Jarzębina – charakterystyka i wygląd
Jarzębina rośnie zarówno w lasach, parkach, jak i w przydomowych ogrodach (jest bowiem bardzo ozdobna). Zakwita w maju, a jesienią tworzy piękne, dojrzałe, szkarłatnoczerwone owoce. Jej jagody są dość gorzkie i cierpkie w smaku, a utrzymują się na roślinie jeszcze długo po opadnięciu liści. W przetwórstwie wykorzystuje się zarówno owoce jarzębiny, jak i jej kwiaty. A jak dokładnie wygląda jarzębina? Zobaczcie zdjęcia poniżej.
Czy jarzębina może być trująca?
Wiele osób ma obawy, co do stosowania jarzębiny, ponieważ utarło się przekonanie, że jarzębina jest trująca. Obawy te wynikają z faktu, że owoce jarzębiny zawierają kwas parasorbowy – a ten może być rzeczywiście toksyczny w większych dawkach. Odnotowuje się m.in. wymioty czy zaburzenia trawienia po zjedzeniu owoców jarzębiny. Kwas ten jednak przekształca się w kwas sorbowy po wysuszeniu owoców lub przemrożeniu – zatem aby mieć pewność, że nie nabawimy się skutków ubocznych, należy przed zjedzeniem owoców jarzębiny wstępnie je przemrozić lub wysuszyć – o ile owoce te, będąc jeszcze na krzewie, nie przeszły pierwszych przymrozków. Zatem odpowiadając na pytanie, czy jarzębina może być trująca: jeżeli tylko zerwiemy owoce po przymrozkach lub przed nimi, ale przed zjedzeniem je przemrozimy lub wysuszymy, nie zaszkodzą nam, ponieważ nie będą zawierały kwasu parasorbowego. A wykorzystanie owoców jarzębiny jest naprawdę szerokie: można z nich robić galaretki, wina, jarzębiak (nalewka z owoców jarzębiny), soki, dżemy.
Jarzębina – właściwości lecznicze kwiatów i owoców
Zarówno kwiaty, jak i owoce jarzębiny, są pełne cennych dla zdrowia składników. W kwiatach np. znajdują się karotenoidy, antocyjany oraz kwasy organiczne. Dzięki tym substancjom kwiaty jarzębiny działają moczopędnie, a także łagodnie rozwalniająco. Owoce jarzębiny z kolei zawierają kwasy organiczne, karotenoidy, gorycze, pektyny, substancje garbnikowe, prowitaminę A, witaminę C, witaminę E, witaminę K, witaminę P, witaminy z grupy B, a także węglowodany (m.in. sorbitol). Dzięki tym związkom, owoce jarzębiny można wykorzystać jako naturalny środek moczopędny, stymulujący pracę jelit, wspomagający trawienie, leczący kamicę nerkową oraz żółciową, łagodzący podrażnienia wątroby, przeciwzapalny dla błon śluzowych jelit i żołądka, a także profilaktyczny przeciwko nadciśnieniu i arteriosklerozy. Zarówno owoce, jak i kwiaty jarzębiny, polecane są również w medycynie naturalnej jako skuteczny środek na wzmocnienie odporności oraz zwalczający dolegliwości trawienne (ponieważ w owocach jarzębiny znajduje się sorbitol i kwasy organiczne – związki te mają właściwości przeczyszczające).
Jak jarzębina działa na nasz organizm?
Witamina C zawarta w jarzębinie, istotnie wzmacnia odporność organizmu, wpływa korzystnie na układ nerwowy i kondycję skóry (witamina C odpowiada m.in. za zwalczanie wolnych rodników odpowiedzialnych za procesy starzenia się skóry). Witamina C ma także działanie przeciwutleniające, a więc antynowotworowe. Poza nią, w jarzębinie znajdują się także witaminy A i E, które są sojusznikiem skóry w walce ze starzeniem (a także spowalniają ogólne starzenie się całego organizmu). Witamina A jest ponadto bardzo ważna dla wzroku.
Jeżeli jarzębina ma bardzo intensywny, pomarańczowy kolor, oznacza to, że jest pełna karotenoidów – a te m.in. działają przeciwutleniająco, wzmacniają odporność organizmu, spowalniając jego starzenie się, a także chroniąc nas przed nowotworami. Mają również pozytywny wpływ na wzrok. Przeciwnowotworowe działanie jarzębiny wzmagają także antocyjany i garbiniki.
W jarzębinie znajdują się także minerały, takie jak potas i miedź, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania naszych narządów i układów.
Lecznicze zastosowanie jarzębiny
1. Jarzębina na lepsze trawienie
Przetwory z jarzębiny są polecane przy różnych dolegliwościach trawiennych, ponieważ jej owoce silnie wspomagają funkcje układu pokarmowego – m.in. pobudzają go do pracy, a także ochraniają błony śluzowe żołądka i jelit. Działają ponadto moczopędnie. Po przetwory z jarzębiny warto również sięgać przy dolegliwościach związanych z wątrobą czy woreczkiem żółciowym. Jarzębina będzie ponadto bardzo pomocna przy biegunkach czy nieżytach jelit. Niektórzy uważają także, że jarzębina działa na nasz organizm odtruwająco – zatem warto ją wprowadzić do diety oczyszczającej.
2. Jarzębina na wzmocnienie odporności
Owoce jarzębiny są pełne przeciwutleniaczy i związków, które istotnie wspierają układ odpornościowy – jarzębina to jeden z najskuteczniejszych, naturalnych środków wzmacniających odporność. Zawiera bowiem substancje, które działają przeciwzapalnie, a także przeciwbakteryjne – warto więc sięgać po przetwory z jarzębiny szczególnie w okresie jesienno-zimowych przeziębień i grypy. Regularne spożywanie jarzębiny może być także doskonałą formą profilaktyki antynowotworowej.
3. Jarzębina na odchudzanie
Jarzębina działa m.in. przeczyszczająco oraz wspomaga procesy trawienia. Z tych względów jest szczególnie polecana osobom na dietach odchudzających. Składniki zawarte w owocach jarzębiny przyspieszają metabolizm, pomagają w usuwaniu nadmiaru wody z organizmu, a co za tym idzie – wspomagają również walkę z cellulitem wodnym. Pamiętajcie jednak, aby przetwory z jarzębiny spożywać z umiarem, zwłaszcza te, które zawierają duże ilości cukru. Najlepiej jest jeść suszone owoce jarzębiny jako dodatek do sałatek czy innych dań.
4. Jarzębina na wzmocnienie układu krwionośnego
Jarzębina ma zdolność wspierania funkcji układu krwionośnego, regulując m.in. obwodowe krążenie krwi. Działa także przeciwzapalnie – a więc jest polecana podczas zapalenia żył. Zmniejsza ponadto dolegliwości związane z hemoroidami. A ponieważ reguluje ciśnienie krwi i wspomaga krążenie, chroni nasze żyły przed miażdżycą, a co za tym idzie – zawałem serca czy udarem.
Jarzębina – ciekawostki
- W Polsce jarzębina występuje w kilku odmianach – a najpopularniejsza jest odmiana Edulis, Moravica, Pendula oraz Fastigiata.
- Owoce jarzębiny to pokarm dla ptaków, takich jak gil, drozd, jemiołuszka czy jarząbek. Są również pożywieniem dla zwierząt leśnych, m.in. saren i borsuków.
- Potocznie jarzębina jest nazywana jarząbek, jarząbkiem, skorusem, judyną, skoruchem, wilczurą oraz orzębiną.
- Jarzębina dostarcza aż 2 razy więcej karotenu od marchwi!
- Na drzewie jarzębiny – według legend – powiesił się Judasz.
- Już starożytni Rzymianie stosowali jarzębinę na wzmocnienie naczyń krwionośnych oraz na serce.
- W dawnych czasach powszechne było przekonanie, że jarzębina zmniejsza libido.
- Niegdyś uważano, że owoce jarzębiny przynoszą szczęście w miłości.
- W Islandii jarzębina była traktowana jako święte drzewo, które ma chronić człowieka przed złymi siłami.
- W Niemczech sądzono, że jarzębina ochroni człowieka przed piorunami.
Jarzębina – przepisy na wywary, nalewkę, konfitury i wino
Jarzębina może być stosowana na wiele sposobów, ale zwykle jest spożywana w postaci jarzębiaka (nalewka z jarzębiny), wina, dżemu oraz leczniczego wywaru, którego zadaniem jest łagodzenie różnych dolegliwości.
A kiedy zbierać jarzębinę na przetwory? Kwiaty zbiera się na początku kwitnienia. Ścinamy wówczas całe kwiatostany, a następnie suszymy i ocieramy z szypułek na sitach. Zbiory owoców jarzębiny natomiast, przeprowadzamy dopiero wtedy, gdy uzyskają one czerwoną barwę i będą dojrzałe – najlepiej po pierwszych przymrozkach październikowych. Ścinamy całe baldachy, a owoce – jeżeli poddajemy suszeniu – oddzielamy dopiero po ususzeniu. Z kolei jeśli chcemy zrobić dżem czy galaretkę, wkładamy świeże owoce jarzębiny na 1-2 dni do zamrażalnika, albo zbieramy je koniecznie po przymrozkach.
Poniżej przedstawimy najlepsze sposoby na wykorzystanie jarzębiny w celach leczniczych oraz smakowych.
Lecznicze wywary z jarzębiny suszonej, świeżej lub sproszkowanej
1. Wywar z jarzębiny na problemy z pęcherzem
Składniki:
- 1 łyżka rozdrobnionych owoców jarzębiny
- 1 szklanka letniej, przegotowanej wody
Przygotowanie: Owoce zalec szklanką wody, a następnie doprowadź do wrzenia i gotuj przez ok. 5 minut pod przykryciem. Po tym czasie odstaw garnek na ok. 15 minut, następnie wywar przefiltruj przez gęste sitko albo gazę (lub pieluchę tetrową). Gotowe! Wywar można pić 2-3 razy dziennie po ok. pół szklanki. Wywar zadziała moczopędnie i przeciwbiegunkowo.
2. Suszona jarzębina na nerki i wątrobę
Aby złagodzić dolegliwości związane z nerkami oraz wątrobą, można ususzyć owoce jarzębiny albo kupić sproszkowane. Owoce w takiej formie można stosować 1-2 razy dziennie po 1 łyżeczce, popijając je szklanką letniej wody.
3. Wywar z suszonej jarzębiny na serce
Dla wzmocnienia pracy serca można codziennie pić po ½ szklanki wywaru z jarzębiny. Aby go wykonać, wsypujemy ok. 2 łyżki suszonych owoców do 200 ml wody. Wywar gotujemy ok. 30 minut po przykryciem. Następnie odstawiamy na ok. 15 minut i filtrujemy. Gotowe!
4. Wywar z gniecionej jarzębiny na zaparcia
Na zaparcia doskonałe będą rozgniecione owoce jarzębiny. Należy je zalać szklanką zimnej wody i pozostawić na całą noc (ważne, aby garnek był przykryty). Taki wywar cedzimy po nocy przez sitko albo gazę i pijemy go w ciągu dnia małymi porcjami, aż problemy z wypróżnieniami nie znikną.
Przepisy na konfiturę, dżem, nalewkę i wino z jarzębiny
1. Konfitura z jarzębiny
Konfitura z jarzębiny może być z powodzeniem wykorzystana do naleśników, placków, jako dodatek do mięs czy herbaty. Świetnie sprawdzi się do wzmocnienia odporności podczas sezonu zwiększonej ilości zachorowań! Do jej wykonania potrzebujemy:
- 1 kg owoców jarzębiny
- 1,5 kg cukru
- ½ l wody
Przygotowanie: owoce mrozimy przez minimum 1 dzień w zamrażalniku. Następnie dokładnie myjemy i sparzamy we wrzącej wodzie, aby utraciły pozostałą goryczkę. Wodę i cukier zagotowujemy razem, aby powstał syrop, aby później przekładać do niego partiami owoce. Konfitura będzie gotowa, gdy na powierzchni przestanie się wytwarzać piana.
Owoce należy dokładnie umyć i sparzyć we wrzącej wodzie (będą wówczas mniej cierpkie). Z wody i cukru przygotowujemy syrop, do którego partiami wkładamy owoce. Garnek pozostawiamy do następnego dnia. Po tym czasie zagotowujemy cały wywar i odstawiamy na kilkanaście minut. Powtarzamy czynność nawet kilka razy i za każdym razem zbieramy pianę powstałą podczas gotowania. Konfitura jest gotowa, gdy przestanie wytwarzać się piana. Gdy tak się stanie, odstawiamy garnek do ostudzenia na ok. 20 godzin. Następnie ponownie zagotowujemy konfiturę i gorącą przekładamy do słoików, zakręcamy je i pasteryzujemy kilka minut.
2. Dżem z jarzębiny i jabłek
Dżem z jarzębiny i jabłek świetnie nada się do naleśników, smarowania chleba czy jako dodatek do deski serów. Do jego przyrządzenia potrzebujemy:
- 0,5 kg cukru
- 1 kg owoców jarzębiny
- ½ kg jabłek
- ½ szklanki wody
Przygotowanie: owoce jarzębiny mrozimy przez min. 1 dobę w zamrażalniku. Po tym czasie blanszujemy je gorącą wodą. Dodajemy do nich ½ szklanki wody i stawiamy na małym ogniu. Gdy zaczną pękać, możemy dodać cukier. Gdy ten się rozpuści, dodajemy obrane i pokrojone na kostki jabłka. Całość gotujemy, aż wszystkie owoce się nie rozpadną. Kolejny krok to przełożenie gorącej konfitury do słoików i pasteryzowanie ich przez kilka minut.
3. Nalewka z jarzębiny (jarzębiak)
Nalewka z jarzębiny jest pyszna i lecznicza! Działa odtruwająco, jest korzystna w przypadku problemów z jelitami czy woreczkiem żółciowym – ale oczywiście z umiarem i w niewielkich dawkach! Czego potrzebujemy do wykonania nalewki z jarzębiny? Oto składniki:
- 30 dkg owoców jarzębiny
- 3 łyżki cukru
- 100 ml spirytusu 95%
- 200 ml wódki 40%
- suszone daktyle i rodzynki – kilka sztuk
Przygotowanie: owoce należy przemrozić min. 1 dobę w zamrażalniku, aby straciły goryczkę. Po tym czasie myjemy je dokładnie i umieszczamy w dużym słoiku, razem z cukrem. Całość zalewamy spirytusem i połową wódki (100 ml) i odstawiamy w dość ciepłe miejsce na 4 tygodnie. Następnie odlewamy płyn do osobnego naczynia, a owoce zalewamy pozostałą częścią wódki (100 ml) i odstawiamy na kolejny tydzień. Po tym czasie filtrujemy nastaw i powstały płyn łączymy z płynem po pierwszym nastawie. Całość odstawiamy jeszcze na tydzień, a następnie rozlewamy do mniejszych butelek i odstawiamy je w ciemne, chłodne miejsce. Nalewka będzie gotowa po ok. 6 miesiącach leżakowania.
4. Wino z jarzębiny
Wino z jarzębiny wymaga nieco więcej trudu i konieczne jest posiadanie gąsiora oraz sprzętu do domowego wina. Potrzebujemy także pożywki i drożdży winnych. Jak zrobić wino z jarzębiny – krok po kroku? Zobaczcie poniżej.
Składniki:
- 6 kg owoców jarzębiny
- 2 l wody
- 6 kg cukru
- pożywka
- marka drożdżowa
- 3 g kwasku cytrynowego
Przygotowanie: owoce mrozimy przez jedną dobę, aby straciły goryczkę. Następnie odrywamy szypułki i kilkakrotnie płuczemy pod bieżącą wodą. Ubijamy je następnie tłuczkiem i zalewamy 1 l wrzącej wody. W osobnym garnku należy wykonać syrop cukrowy z 1 l wody i 2 kg cukru. Do zmiażdżonych owoców dodajemy gotowy syrop, pożywkę, kwasem cytrynowy oraz matkę drożdżową, a następnie wszystko mieszamy i przekładamy do gąsiora. Odstawiamy na tydzień i przecedzamy wino. Następnie rozpuszczamy pozostałe 4 kg cukru w części moszczu oraz dodajemy do moszczu. Odstawiamy w balonie, aby wino mogło dalej fermentować. Balon musi mieć korek z rurką fermentacyjną. Po ok. 8 tygodniach wino ściągamy i przelewamy do mniejszych butelek. Odstawiamy je w ciemne miejsce do dojrzenia, na ok. pół roku – rok.
Sprawdź także:
