Rokitnik – właściwości i działanie. Na co pomaga?

Rokitnik zwyczajny (pospolity) - charakterystyka

Rokitnik zwyczajny (lub inaczej – pospolity; łac. Hippophae rhamnoides L.) jest krzewem wydającym cenne owoce, chociaż i w liściach znajduje się wiele korzystnych substancji. Owoce są bogate w witaminę A, C, E i K. Z miąższu owoców wyciska się sok, pozyskiwany jest susz – z tej części produkuje się np. suplementy diety. Natomiast z pestek wytwarza się wartościowy olej rokitnikowy. Rokitnik jest zatem wykorzystywany zarówno w przemyśle farmaceutycznym, medycynie ludowej, jak i w przemyśle spożywczym czy kosmetycznym.

Ze względu na swoje walory odżywcze, a także multum składników aktywnych biologicznie, produkty z rokitnika mogą być wykorzystywane zarówno w profilaktyce, jak i jako wspomaganie terapii wielu chorób. Uważa się, że rokitnik powinien zostać szerzej wprowadzony do codziennej diety – np. w postaci dodatków do żywności, jak ma to miejsce w wielu krajach Europy Wschodniej czy w Azji. Właściwości rokitnika są znane od dawna – czytamy o nich już w zapiskach pochodzących ze starożytnej Grecji i od tamtej pory roślina wykorzystywana jest m.in. w medycynie ludowej.

Dlaczego warto stosować owoce, liście i nasiona rokitnika?

Wyjątkowy skład rokitnika sprawia, że może on pełnić wiele funkcji – np. zwiększać wartość odżywczą produktów spożywczych, czyniąc je prozdrowotnymi. W diecie możemy wykorzystywać owoce, nasiona i liście tej rośliny. Dlaczego warto to zrobić? Argumentów jest wiele – rokitnik charakteryzuje się bowiem:

• dużą zawartością witamin rozpuszczalnych w wodzie oraz w tłuszczach,

• dużą zawartością flawonoidów, m.in. kwercetyny, kemferolu, izoramnetyny czy katechiny, które działają silnie przeciwutleniająco na organizm,

• dużą aktywnością biologiczną powyższych związków w liściach i owocach,

• zawartością związków fenolowych, które biorą udział w ochronie organizmu przed rozwojem niepożądanej mikroflory,

• zawartością przeciwutleniaczy, które skutecznie hamują rozwój wolnych rodników,

• zawartością składników, które zmniejszają frakcje złego cholesterolu LDL i zwiększają frakcje dobrego cholesterolu HDL,

• zawartością składników, które zmniejszają ryzyko rozwoju nowotworów,

• zawartością substancji, które m.in. spowalniają procesy starzenia się wszystkich komórek organizmu,

• zawartością fitosteroli, które istotnie wspomagają leczenie hipercholesterolemii oraz choroby niedokrwiennej serca,

• zawartością mikro-, makroelementów oraz witamin, które służą ochronie wątroby przed toksycznymi substancjami oraz które hamują stany zapalne i regulują pracę enzymów wątrobowych,

• dużą zawartością białka w liściach i nasionach – ma ono korzystny skład aminokwasowy, m.in. jest bogate w aminokwasy egzogenne, takie jak lizyna czy aminokwasy siarkowe.

Ponadto rokitnik w swoich owocach posiada tłuszcz – m.in. w miąższu oraz nasionach. Jest to zdrowy tłuszcz, ponieważ występuje przewaga nienasyconych kwasów tłuszczowych nad kwasami nasyconymi. Jest to duży potencjał do zastosowania przemysłowego i poszukiwania alternatywnych źródeł kwasów tłuszczowych, które są zdrowe dla organizmu. W nasionach znajduje się najwięcej nienasyconych kwasów tłuszczowych, m.in. kwas linolowy, oleinowy oraz α-linolenowy – stanowią one ok. 85% kwasów tłuszczowych ogółem. Dodatkowo w rokitniku znajduje się kwas palmitynowy i stearynowy.

Bardzo cenny jest skład owoców rokitnika – te zawierają wiele makro i mikroelementów oraz witamin. Znajdziemy w nich:

• magnez,

• wapń,

• żelazo,

• potas,

• witaminę C,

• prowitaminę A,

• witaminę E,

• witaminy z grupy B,

• witaminę K,

• witaminę D.

Co ciekawe, zawartość witaminy C w owocach rokitnika jest bardzo wysoka – przewyższa stężenie występujące w większości owoców roślin jagodowych i sadowniczych.

Rokitnik – zastosowanie prozdrowotne, kosmetyczne i spożywcze

Rokitnik wykazuje szerokie właściwości prozdrowotne dzięki wysokiej zawartości substancji bioaktywnych, które korzystnie działają na organizm. Obecne są zarówno w owocach, nasionach, jak i liściach rośliny. Rokitnik z tego powodu ma zastosowanie w wielu obszarach.

1. Zastosowanie spożywcze rokitnika

W przemyśle spożywczym najczęściej wykorzystywane są owoce rokitnika. Ich zadaniem jest zwiększanie zawartości witaminy C w produktach takich, jak napoje, soki czy żelki. Można je spotkać także w dżemach, sokach rokitnikowych czy nalewkach. Owoce rokitnika mają jednak dość charakterystyczny smak, więc nie są powszechnie stosowane w produkcji żywności.

2. Zastosowanie kosmetyczne rokitnika

W przemyśle kosmetycznym rokitnik jest coraz bardziej doceniany. Działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie – a to natomiast sprawia, że może być wykorzystywany jako narzędzie do walki z nadmiarem wolnych rodników, spowalniając tym samym procesy starzenia się. Dodatkowo rokitnik jest bogaty w witaminę C, a ta jest niezbędna do produkcji kolagenu stanowiącego ważny składnik skóry, kości, stawów i naczyń krwionośnych. W kosmetyce wykorzystuje się również olej z rokitnika – absorbuje on m.in. działanie ultrafioletowe.

3. Zastosowanie farmaceutyczne rokitnika

Poza zastosowaniem przemysłowym i kosmetycznym, rokitnik jest cenną rośliną dla przemysłu farmaceutycznego, ze względu na to, że stanowi dobre źródło wielu surowców leczniczych. Obecnie docenia się takie jego właściwości prozdrowotne, jak:

• działanie przeciwnowotworowe,

• działanie hepatoprotekcyjne – związki zawarte w rokitniku mają zdolność wzmacniania funkcji ochronnych komórek wątroby oraz wspomagania detoksykacji tego organu,

• działanie przeciwzapalne,

• działanie kardioprotekcyjne – w rokitniku znajdują się flawonoidy, które pełnią ważną rolę w utrzymywaniu prawidłowego rytmu serca, siły skurczów jego mięśnie, a także zapobiegają niedokrwieniu serca czy hamują apoptozę kardiomiocytów; sugeruje się, że związki te mogą także obniżać ciśnienie krwi, a w połączeniu z kwasami tłuszczowymi zawartymi w owocach rokitnika i nasionach, mogą korzystnie wpływać na profil lipidowy (cholesterol), zmniejszając jednocześnie ryzyko sercowo-naczyniowe,

• działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe – rokitnik przyspiesza gojenie się ran, pobudza produkcję kolagenu, ma działanie antyseptyczne w stanach zapalnych,

• działanie wspomagające pracę układu odpornościowego.

Jak widać, działanie rokitnika pod względem prozdrowotnym jest szerokie – z tego powodu zarówno nasiona, jak i owoce czy liście tej rośliny wykorzystywane są do produkcji różnego rodzaju leków, maści leczniczych czy suplementów diety.

Na co pomaga rokitnik?

Zapewne wiele osób najbardziej interesuje działanie prozdrowotne rokitnika. W jaki sposób roślina ta może wpływać korzystnie na organizm? Jakie dokładnie korzyści możemy czerpać ze spożywania suplementów z rokitnikiem czy jego przetworów?

1. Rokitnik wzmacnia odporność

Rokitnik to prawdziwa skarbnica substancji odżywczych, dzięki czemu może być wykorzystywany do ogólnego wspierania odporności organizmu oraz poprawiania jego kondycji. Np. w liściach rokitnika znajdują się substancje, które w naturalny sposób wpływają pozytywnie na przyswajanie witamin i innych związków odżywczych. Dodatkowo wzmacniają tkanki i zapobiegają niedokrwistości. Badania naukowe, które dotychczas zostały poczynione wykazują, że ekstrakty z rokitnika mogą być stosowane w profilaktyce grypy, chorób sercowo-naczyniowych czy nowotworów. Mają także działanie wzmacniające błony śluzowe, zapobiegając im uszkodzeniom oraz właściwości immunoregulujące.

2. Rokitnik w profilaktyce grypy i przeziębienia

Wiele składników zawartych w rokitniku, np. polifenole, ma działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe. Np. wyciąg olejowy z owoców rośliny stosuje się w ostrych praz przewlekłych stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Wpływa bowiem na nie antyseptycznie, przeciwzapalnie, a także immunostymulująco. Dodatkowo ma działanie łagodzące owrzodzenia jamy ustnej oraz podrażnienia występujące w błonach śluzowych układu pokarmowego. Należy przy tym wspomnieć, że najlepszą profilaktyką przeciwko grypie jest szczepienie – żadna naturalna metoda nie da nam tak wysokiej skuteczności profilaktycznej przed zachorowaniem.

3. Rokitnik przeciwko wolnym rodnikom

Rokitnik ma bardzo ważną cechę – zawiera substancje, które działają silnie antyoksydacyjnie. Dzieje się tak m.in. za sprawą wysokiej dawki witaminy C (jej zawartość wynosi od 28 do 200 mg na 100 g świeżych owoców) oraz tokoferoli, karotenoidów i flawonoidów. Badania na myszach wykazały, że olej pozyskiwany z nasion rokitnika ma działanie przeciwutleniające: zwiększa aktywność antyoksydantów w organizmie (konkretnie dysmutazy ponadtlenkowej oraz peroksydazy glutationowej) i hamuje uszkodzenia oksydacyjne.

4. Rokitnik pomaga na nadciśnienie i wysoki cholesterol

W wielu badaniach udowodniono działanie kardioprotekcyjne oraz antymiażdżycowe rokitnika. We wszystkich częściach rośliny znajdują się zdrowe nienasycone kwasy tłuszczowe oraz flawonoidy – składniki te mają pozytywny wpływ na rytm pracy mięśnia sercowego, korzystnie wpływają na siłę skurczu tego organu oraz zapobiegają jego niedokrwieniu. Dodatkowo mają zdolność hamowania procesów apoptozy jego komórek (śmierci). Dowiedziono ponadto, że olej z nasion rokitnika może obniżać poziom cholesterolu całkowitego we krwi, w tym zmniejszać wyraźnie „zły” cholesterol LDL i podwyższać „dobry” cholesterol HDL. W niektórych badaniach wyizolowano flawonoidy z nasion rokitnika i wykazano, że obniżają one ciśnienie tętnicze krwi i mogą nawet cofać hiperinsulinemię oraz dyslipidemię.

5. Rokitnik wspomaga wątrobę

Rokitnik ma działanie hepatoprotekcyjne, ponieważ ogranicza uszkodzenia wątroby w wyniku narażenia tego organu na kontakt z lekami czy różnymi zanieczyszczeniami środowiska (toksynami). Zarówno ekstrakty pozyskiwane z liści, jak i nasion rokitnika, są wykorzystywane w preparatach wspomagających pracę wątroby, gdyż przeciwdziałają jej uszkodzeniom.

6. Rokitnik pomoże na usunięcie blizn i gojenie ran

Rokitnik ma działanie przeciwbakteryjne, dzięki czemu stosowany miejscowo (np. w postaci oleju) może przyspieszyć gojenie ran, zmniejszyć ryzyko nadkażenia i pobudzić syntezę kolagenu. Ma również zastosowanie w kosmetykach na blizny i rozstępy, gdyż wspomaga procesy regeneracji skóry – z tego powodu znajdziemy go w wielu preparatach np. na blizny potrądzikowe. Dodatkowo olej z nasion rokitnika ma korzystne działanie na cerę skłonną do nadmiernego wydzielania łoju i powstawania wyprysków. Jest również pomocny przy odleżynach, odmrożeniach, oparzeniach czy schorzeniach skóry głowy. Absorbuje ponadto promieniowanie ultrafioletowe.

7. Rokitnik pomaga na układ trawienny

Olej pozyskiwany z owoców czy nasion rokitnika może być cennym składnikiem codziennej diety, gdyż zawiera ważne dla organizmu aminokwasy egzogenne, np. walinę, leucynę, lizynę, treoninę czy metioninę. Substancje te zawarte np. w soku z rokitnika, działają zbawiennie na cały układ trawienny. M.in.:

• pobudzają perystaltykę jelit,

• regulują funkcje dwunastnicy,

• stymulują produkcję enzymów,

• wpływają pobudzająco na produkcję soków żołądkowych,

• wspomagają funkcje trawienne żołądka.

8. Rokitnik na skórę i włosy

Rokitnik ma również korzystne działanie na skórę i włosy. Jeśli chodzi o cerę, stymuluje regenerację naskórka, ochrania skórę przed wolnymi rodnikami, opóźnia procesy starzenia się i powstawanie zmarszczek, przywraca sprężystość skórze, zapewnia jej dobry poziom nawilżenia, wygładza i uelastycznia skórę, poprawia jej koloryt, rozjaśnia przebarwienia, chroni przed promieniowaniem UVB, stymuluje proces ziarninowania naskórka, łagodzi i leczy oparzenia, odmrożenia, odleżyny, łagodzi podrażnienia skóry, łagodzi egzemy i alergiczne zmiany skórne, łagodzi zmiany trądzikowe.

Jeśli mówimy o działaniu na włosy, rokitnik również bardzo korzystnie na nie wpływa. Zapobiega m.in. ich wypadaniu, wzmacnia cebulki włosów, nadaje kosmyków piękny połysk i ułatwia układanie włosów, dział przeciwłupieżowo i przeciwzapalnie na skórę głowy, regeneruje kosmyki, uelastycznia je i nadaje sprężystości, poprawia ogólny stan włosów.

Kto powinien stosować rokitnik?

Rokitnik, ze względu na bogactwo wielu substancji odżywczych i korzystnie wpływających na wiele układów i organów, może być stosowany przez wiele osób w profilaktyce rozmaitych schorzeń. Szczególnie polecany jest dla osób cierpiących na niedobory witamin (witaminy C, E oraz witamin z grupy B), mających osłabioną odporność, szczególnie narażonych na przeziębienia i infekcje, dla osób zmagających się z nadciśnieniem i chorobami sercowo-naczyniowymi, dla osób z problemami układu pokarmowego oraz osób, które mają problemy z trudno gojącymi się ranami. Ze względu na korzystne działanie na skórę i włosy, rokitnik może być z powodzeniem stosowany przez osoby ze zniszczonymi bądź wypadającymi włosami oraz zmagające się z problemem złego wyglądu skóry.

Rokitnik – przeciwwskazania do stosowania

Nie każdy jednak może stosować owoce, nasiona czy liście rokitnika, mimo wielu walorów prozdrowotnych. Jak w wielu innych przypadkach medycyny naturalnej, istnieją przeciwwskazania do stosowania tej rośliny. Przede wszystkim nie powinny po nią sięgać osoby, które zmagają się:

• ze stanami zapalnymi trzustki,

• ze stanami zapalnymi wątroby,

• z kamicą żółciową,

• z ostrym zapaleniem pęcherzyka żółciowego.

Ponadto szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży i karmiące piersią – należy poradzić się lekarza prowadzącego, czy nie widzi przeciwwskazań. Rokitnika nie powinno się podawać dzieciom poniżej 3. roku życia oraz osobom, które mają alergię na tę roślinę.

Rokitnik – przetwory. Jak go stosować?

Rokitnik to roślina, którą można stosować niemal w całości, wykorzystując korzenie, łodygę, liście, nasiona i owoce. Poszczególne części rokitnika mają bowiem bardzo podobny skład oraz wartość odżywczą, jedynie konkretne substancje występują w różnych proporcjach. Najczęściej jednak do przetworów wykorzystuje się owoce – mają one piękną barwę i dość charakterystyczny smak. Owoce można wykorzystać jako składnik konfitur, nalewek, soków.

Sok z owoców rokitnika

Szczególnie korzystny jest sok z owoców rokitnika. Taki napój jest bogaty w zdrowe kwasy tłuszczowe, flawonoidy, kwasy organiczne, karotenoidy, witaminę A, E, C i witaminy z grupy B. Wykonanie takiego soku jest bardzo proste. Wystarczy zasypać 1 kg owoców rokitnika 1 kg cukru (lub zdrowiej – zamiennikiem cukru, np. stewią) i odstawić na 7-8 godzin. Po tym czasie wsypujemy mieszankę do wysokiego garnka i powoli doprowadzamy do wrzenia, a następnie gotujemy jeszcze przez 20-30 minut. Sok przecedzamy przez gazę do małych butelek z ciemnego szkła, pasteryzujemy i odstawiamy w ciemne miejsce.

Pasta z rokitnika i miodu

Przetwory z rokitnika mogą być jeszcze zdrowsze, jeśli dodamy do nich inny, korzystny dla organizmu składnik – np. miód. Z jego wykorzystaniem można np. wykonać pastę z owoców rokitnika. Owoce przekładamy do miseczki (4-5 łyżek owoców) i lekko rozgniatamy je widelcem. Dodajemy ok. 200 ml miodu (najlepiej miodu manuka – jest najzdrowszy). Całość mieszamy i gotowe! Pastę należy przechowywać w lodówce. Będzie świetnym dodatkiem do kromki ciemnego pieczywa.

Nalewka z owoców rokitnika

Owoce rokitnika można też wykorzystać w formie nalewki. Zasypujemy 1 kg owoców 1,5 kg cukru, odstawiamy na 6-8 godzin i następnie wolno gotujemy mieszankę na kuchence, zdejmując przez cały czas szumowiny. Kolejny krok to wlanie ostrożnie całości do słoja, dodanie 2 l roztworu wódki ze spirytusem (stężenie ok. 70%). Odstawiamy płyn na miesiąc w ciemne miejsce, po czym odciskamy owoce, przecedzamy płyn przez gazę (lub tetrę) i przelewamy do docelowych butelek. Nalewka potrzebuje „odleżakować” w ciemnym miejscu przez ok. 6 miesięcy. Po tym czasie będzie idealna do spożycia.

Intrakt z rokitnika

Inny napój alkoholowy z rokitnika to intrakt. W celu jego wykonania rozdrobnij świeże owoce rokitnika, a następnie zalej je gorącym alkoholem 40-60%. Propocja powinna wynosić 1:1 lub 1:3. Po ok. 2 tygodniach możesz dodać odrobinę miodu. Intrakt stosuje się zwykle 2 razy dziennie po ok. 20-40 ml. Polecany jest przy spadkach odporności, przeziębieniach, stanach zapalnych krtani i gardła. Należy jednak pamiętać, że zawiera alkohol, więc nie może być stosowany w towarzystwie leków oraz w sytuacji, gdy alkohol jest niewskazany ze względu na nasz stan zdrowia.

Olej z nasion rokitnika

Olej z nasion rokitnika to kolejny, cenny produkt. Jest doskonałym źródłem karotenoidów, tokoferoli oraz fitosteroli. Dodatkowo jest bogaty w kwasy tłuszczowe: oleinowy, linolowy i palmitynowy. Olej z nasion rokitnika można już kupić w większości supermarketów lub sklepów internetowych ze zdrową żywnością. Olej ten można stosować zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie – np. na twarz lub do olejowania włosów.

Herbata z liści rokitnika

W liściach rokitnika znajdziemy duże dawki białka oraz substancji działający antyoksydacyjnie. Dodatkowo liście tej rośliny są bogate w minerały, takie jak sód, wapń, potas, żelazo, krzem czy magnez. Liście rokitnika można spożywać w postaci herbaty. Należy w tym celu ususzyć liście (można też ususzyć owoce rokitnika), wsypać 1 dużą łyżkę do termosu i zalać całość ok. 0,7 l wrzącej wody. Pozostawiamy mieszankę w termosie przez ok. 20-25 min. Herbatę można pić w celu wzmacniania odporności, albo do przemywania ran, które trudno się goją.

Bibliografia

• Niesteruk A., Lewandowska H., Golub Ż., Świsłocka R., Lewandowski W. 2013. Zainteresujmy się rokitnikiem. Preparaty z rokitnika zwyczajnego (Hippophae rhamnoides L.) jako dodatki do żywności oraz ocena ich rynku w Polsce. Komos. Problemy Nauk Biologicznych. 4: 571-581.

• Leja M., Mareczek A., Nanaszko B. 2007. Antyoksydacyjne właściwości owoców wybranych gatunków dziko rosnących drzew i krzewów. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 327-331.

• Grajek W. 2004. Rola przeciwutleniaczy w zmniejszaniu ryzyka wystąpienia nowotworów i chorób układu krążenia. Nauka. Technologia. Jakość. 1(38): 3-11.

• Bośko P., Biel W., Właściwości lecznicze rokitnika zwyczajnego (Hippophaë rhamnoides L.), Post Fitoter 2017; 18(1): 36-41.

• Cybula M., Wszelaki M., Lecznicze zastosowanie oleju rokitnikowego, Post Fitoter 2-3/2001, s. 24.