Błonnik na cukrzycę - czy obniża poziom cukru?

Wiele słyszy się na temat dobroczynnego wpływu błonnika na nadciśnienie, trawienie, a ostatnio także – na cukrzycę. Błonnik dodany do dowolnej potrawy, obniża jej indeks glikemiczny, przez co pretenduje do produktu skutecznie wspomagającego leczenie cukrzycy. Co na ten temat mówią badania naukowe? Zobaczcie nasz przegląd.

Czym jest błonnik pokarmowy?

Błonnik (włókno pokarmowe) to pozostałość komórek roślinnych, oporna na działanie enzymów trawiennych w organizmie człowieka. Innymi słowy jest to składnik pochodzący z roślin, który nie ulega trawieniu, ale pełni ważną rolę w procesach trawienia – m.in. reguluje poziom cholesterolu, sprzyja prawidłowej wadze, pozwala na obniżenie glikemii. Błonnik stanowią związki zaliczane do węglowodanów, takie jak: celuloza i hemiceluloza, gumy, pektyna, a także ligniny niewęglowodanowe oraz nieprzyswajalne lipidy.

Błonnik pokarmowy dzieli się na dwie frakcje:

błonnik rozpuszczalny – związki tego rodzaju błonnika w połączeniu z wodą przekształcają się w żel, który następnie jest rozkładany w jelitach przez bytujące tam bakterie. Błonnik rozpuszczalny obniża m.in. poziom cholesterolu i glikemię poposiłkową,
błonnik nierozpuszczalny – związki tego rodzaju błonnika nie rozpuszczają się w wodzie, a składają się na nie: celuloza, hemiceluloza oraz ligniny. Flora jelitowa człowieka nie rozkłada tych związków, zatem nie zmieniają one swojej postaci w przewodzie pokarmowym. Frakcje błonnika nierozpuszczalnego korzystnie wpływają na regulację wypróżnień.

Przy prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego zaleca się spożywanie 25 g błonnika pokarmowego na dobę przez osoby dorosłe.

Błonnik na cukrzycę? Przegląd badań

Jak wspomniałam, mówi się o korzystnym działaniu błonnika na glikemię poposiłkową. Czy takie efekty mają poparcie w badaniach i rzeczywiście warto spożywać więcej błonnika, jeśli cierpimy na cukrzycę? Zobaczcie nasz przegląd badań poniżej.

Badanie nr 1

W badaniach opublikowanych na łamach „Diabetes Care” (1) przeprowadzonych przez naukowców z University of Otago w Nowej Zelandii wykazano, że zwiększenie podaży błonnika pokarmowego w diecie, ma pozytywny wpływ na przebieg cukrzycy – m.in. pomaga wydłużyć życie osób zmagających się z tą chorobą. Swoje wnioski wysunęli na podstawie m.in. danych z Nowej Zelandii, gdzie średnia spożycia błonnika wynosi 19 g na dobę, natomiast osoby, które jedzą ok. 35 g błonnika mają aż o 35% niższe ryzyko przedwczesnego zgonu.

Naukowcy wskazują z drugiej strony, że spożywanie jednocześnie żywności przetwarzanej, może likwidować takie korzyści. Badacze odkryli, że np. produkty pełnoziarniste są istotnym źródłem błonnika, ale ich korzystne działanie jest znacznie osłabione, gdy zostają intensywnie przetwarzane.

Badania obejmowały 32 dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 2 ze średnia, wieku 63 lata i BMI na poziomie 32,4 kg/m2. Uczestnicy przez 2 tygodnie spożywali minimalnie przetworzone produkty pełnoziarniste (owiec, pełnoziarnisty chleb itd.), po czym przez następne 2 tygodnie spożywali produkty bardziej przetworzone, takie jak chleb razowy czy płatki owsiane. Grupa badawcza pozostawała przez cały ten okres pod stałą kontrolą, m.in. poziomu glukozy we krwi. Wyniki wykazały jednoznaczną poprawę u osób spożywających produkty pełnoziarniste nieprzetworzone (lub minimalnie przetworzone) – m.in. w stężeniach glukozy po posiłkach. Zauważono także o wiele mniejsze wahania poziomu glukozy w ciągu dnia. Z kolei w przypadku spożywania przetworzonych produktów pełnoziarnistych, efekty te nie były już tak wyraźne – odnotowano głównie nieznaczny spadek glikemii zaraz po posiłku. Innym efektem był nieznaczny wzrost masy ciała.

Oba próby potwierdzają, że błonnik ma korzystny wpływ na poziom glukozy we krwi (obniża ją i zmniejsza wahania w ciągu dnia), natomiast efekty te są o wiele słabsze, jeśli sięgamy po produkty pełnoziarniste przetworzone.

Badanie nr 2

Drugie badanie dotyczące wpływu błonnika na leczenie cukrzycy opublikowano w PLOS MEDICINE (2). W badaniu wzięto pod uwagę dane zebrane od 8300 osób dorosłych zmagających się z cukrzycą typu 1 lub 2. Celem było wykazanie, czy osoby spożywające większe ilości błonnika, doświadczyły obniżenia ryzyka przedwczesnego zgonu w porównaniu osobami, które błonnika spożywały mniej. Jak przebiegało badanie? Naukowcy przeanalizowali 42 próby z udziałem 1788 uczestników, gdzie osoby cierpiące na cukrzycę (lub ze stanem przedcukrzycowym) spożywały większe ilości błonnika przez min. 6 tygodni. Przez ten czas poziom glukozy we krwi, a także poziom cholesterolu, uległy stałej poprawie. Dodatkowo pacjenci zmniejszyli masę ciała. Badacze wskazują, że na podstawie tych wyników, logicznym byłoby zwiększenie spożycia błonnika przez osoby z cukrzycą z 15 do 35 g.

Badanie nr 3

W innym badaniu – tym razem przeprowadzonym w Shanghai Jiao Tong University i opublikowanym na łamach magazynu naukowego „Science” (3) - wykazano, że dzięki zmianie jelitowego mikrobiomu, błonnik może obniżać poziom glukozy we krwi. Badanie było przeprowadzone w okresie 12 tygodni na 43 osobach z cukrzycą, z czego 16 osób było na standardowej diecie, natomiast 27 spożywało duże ilości produktów bogatych w błonnik. W obu grupach uczestnicy przyjmowali dodatkowo lek spowalniający trawienie skrobi – akarbozę – dzięki któremu skrobia jest transportowana do jelita grubego, gdzie staje się pożywką dla mikroorganizmów. Na koniec badania wykazano, że aż 89% pacjentów na diecie obfitującej w błonnik pokarmowy, o wiele skuteczniej kontrolowało poziom glukozy we krwi. W drugiej grupie odsetek ten plasował się na poziomie 50%. Dodatkowo osoby z grupy o diecie bogatej we włókno pokarmowe uzyskały dodatkowe korzyści w postaci utraty masy ciała i polepszenia profilu lipidowego krwi.

W jakich produktach znajduje się błonnik?

Źródłem błonnika pokarmowego w diecie są wyłącznie produkty pochodzenia roślinnego. Wchodzi on m.in. w skład warzyw, owoców oraz produktów zbożowych czy nasion roślin strączkowych. Przykładowe produkty z wysoką zawartością błonnika pokarmowego to (zawartość w 100 g produktu):

otręby pszenne (42 g)
siemię lniane (27,3 g)
migdały (13 g)
chleb żytni pełnoziarnisty (9,1 g)
płatki owsiane (7 g)
kapusta biała (2,5 g)
gruszki (2,1 g)
jabłka (2 g)

Bibliografia

Sebastian Åberg, Jim Mann, Silke Neumann, Alastair B. Ross, Andrew N. Reynolds. Whole-Grain Processing and Glycemic Control in Type 2 Diabetes: A Randomized Crossover Trial. Diabetes Care, 2020; dc200263 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32424022/)
Andrew N. Reynolds, Ashley P. Akerman, Jim Mann. Dietary fibre and whole grains in diabetes management: Systematic review and meta-analyses. PLOS Medicine, 2020; 17 (3): e1003053 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32142510/)
Zhao L, Zhang F, Ding X, Wu G, Lam YY, Wang X, Fu H, Xue X, Lu C, Ma J, Yu L, Xu C, Ren Z, Xu Y, Xu S, Shen H, Zhu X, Shi Y, Shen Q, Dong W, Liu R, Ling Y, Zeng Y, Wang X, Zhang Q, Wang J, Wang L, Wu Y, Zeng B, Wei H, Zhang M, Peng Y, Zhang C. Gut bacteria selectively promoted by dietary fibers alleviate type 2 diabetes. Science. 2018 Mar 9;359(6380):1151-1156 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29590046/)