, chociaż nie jest ro regułą, ponieważ może się zdarzyć, że doświadczymy go podczas zasypiania. Jego istotą jest porażenie mięśni (katapleksja) przy zachowaniu świadomości umysłu. Nie możemy zatem podczas paraliżu sennego poruszać się czy mówić, ale jesteśmy świadomi tego, co dzieje się wokół. Mamy jedynie kontrolę nad oddychaniem i poruszaniem oczami. Tego typu stan według wielu jest bardzo podobny do zjawiska umierania. Paraliżowi sennemu towarzyszą ponadto nieprzyjemne uczucia fizyczne lub psychiczne.
Zdrowe osoby doświadczają paraliżu sennego sporadycznie, ale jest to zjawisko dość popularne, ponieważ szacuje się, że 50% populacji doświadczyło paraliżu sennego przynajmniej raz w życiu. Najczęściej doświadczają go osoby starsze i dzieci. U osób starszych ma to związek z częstym wybudzaniem i słabym snem. Jeśli chodzi o powtarzające się paraliże senne (a więc ich chroniczność), dotykają one zaledwie 3-6% populacji.
Kiedy podczas snu występuje paraliż senny?
Stan paraliż sennego występuje podczas fazy REM. To faza snu, podczas której doznajemy marzeń sennych, a nasz mózg wkracza w dużą aktywność. Faza ta nazywana jest także snem paradoksalnym. Niektórzy sądzą, że faza REM służy częściowemu zachowaniu świadomości i kontroli tego, co dzieje się wokół, w trakcie trwania snu, na wypadek ewentualnego niebezpieczeństwa. Jak rozpoznać, że ktoś znajduje się w tej fazie? Charakterystyczny dla niej jest szybki oddech i szybsza akcja serca. Występuje ona cyklicznie, powtarzając się średnio co 90 minut i trwając od 5 do nawet 30 minut. Młode osoby doświadczają fazy REM nawet przez 25% całości snu. W badaniu EEG paraliż sen jest nie do odróżnienia od zapisu standardowej fazy REM.
Stan paraliżu sennego zapobiega niekontrolowanym ruchom, przez które śpiąca osoba mogłaby sobie zrobić krzywdę – lub komuś innemu. Sam paraliż mięśni nie jest niczym niepokojącym, jeśli powodem jest właśnie paraliż senny – wręcz przeciwnie, to jeden z wielu naturalnych mechanizmów, które są potrzebne człowiekowi do zachowania zdrowia.
Paraliż senny może być odczuwany jako przykre doświadczenie, jeśli nastąpi podczas wybudzania się ze snu w fazie REM lub zapadania w sen, gdy jeszcze nie doszło do całkowitego „wyłączenia” naszej świadomości.
Ile trwa paraliż senny?
Jak długo trwa paraliż senny? Czas jego trwania wynosi kilka sekund, do nawet kilkunastu minut. Zazwyczaj kończy się samoistnie, przechodząc w wybudzenie ze snu i dając ponownie władzę nad mięśniami. Może także minąć, gdy zapadniemy w pełny sen.
Aby przyspieszyć wybudzanie się z paraliżu sennego, możemy zastosować pewne triki. Pierwszym z nich jest silna koncentracja na jednym konkretnym mięśniu i próba poruszania nim. Drugim sprawdzonym sposobem jest wykonywanie głębokich wdechów i wydechów.
Paraliż senny – objawy fizyczne i psychiczne
Paraliż senny wywołuje wiele odczuć: zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Często jest on interpretowany jako działanie sił nadprzyrodzonych. Jakie dokładnie odczucia/objawy wskazują na paraliż senny?
- Odczucia fizyczne: występuje przyspieszony oddech i akcja serca. Śpiący czuje gniecenie klatki piersiowej, nierzadko dławienie. Może doświadczyć uczucia wykręcania ciała lub jego przygniecenia. Czuje niedowład mięśni, nie jest w stanie wykonać żadnego ruchu. Może występować dudnienie lub dzwonienie w uszach, a także uczucie opadania w przepaść. Osoba śpiąca może jedynie kontrolować mięśnie oddechowe i gałki oczne.
- Odczucia psychiczne: śpiący odczuwa niemoc, silny lęk, niepokój, a niekiedy nawet ataki paniki wraz z dusznościami i szybszą akcją serca. Doświadcza poczucia wielkiego zagrożenia. Co ważne, paraliżowi sennemu mogą towarzyszyć halucynacje lub omamy, a wśród nim między innymi: słyszenie różnych dźwięków czy widzenie obrazów, poczucie, że ktoś jeszcze jest w pokoju. Często widzi się swojego sobowtóra. Lęk sprawia, że może wystąpić uczucie skrępowania i bycia przytrzymywanym.
Przyczyny paraliżu sennego
Paraliż senny może zdarzyć się spontanicznie i nie musi mieć praktycznie większych podstaw czy poważniejszych przyczyn. Są jednak pewne choroby czy nawyki w stylu życia, które mogą zwiększyć prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Poniżej przedstawiamy najbardziej prawdopodobne przyczyny, chociaż należy zaznaczyć, że cały czas naukowcy badają stan paraliżu sennego i uzyskiwane przez nich wyniki nie są jednoznaczne.
1. Paraliż senny a styl życia
Czynnikiem, który może wpływać na wystąpienie paraliżu sennego, jest zła higiena snu. Oznacza to np. zbyt późne chodzenie spać, nieregularne długości snu i pory zasypiania, częste niedosypianie, a przed snem niewyciszanie organizmu od m.in. urządzeń elektronicznych (smartfona, komputera, telewizora).
Poza złą higieną snu, paraliż senny często przytrafia się osobom, które doświadczają ciągłego i silnego stresu. Istotna jest także zdrowa dieta, ponieważ niedojadanie lub przejadanie się mogą być przyczyną wystąpienia paraliżu sennego.
Czynnikiem, który może wywołać paraliż senny, jest również zmiana strefy czasowej, co wytrąca nasz organizm z normalnego trybu i przestawia go o 180 stopni. Taki szok dla organizmu może objawić się m.in. paraliżem sennym.
2. Genetyka a porażenie przysenne
Niektóre badania wskazują, że porażenie przysenne (paraliż senny), częściej rozpoznawane jest u osób, które mają typ genetyczny HLADR2 oraz DQ1. Częściej paraliżu sennego doświadczają także osoby, których rodzice (lub jeden z rodziców) mają skłonności do takiego zjawiska.
3. Towarzyszące zaburzenia snu
Pojawieniu się paraliżu sennego może być spowodowane innymi zaburzeniami snu. Często odnotowuje się paraliż senny u osób, które mają stwierdzoną narkolepsję. To choroba charakteryzująca się zaburzeniami fazy REM. Niemal u 50% osób z narkolepsją doświadcza paraliż senny i to w sposób chroniczny.
Paraliż senny często towarzyszy także innym schorzeniom, jak np. hipersomnia (zbyt duża senność – mimo przesypiania całych nocy) oraz epilepsja.
4. Problemy psychiczne a paraliż senny
Lekarze zauważają, że paraliż senny częściej towarzyszy osobom z zaburzeniami psychicznymi z zakresu zaburzeń lękowych i zespołu stresu pourazowego. Nierzadko paraliżu sennego doświadczają także osoby uzależnione od narkotyków lub alkoholu.
5. Budowa mózgu
Czynniki neurologiczne również mogą mieć wpływ na zaburzenia snu – w tym paraliż senny. Naukowcy wiążą jego występowanie w neuronami cholinergicznymi, które znajdują się w pniu mózgu. Podejrzewają także, że paraliż senny ma związek z hipokreatyną. Jedne z badań wykluczyły natomiast udział adrenaliny i glicyny jako czynniki sprzyjające paraliżowi sennemu.
6. Inne czynniki
Lekarze wiążą paraliż senny z występowaniem nadciśnienia lub zespołu bezdechu sennego – to również powinno być wzięte pod uwagę w ewentualnej diagnozie.
Paraliż senny – możliwe leczenie
Jeśli paraliż senny występuje jednorazowo, nie podlega leczeniu – jest uznawany za normalne zjawisko fizjologiczne. Jeśli jednak paraliż senny nawraca i staje się zjawiskiem chronicznym, powinniśmy zgłosić ten fakt do lekarza pierwszego kontaktu. Zwykle specjalista zleca badania pod kątek narkolepsji i epilepsji. Zapewne skieruje nas także do poradni leczenia zaburzeń snu lub do neurologa. Wykonanie badania EKG natomiast, pozwoli lekarzom na sprawdzenie, czy paraliż senny jest spowodowany odrębnymi chorobami. Jeśli choroby zostaną wykluczone, otrzymamy zapewne zalecenie dbania o higienę snu, a więc ustalenie regularnych pór i długości snu, ograniczenie używek, zapewnienie większej aktywności ruchowej, unikanie stresu – te wszystkie czynniki mogą bowiem istotnie wypływać na występowanie paraliżu sennego.
Jeśli zmiany przyzwyczajeń i poprawa higieny snu nie dają rezultatów – co występuje w rzadkich przypadkach – można wdrożyć leczenie farmakologiczne. W leczeniu paraliżu sennego przepisuje się leki z grupy trójcyklicznych antydepresantów lub inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny – kryjących się pod skrótem SSRI. Leki te mają na celu zmniejszyć objawy zaburzeń lękowych, depresji czy też zmniejszyć napięcie emocjonalne.
Jak wywołać paraliż senny?
Większość osób chciałaby zrobić wszystko, aby uniknąć paraliżu sennego, ponieważ jest to bardzo nieprzyjemne doświadczenie, wzbudzające silny lęk, niepokój, poczucie zagrożenia i niemocy. Istnieją jednak osoby, które bardzo mocno chciałyby doświadczyć paraliżu sennego – to głównie osoby szukające informacji o świadomym śnie, czyli stanie, gdy podczas snu zachowujemy kontrolę nad tym, co się w nim dzieje. Zwolennicy świadomego snu twierdzą, że umiejętność ta daje im niesamowite przeżycia, które normalnie na jawie nie byłyby możliwe do zrealizowania. Podobnie jak świadomy sen, paraliż senny również może być kontrolowany – specjalnie wywołany. Jak wywołać paraliż senny? Należy położyć się wygodnie na boku i poczekać na hipnagogi (krótkie obrazy, dźwięki i historie, które pojawiają się tuż przed całkowitym zaśnięciem), a następnie utrzymać ten stan, nie tracąc świadomości. Regularne ćwiczenie takiego snu z zachowaniem świadomości, może pomóc wywołać paraliż senny i zyskać nad nim kontrolę.
Wywiad z Pauliną Wróbel-Knybel: paraliż senny
W magazynie Medicus – Lubelskiej Izby Lekarskiej – możemy przeczytać kilka ciekawostek o paraliżu sennym, a mówi o nich Paulina Wróbel-Knybel – doktorantka i rezydentka I Kliniki Psychiatrii, Psychoterapii i Wczesnej Interwencji Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Według specjalistki, każdy z nas może doświadczać paraliżu sennego, jednak tylko niewielu zdaje sobie z tego sprawę. O zaburzeniu tego stanu jest mowa, gdy nagle budzimy się i wchodzimy w stan czuwania, a paraliż mięśni jeszcze występuje. Zatem ciało nie nadąża niejako za umysłem. Paraliż senny to zjawisko znane od lat, co podkreśla ekspertka w słowach:
„O tym, że paraliż senny jest od wieków znanym i powszechnym zjawiskiem, świadczą liczne rysunki, na których „zmorę”, „nocną marę” przedstawiano dawniej w postaci zjawy siedzącej na klatce piersiowej śpiącej osoby. W wielu regionach świata nadal uważany jest on za zjawisko magiczne, np. we Włoszech wiązany jest z atakami Pandafeche – przerażającej wiedźmy, w Stanach Zjednoczonych z porwaniami przez kosmitów, w Egipcie z magią dżinów. Mieszkańcy tych regionów nierzadko poddają się ludowym rytuałom, aby uchronić się przed paraliżem sennym.” - mówi Paulina Wróbel-Knybel dla miesięcznika Medicus.
Paraliż senny: prawdziwe historie na forum
Poniżej przedstawiamy kilka historii opowiadanych przez osoby, które przeżyły paraliż senny.
Bibliografia
- Wróbel-Knybel P. i in., What do we know about sleep paralysis?, Curr Probl Psychiatry 2018; 19(3):174-184.
- Torontali Z.A., Grace K.P., Horner R.L., Peever J.H., Cholinergic involvement in control of REM sleep paralysis, J Physiol. 2014; 592(7):1425-6.
- Nevsimalova S., Buskova J., Bruha R., Kemlink D. i in., Sleep disorders in Wilson’s disease, Eur J Neurol. 2011;18(1):184-90.
